گاهی رشد بدن انسان در بخش پزشکی با این که یک مسأله محسوس است  برای خود او محسوس نیست. طبیعتا این مسئله در بخش معرفه النفس، پیچیده تر است و ما نباید این انتظار را داشته باشیم که لحظه به لحظه بر رشد درون و شخصیت خود احاطه داشته باشیم. البته کسانی که خیلی اهل مراقبه بودند و ابواب زیادی از معارف بر روی آن ها باز شده بود، چنین احاطه ای بر رشد خود داشته اند؛ ولی انتظار این احاطه برای همگان، انتظاری دور است؛ مگر اینکه یک نفر دیگر، نسبت به رشد انسان، اظهار نظر کند. انسان از حیث نفسانی دارای ابعاد است. شخصیت او همسایه‎ های گوناگونی از صفات مختلف دارد.
 ممکن است انسان موفق بشود و بفهمد که مثلاً فلان صفت من، فلان مقدار بوده و الآن کمتر یا بیشتر شده است؛ اما معدل گیری آن صفت، سخت است. البته معدل گیری این زاویه، مساوی با معدل گیری ایمانی نیست. وسعتِ بخشِ معرفه النفس، نسبت به بخش های بدنی و طب الابدان، خیلی بیشتر، و قضاوت در آن سخت تر است.
اما با این وجود، امید را از ما نگرفته اند و به ما حتی در بدترین حالات، اجازه یأس نداده اند. این امید برای انسان، سازنده است. نگاه کنید حضرت موسی علیه السلام وقتی می خواهد به سراغ فرعون برود، فرعونی که این همه ظلم و جفا کرد، نفوس را از بین برد، اسراف استعدادها و ظرفیت های توحیدی کرده است، در عین حال، خداوند به حضرت موسی و هارون می فرماید:
فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى؛[۱]
و با او به نرمى سخن بگویید؛ شاید اندرز گیرد یا بترسد.
یعنی احتمال تذکّر و خشیت را از فردی مثل فرعون که در آن جایگاه عناد است منتفی نمی کند. این خیلی حرف است. با این روند لطف آمیز حق تعالی، چه کسی می تواند ناامید باشد؟ برای هیچ کس ابواب رشد، تذکّر و خشیت، بسته نیست. تمام این ها از لطف خداست؛ همان طور که در ادعیه آمده است:
یَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَه؛[۲]
ای کسی که رحمت او بر غضبش سبقت گرفته است.
این نوع از سبقت رحمت، سبقت فیزیکی نیست؛ بلکه از نوع سبقت امام و مأموم است. رحمت، امام غضب است؛ یعنی اگر جهنمی هم هست از باب رحمت است؛ برای مثال، پزشکی که برای جدا کردن عضوی فاسد از بدن بیمار، دست به چاقو می زند، چاقوکش که نیست؛ بلکه علم و آگاهی و رأفت، او را وادار کرده است که دست به چاقو بزند. رحمت خداوند، همیشه مقدّم است و هیچ جایی برای یأس و ناامیدی نیست. حتی در سخت ترین بن بست ها و سخت ترین بیماری های باطنی، راه خروجی وجود دارد. البته ممکن است فردی این راه خروجی را پیدا کند؛ ولی فرد دیگری پیدا نکند. اگر انسان، یک مقدار همّت بگذارد، موفّق می شود؛ به قول قدیمی ها: دستت به زانویت بگذار و «یا علی» بگو.
---------------
پی نوشت:
 [۱] . سوره طه، آیه ۴۴.
[۲] . مفاتیح الجنان، دعای جوشن کبیر.
----------------
منبع :بنیاد هاد