در روایتی امام علی(علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «صبر بر سه قسم است: صبر در هنگام مصيبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه

پرسش: معنا و حقیقت صبر چیست؟

پاسخ اجمالی:
«صبر» در لغت، به معنای حبس و در تنگنا و محدودیت قرار دادن نفس است.[1] همچنین به معنای بازداشتن نفس از اظهار بی تابی و بی قراری می باشد.[2]
در علم اخلاق برای صبر معانی مختلفی بیان شده است:
۱. صبر عبارت است از: وادار نمودن نفس به انجام آنچه كه عقل و شرع اقتضا می كنند و بازداشتن از آنچه عقل و شرع نهی می كنند.[3]
۲. صبر یعنی ثبات و آرامش نفس در سختی ها و بلاها و مصائب، و پايدارى و مقاومت در برابر آنها، به طورى كه از گشادگى خاطر و شادى و آرامشى كه پيش از آن حوادث داشت بيرون نرود، و زبان خود را از شكايت و اعضای خود را از حركات ناهنجار نگاه دارد.[4]  
۳. صبر یعنی پايدارى انگيزه دينى در برابر انگيزه هاى نفسانى و شيطانى.[5] به دیگر سخن؛ صبر؛ یعنی این كه انسان در مقام پيروى از دستورهاى خداوند، در برابر سختى‏ها و مصيبت ها از جمله وسوسه هاى شيطان، پايدارى و مقاومت كند و از راه طاعت خدا منحرف نشود. گويى نفس انسان پيوسته صحنه كارزار ميان لشكريان عقل و جهل است.[6]
با توجه به تعاریف مذكور، «صبر» یک صفت نفسانی بازدارنده و عامی است كه دارای دو جهت عمده است: از یک سو گرایش ها و تمایلات غریزی و نفسانی انسان را حبس و در قلمرو عقل و شرع محدود می كند. از سوی دیگر نفس را از مسئولیت گریزی در برابر عقل و شرع باز داشته و آن را وادرا می كند كه زحمت و دشواری پای بندی به وظایف الهی را بر خود هموار سازد. البته این حالت اگر به سهولت و آسانی در انسان تحقّق یابد، به آن «صبر» و هر گاه فرد خود را با زحمت و مشقّت بدان وادار سازد، «تصبّر» می گویند.[7]
علمای اخلاق صبر را بر سه دسته می دانند که این تقسیم، برگرفته از روایات است. در روایتی امام علی(علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «صبر بر سه قسم است: صبر در هنگام مصيبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه».[8]
صبر در برابر مشکلات، ناملایمات، مصیبت ها و ... یکی از راه های رسیدن به قرب الهی است که در قرآن و روایات بر آن تأکید فراوان شده است؛ از این جهت در قرآن کریم دارندگان این صفت؛ یعنی «صابران»، محبوبان خداوند هستند.[9]
طبق بعضی از روایات نتیجه و ثمره صبر گشایش کارها است.[10] امام صادق(علیه السلام) به نقل از پدر بزرگوارشان امام باقر(علیه السلام) می فرماید: «... به راستى كه هركس [در برابر ناملايمات] صبر پيشه كند، با بردبارى و شكيبایى خود قدر و منزلت روزه دارِ شب زنده دار، و شهيدى كه در ركاب رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) شمشير زده است را به دست می آورد».[11]

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& پی نوشتـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــها:
[1]. واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج  7، ص 71، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، 1414ق؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 474، دارالقلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: احمد فارس،‏ ج 4، ص 438، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
[2]. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، محقق و مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، ج  2، ص 706، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی‏، سید احمد، ج ‏3، ص 358، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
[3]. المفردات فی غریب القرآن، ص 474.
[4]. نراقی، ملا محمد مهدی، جامع السعادات، ج ‏3، ص 280، اعلمی، بیروت، چاپ چهارم، بی تا.
[5]. غزالى، محمد بن محمد، كيمياى سعادت، ج 2، ص 345 – 346(با ویرایش)، شركت انتشارات علمى فرهنگى، تهران، چاپ يازدهم، 1383ش.
[6]. داودى، محمد، اخلاق اسلامى ‏(مبانى و مفاهيم)، ص 92، دفتر نشر معارف، 1390ش.
[7]. دیلمی، احمد، اخلاق اسلامی، ص 155، دفتر نشر معارف، قم، چاپ دوم، 1380ش.
[8]. «اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصيبَةِ، وَصَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصيَةِ...»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏2، ص 91، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[9]. آل عمران، 146: «... وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرين».
[10]. «قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله و سلم) عِنْدَ فَنَاءِ الصَّبْرِ يَأْتِي الْفَرَج»؛‏ دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب‏، ج 1، ص150، الشريف الرضی‏، قم، چاپ اول، 1412ق.
[11]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 198، دار الشريف الرضي للنشر، قم، چاپ دوم، 1406ق.
منبع : اسلام کوئست