محبّت اهل بیت«علیهم السلام» و عمل صالح، رهاورد رستگاری

بِسْمِ‏ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم

«رَبِّ اشْرَحْ لي صَدْري‏ وَ يَسِّرْ لي أَمْري وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني يَفْقَهُوا قَوْلي‏»

امام هشتم، حضرت رضا«علیه آلاف تحیة و الثناء» در روایتی می فرمایند: 

مبادا عمل صالح را به بهانۀ دوست داشتن آل محمد«صلّی الله علیه وآله وسلّم» رها کنيد و مبادا محبت ايشان و تسليم در برابر اوامرشان را به اتکاي عبادت و عمل نيکوي خود از دست بدهيد؛ زيرا هيچ کدام از اين دو، به تنهايي قبول نمي شود.  

محبّت اهل بیت«سلام الله علیهم» باید باشد و بدون آن، رستگاری ممکن نیست. اساساً هيچ عملي، بدون محبّت اهل بيت«سلام الله علیهم» قبول نمي شود و نتيجه ندارد. امام صادق«سلام الله علیه» از قول اميرالمؤمنين«سلام الله علیه» مي فرمايند: «مَا مِنْ أَحَدٍ نَقَصَ عَنْ حُبِّنَا لِخَيْرٍ يَجْعَلُهُ اللَّهُ عِنْدَهُ»‏)المحاسن، ج‏1، ص91(؛ يعني خيري از طرف خداوند، به کسي که در محبّت اهل بيت«سلام الله علیهم» كوتاهى كند، نخواهد رسيد.

همچنين در روایات می خوانیم: عبادت، بدون اعتقاد به اهل بیت«سلام الله علیهم» و ارتباط با ايشان فایده ندارد. امام صادق«سلام الله علیه» به معلّی بن خنیس که از یاران ایشان بود، فرمودند: «لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ مِائَةَ عَامٍ مَا بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ يَصُومُ النَّهَارَ وَ يَقُومُ اللَّيْلَ حَتَّى يَسْقُطَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ وَ تَلْتَقِيَ تَرَاقِيهِ هَرَماً جَاهِلًا لِحَقِّنَا لَمْ يَكُنْ لَهُ ثَوَابٌ»‏( المحاسن ؛ ج‏1 ؛ ص90)؛ اگر کسی صد سال، یعنی یک عمر، در مسجدالحرام، بین رکن و مقام عبادت کند، روزها روزه بگیرد و شب ها شب زنده داری کند، تا پوسیده بشود و در اثر عبادت پوستش به استخوان برسد، امّا حقّ اهل بیت«سلام الله علیهم» را نشناسد، ثوابی نمی برد.

از اين دست روايات، در خصوص اينکه بدون محبّت و ولايت چهارده معصوم«سلام الله علیهم» کسي راه به جايي نمي برد و در معنويّات موفق نخواهد شد، فراوان داريم.) ر.ک: المحاسن، ج 1، ص 90 تا 93؛ ثواب الاعمال، ص 204 و 205؛ وسائل الشیعه، ج 1، ص 118 تا 125؛ بحار النوار، ج 27، ص 166 تا 202.( 

امّا بايد دانست که محبت اهل بیت«سلام الله علیهم»، نيز با آن همه فضيلتي که دارد، منهای عمل صالح و بدون تقیّد به ظواهر شرع، از نظر قرآن و روایات، از جمله طبق روایتی که از امام رضا«سلام الله علیه»خوانده شد، به تنهايي فایده ای ندارد.  

در واقع، کاربرد و فايدۀ محبّت اهل بیت« علیهم سلام الله »، وابسته به تقوا است؛ کاربرد تقوا نيز وابسته به محبّت اهل بیت«سلام الله علیهم» است. اين  دو، مثل دو کفۀ ترازو، وابسته به همديگرند.

در این باره می توان گفت: روایت ثقلین هم که مکرّر از زبان پیامبر اکرم«صلّی الله علیه وآله وسلّم» صادر شده، ناظر به همین معناست. می فرمایند: «إِنِّى‏ تَارِكٌ‏ فِيكُمُ الثِّقْلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِى أَهْلَ بَيْتِى وَ إِنَّهُمَا لَمْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَىَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهما لَنْ تَضِلُّوا»( الاحتجاج، ج 2، ص 450.)

