از شرایطی که طلبه باید آن را دارا باشد، سعه صدر است. این شرح صدر که قرآن روی آن خیلی پافشاری دارد، برای ما طلبه‌ ها لازم و واجب است. این نظام، نظام اتم و تمامی است. به قول یک آقایی اگر پشه‌ ای در این دنیا یک بال بیشتر یا کمتر بزند، عالم مزمحل خواهد شد. آدم باید این را در درونش بیابد نه این‌ که بداند. من می‌ دانم که همه شما می‌ دانید ولی این کاربرد ندارد.
یافتن و رسیدن به این حقیقت، رابطه می‌ خواهد، تقوا می‌ خواهد، این مواظبت از چشم و زبان می‌ خواهد. انسان، مواظب دلش باشد تا این‌ که نور خدا در آن دل بیاید. در این صورت است که انسان در جذر و مدها خودش را گم نمی‌ کند. و کسی که در جذر و مدها خودش را گم  نمی‌ کند، سعه صدر دارد. اگر شرح صدر که لازمه کار طلبگی است، آمد، دیگر «یسّر لی امری و احلُلْ عقدةً من لسانی» می‌ آید و انسان خوب می‌ تواند حرفش را بزند، دیگر زبانش باز می‌ شود و خوب می‌ تواند بفهماند.
اگر ما طلبه‌ ها سعه صدر و تسلط بر اعصاب نداشته باشیم، نمی‌ توانیم حرف‌ هایمان را بفهمانیم. اگر وسط حرف‌ ها آدم عصبانی بشود، دیگر هیچ کاری نمی‌ تواند بکند، هیچ پیشرفتی ندارد و معمولاً انسان‌ ها این‌ طور هستند و قرآن می‌ فرماید: «إنّ الأنسان خلق هلوعاً»؛ یعنی اگر انسان‌ ها خودشان‌ را نساخته باشند، ذاتاً سبک‌ سر هستند و خود قرآن این هلوعاً و سبک‌ سری را معنا می‌ کند: «اذا مسه الشر جزوعاً» یعنی اگر یک وقتی مشکلی برایش پیش بیاید از میدان بدر می‌ رود. خودش را گم می‌ کند به اندازه‌ ای که گله از خدا می‌ کند.
 دیدم کسانی را که بعضی اوقات می‌ گویند من خدا را قبول دارم، اما خدا را عادل نمی‌ دانم! وقتی که ریشه‌ یابی بکنیم که چرا خدا را عادل نمی‌ داند، می‌ بینیم که مثلاً از نظر اقتصادی از رفیقش، از برادرش عقب افتاده است. مرد می‌‌ خواهد که در این جذر و مدها خدا را عادل بداند و گله‌ از خدا نداشته باشد. این تسلیم است که انسان را به هدف و مطلوب می‌ رساند ولی اگر مقام تسلیم و رضا نباشد، انسان از خدا در دل گله دارد، در جذر و مدهای روزگار له می‌ شود.
از طرفی هم «اذا مسه الخیر منوعاً»؛ معمولاً انسان‌ ها اگر یک ریاستی، یک امکاناتی برایش جلو بیاید، خودش را گم می‌ کند؛ حتی دیگر با پدر و مادرش هم سرسنگین برخورد می‌ کند چه رسد با رفیقش؛ و کم پیدا می‌ شود که خودش را گم نکند، رفیقش را گم نکند.
این مثال عوامانه است، اما خیلی محتوا دارد که وقتی امکانات زیاد شد، خانه تنگ می‌ شود، محله بی‌ تمدن و مقدم بر همه چیز همسرش برای خودش زشت می‌ شود. یک خود ساختگی و شرح صدری می‌ خواهد که انسان به امکانات برسد و همه‌ چیز برایش فراهم بشود اما وفای طلبگی‌ اش نسبت به همسرش باقی بماند.
اگر مقداری درباره این‌ ها فکر کنیم، برای ما خیلی مفید است. منقول است که دختر فتحعلی شاه یک دختر زیبا، فهمیده، عالم و حتی متدین هم بوده است. یک وقتی به سرش زد که با حاج شیخ ابراهیم قزوینی مرجع بزرگ کربلا ازدواج کند. لذا چند نفر را پیش آقا فرستاد. حاج شیخ دید این خانم در قصدش جدی است، یک جمله‌ ای گفت که خیلی پر معناست. گفت: من یک زنی دارم که چهل پنجاه سال با فقر و نبود امکانات ساخته و ما باهم رفاقت داشتیم حالا من این کار را بکنم وفای اسلام می‌ گوید این غلط است!
به راستی کم پیدا می‌ شود که انسان به یک مقامی برسد ولی خودش را گم نکند و به قول قرآن منوع نشود. بنده چه بسیار دیدم که در پی یک ریاست جزئی، اولین چیزی که درست می‌ شود، اختلاف زن و شوهری است و این‌ ها غلط است.
این جذر و مدهای روزگار چه نعمت‌ باشد و چه نقمت، هر دو امتحان است و شاید امتحان نعمت مشکل‌ تر از امتحان نقمت باشد. طبق آیات «فاما الانسانُ إذا ما ابتلاه ربه فاکرمه و نعمه» و «و اما إذا ما ابتلاه فقدر علیه رزقه»؛ ما انسان‌ ها امتحان می‌ شویم و خیلی مشکل است که آدم بتواند نمره بیست بیاورد. ممکن است شما بگویید بله من می‌ توانم اما خدا نکند که امتحان جلو بیاید.
 بنابراین انسان و به‌ خصوص ما طلبه‌ ها باید در جذر و مدهای زندگی صبور باشیم و از مسیر الهی خارج نشویم تا دوش به دوش آن ملا بودن و تقوا داشتن و خود ساختگی، اهل سعه صدر شویم که انصافاً مفید است.
حضرت موسی علیه‌ السلام که قصد رفتن به سوی فرعون را داشت به خدا نمی‌ گوید که خدایا! به من یک لشکر مجهز بده؛ این پیغمبر الهی می‌ فهمد که بالاتر از لشکر و امکانات، یک چیز دیگر است و لذا عرضه داشت: «رب اشرح لی صدری و یسر لی امری»
خدایا! به‌ حق حضرت موسی‌ علیه‌ السلام و آن زحماتی که برای دین کشیده، سعه صدری به همه ما عنایت بفرما که بتوانیم مردم را اداره و دین را ترویج بکنیم.
----------------
منبع : افق حوزه