در روایتی ابو هاشم می گوید:
کُنَّا عِنْدَ الرِّضَا علیه السلام فَتَذَاکَرْنَا الْعَقْلَ‏ وَ الْأَدَبَ‏ فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ الْعَقْلُ‏ حِبَاءٌ مِنَ اللَّهِ وَ الْأَدَبُ‏ کُلْفَهٌ فَمَنْ تَکَلَّفَ الْأَدَبَ‏ قَدَرَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَکَلَّفَ الْعَقْلَ‏ لَمْ یَزْدَدْ بِذَلِکَ إِلَّا جَهْلًا.[۱]
خدمت امام رضا علیه السلام بودیم و درباره عقل و ادب سخن گفتیم؛ آن حضرت فرمودند: اى ابوهاشم! عقل، موهبتى است از خدا و ادب، نوعی تکلّف است. کسى که رنج تحصیل پرورش بکشد به ادب دست یابد و کسى که رنج تحصیل عقل بکشد بیشتر به نادانى گراید.
بعضی از امور، قابل تحصیل است. اگر انسان عقل خواست، بخشى از آن، عنایتى است و در عین حال، آنچه انسان را به عقل نزدیک مى‏ کند، حیات است. براى حیات عقل، راه هایى است که در روایات ذکر شده است. یکى‏ از آن راه ها ذکر مناسب است[۲] که در توسعه قوای عقلانی، بسیار تاثیر دارد؛ همان عقلى که عقل اصلى است. از طرف دیگر در خیلى روایات نیز به این معنا اشاره شده است که اشتغال دل به امور کوچک دنیایى به معنای اعم، بر عقل انسان اثر مى‏ گذارد و آن را کم مى ‏کند.[۳]
——————————————————————————————–
[۱]. اصول الکافی، ج‏۱، ص ۲۴.
[۲]. وَ قَالَ‏ وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ‏ یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ فِی کِتَابِهِ- إِنَّ فِی ذلِکَ‏ لَذِکْرى‏ لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ‏  یَعْنِی عَقْلٌ‏ وَ قَالَ‏ وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَهَ قَالَ الْفَهْمَ وَ الْعَقْل‏. (اصول الکافی، ج‏۱، ص۱۶)
[۳]. مَنْ‏ کَثُرَ لَهْوُهُ‏ قَلَ‏ عَقْلُهُ‏؛ کسی که کارهای لهو او زیاد شود، عقلش کم می شود. (غرر الحکم، ص ۶۱۵)؛ … یَا هِشَامُ إِنَ‏ الْعَاقِلَ‏ اللَّبِیبَ‏ مَنْ‏ تَرَکَ‏ مَا لَا طَاقَهَ لَهُ‏ بِهِ‏ وَ أَکْثَرُ الصَّوَابِ فِی خِلَافِ الْهَوَى؛ ای هشام! همانا عاقل کسی است که آن چه در حد طاقت او نیست، ترک کند و درستی بیشتر در مخالفت با هوای نفس است. (تحف العقول، ص ۳۹۹)
منبع : بنیاد هاد