قرآن با اهل بیت«سلام الله علیهم» و اهل بیت«سلام الله علیهم» با قرآن، فايده دارد. قرآن منهای عترت ناقص است، عترت منهای قرآن نيز ناقص است. کی تمام و کامل می شوند؟ وقتي که به فرمودۀ قرآن کريم، دو ثقل گرانبها، در کنار هم و با هم مورد استفاده باشند: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ‏ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دينا»( مائده، 3) ترجمه: «امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما [به عنوان‏] آيينى برگزيدم.»

ضرورت برخورداري از «اعتقاد» و «عمل»، به صورت توأمان و با هم نيز همين معنا را دارد؛ يعني اعتقاد بدون عمل و عمل بدون اعتقاد فايده ندارد و نوعي کفر است.

کفر، سه نوع است؛ یک نوع، کفر اعتقادی است، يعني از نظر قلبي کافر و منکر اصول اعتقادي است؛ نوع دوّم، کفر زباني است، يعني ممکن است اعتقاد قلبي داشته باشد، امّا از نظر زبان، منکر است؛ نوع سوّم، کفر عملي است، يعني اعتقاد قلبي دارد، با زبان و شعار نيز اعتقادش را اظهار مي کند، امّا در عمل نارسايي دارد و کوتاهي مي کند.

منظور از کفر، در آياتي از قرآن کريم، همين نوع سوّم، يعني کفر عملی است. مثلاً مي فرمايد:

مي فرمايد: می خواهی یک نفر را معرفی کنم که دین ندارد و آن را تکذیب می کند؟ کسي که يتيم را از خود مي راند و نسبت به فقيران و نيازمندان، بی تفاوت است. سپس با تندي اضافه مي کند: وای به آن نمازگزاراني که در وقت نماز غافل از نمازند، افراد متظاهر و ریاکاری که از کمک و دستگيري ديگران دريغ مي کنند.

سورۀ ماعون مجمل نیست، به صورت واضح و رسا بيان مي دارد که بعضي مسلمان ها کافر عملي هستند. غیر مسلمان که نماز نمی خواند، پس وقتي مي گويد: آنها نمازگزارند، راجع به مسلمان ها صحبت مي کند، امّا آن دسته از مسلمين که دين را تکذيب مي کنند.

بر اين اساس، امکان دارد محبّت اهل بیت«سلام الله علیهم» در دل کسي رسوخ کرده باشد، به طوری که عمق جانش بگوید: «علی»، از نظر زبان و شعار نيز اظهار مطلوبي از تشيّع داشته باشد، امّا از نظر عمل لنگ باشد و رفتار او مطابق موازين اسلام و تشيّع نباشد. به چنين شخصي کافر عملی مي گويند.  

؛ ايمان، سه رکن يا سه ستون دارد، یکی عقیده، یکی گفتار و یکی عمل است و بدون اين سه رکن، ايمان محقّق نمي شود. يعني اگر هرکدام از عقيده يا عمل يا اظهار زباني نباشد، ايمان ناقص است. اين سه رکن، لازم و ملزوم یکدیگرند.

امام صادق«سلام الله علیه» مي فرمايند: گروهي از مردم که ما را دوست دارند، از ما پيروي مي کنند، حرف ما را مي شنوند و به آن عمل مي کنند و کاري که مخالف عمل ما باشد، انجام نمي دهند، يعني مرتکب گناه نمي شوند، از ما هستند و ما نيز از آنان هستيم.)تحف العقول، ص514.)

معمولاً يک غرور کاذب در بين گروهي از شیعيان هست که بر اساس آن تصوّر مي کنند به صرف عقيده به تشيّع و با محبّت و اظهار ارادتي که به اهل بيت«سلام الله علیهم» دارند، حتماً بهشتي مي شوند و خود را از عمل صالح بي نياز مي پندارند. اين غرور، از سخنان نسنجيدۀ بعضي از روحانيون، اهل منبر يا مداح ها نشأت گرفته است؛ کساني که به مستمعين خود اميد واهي مي دهند و مي گويند: صرف محبّت اهل بيت«سلام الله علیهم» و عزاداري براي ايشان، انسان بهشتي مي شود، هرچند عمل ديگري در کارنامۀ اعمال خويش نداشته باشد. نتيجۀ اين سخن، آن است که برخي افراد غافل، از يک سو مي گويند: همه غرق گناهیم و یک حسین داریم، و از سوي ديگر، نماز نمی خوانند يا حقّ مردم را به خوبي ادا نمي کنند.

بايد توجه شود که ما به شفاعت و دستگيري امام حسين«سلام الله علیه» اميد فراوان داريم، امّا اميد به رستگاري، بدون عمل به دستورات ديني و بدون توبه و بازگشت به سوي خدا، اميد احمقانه است. نظير کشاورزي که بذر نکارد و اميد به برداشت محصولات عالي داشته باشد.

چه خوش گفت دهقان به فرزند خويش          که اي نور ديده، به جز از کشته، ندروي

برخي بر اين تصوّرند که مي توانند هر گناهي مرتکب شوند، ولي با عزيمت به زيارت قبور ائمّۀ هدي«سلام الله علیهم» مستحقّ بهشت شوند. نماز که نمي خواند يا کاهل نماز است، هيچ، چه ظلم ها، جنایت ها و بدی هايي به مردم مي کند، اهل فساد و فحشا و بي عفتي هم هست، بعد هم می رود مشهد و بر می گردد و می گوید: امام رضا«سلام الله علیه» گفته اند: من در قيامت در چند موضع، به فرياد زائرم خواهم رسيد و او را به بهشت مي برم. بله، امام رضا«سلام الله علیه» چنين حديثي دارند و فرموده اند در چند موقف، از جمله: هنگام تحويل نامۀ اعمال، در صراط و در ميزان، به فرياد زائران خويش مي رسند( کامل الزیارات، ص 304.) و ما نيز عقيده و اميد به اين لطف حضرت رضا«سلام الله علیه» داريم؛ امّا کسي که در به جا آوردن واجبات به خصوص نماز کوتاهي کرده، کسي که به مردم مديون است و حقّ ديگران را ضايع کرده يا کسي که در زندگي اهل بي حجابي، بدحجابي، يا فساد و فحشاء بوده است، نمي تواند از لطف و مرحمت امام رضا«سلام الله علیه» استفاده کند.    

بعضي از افراد تصوّر مي کنند عزاداري رافع واجبات است. عزاداري اهل بيت«سلام الله علیهم» افضل قربات و علّت مبقيّه براي تشيّع است، امّا جاي نماز يا جاي حق النّاس را نمي گيرد. يکي از عزاداران گفته بود: من براي برپايي مراسم روضه، سه روز است کفش از پا در نياورده ام. گفته بودند: پس وضو چگونه گرفتي؟ کي نماز خواندي؟ با عصبانیّت گفته بود: من آن ابوالفضلی که نتواند جواب نماز را بدهد، قبولش ندارم. معلوم است که حضرت اباالفضل«سلام الله علیه» نيز او را قبول ندارد، چون کافر عملي است.   

نماز ستون دين است: «الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّينِ»( المحاسن، ج 1، ص 44.) و رسول خدا«صلّی الله علیه وآله وسلّم» فرمودند: تارک نماز، کافر است: «مَنْ‏ تَرَكَ‏ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ كَفَر»( عوالی اللئالی، ج 2، ص 224.)

زراره می گوید: خدمت امام صادق«سلام الله علیه» عرض کردم: گناهان کبیره کدامند؟ آن حضرت هفت گناه شمردند، ولي ترک نماز جزو آن کبائر نبود. گفتم: اگر کسي نماز نخواند گناهش بیشتر است یا اینکه مال بچه یتیم بخورد؟ فرمودند: ترک نماز. گفتم: پس چرا در شمار گناهان کبيره نبود؟ فرمودند: کسی که نماز نخواند، کافر است و اوّلين گناه کبيره، کفر بود که متذکر آن شدم.( الکافی، ج 2، ص 278.)

قرآن کريم مي فرمايد: شفاعت نيز شامل حال افراد بي نماز و افراد گناهکار نمي شود. از قرآن فهمیده می شود که اهل بهشت و اهل جهنّم همديگر را می بینند و بعضی اوقات با هم صحبت می کنند. مثلاً بهشتی ها به جهنّمی ها مي گويند: چرا شما به جهنّم رفته ايد؟

«في‏ جَنَّاتٍ يَتَساءَلُونَ، عَنِ الْمُجْرِمينَ، ما سَلَكَكُمْ في‏ سَقَرَ»( مدثّر، 40تا42) ترجمه: «در ميان باغها. از يكديگر مى‏پرسند، درباره مجرمان: چه چيز شما را در آتش [سَقَر] درآورد؟»

؛ گروهي از آنها می گویند: نماز نمی خواندیم، برخي مي گويند: رسیدگی به فقرا و ضعفا نمي کرديم و قانون مواسات اسلام را زیر پا می گذاشتیم، یک دسته می گویند: فساد اخلاقی داشتیم و با گناهکاران نشست و برخاست مي کرديم، گروه ديگي نيز مي گويند: ما معاد را دروغ مي دانستيم.

سپس مي فرمايد: شفاعت، شامل آنان نمي شود: «فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعينَ»( مدثّر، 48) ترجمه: «و شفاعت شفاعتگران آنها را سود نبخشد‏.»

آن افراد در دنيا، در مسير و در راه اهل بیت«سلام الله علیهم» نبوده اند و در قيامت نيز راه آنان جدا خواهد بود و نمي توانند به اهل بیت«سلام الله علیهم» دسترسي پيدا کنند و از شفاعت ايشان بهره مند گردند.

جابر در روایتی نقل مي کند که امام باقر«سلام الله علیه» به من فرمودند: اى جابر! آيا كسى كه ادعاي تشيّع دارد، دم زدن از محبّت ما خاندان برايش کافي است؟ سپس فرمودند: «فَوَ اللَّهِ مَا شِيعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَى اللَّهَ وَ أَطَاعَه»؛ به خدا قسم شيعۀ ما نيست، جز آن كسي که تقوا داشته باشد و خدا را اطاعت نمايد.

بعد فرمودند: اى جابر! شيعيان ما با فروتنى، تواضع، امانت داري، مداومت بر ياد خدا، روزه، نماز، نيكى به پدر و مادر، مراعات همسايه، رسيدگي به فقرا، اداي قرض بدهکاران، کمک به يتيمان، صداقت، تلاوت قرآن، خوش زباني و رفتار نيکو شناخته مي شوند.

همچنين فرمودند: اى جابر! اگر کسي بگويد: من علي را دوست دارم و بالاتر از آن اگر بگويد: من رسول خدا را دوست دارم، ولي از سيرۀ ايشان پيروي نکند؛ اين محبّت، به او هيچ سودى نخواهد بخشيد. پس تقوا پيشه کنيد که خداوند با هيچكس خويشى ندارد، محبوب ترينِ بندگان نزد خداوند و گرامي ترينِ آنها، کسي است که بيشتر تقوا داشته باشد و بيشتر او را اطاعت کند. به خدا قسم، جز با اطاعت به خداى تبارك و تعالى، تقرّب به او امکان ندارد.

در آخر نيز فرمودند: «مَنْ كَانَ لِلَّهِ مُطِيعاً فَهُوَ لَنَا وَلِيٌّ وَ مَنْ كَانَ لِلَّهِ عَاصِياً فَهُوَ لَنَا عَدُوٌّ وَ مَا تُنَالُ وَلَايَتُنَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْوَرَعِ»؛ هر كه مطيع خدا باشد، دوست و شيعۀ ماست و هركه نافرمانى خدا كند، دشمن ما خواهد بود و ولايت ما به جز با عمل كردن و پرهيزکاري به دست نمي آيد. ( الكافي، ج‏2، ص75.)

روحانيّون، مبلّغين و اهل منبر، بايد در بحث ها و در سخنراني ها، در حالی که به تشيّع و اصول محکم آن بها می دهند، به مردم بياموزند که بر اساس تعاليم قرآن و عترت، «اعتقاد» و «عمل صالح»، ملازم يکديگرند و هريک به تنهايي ناقص است. بايد به مردم بفهمانند که محبّت به اهل بيت«سلام الله علیهم» و اظهار ارادت به ايشان، با تقوا و با اجتناب از گناه و انجام واجبات، کاربرد دارد و کامل مي شود.

بنابراين تقیّد به ظواهر شرع، لازم و ضروري است، پايه است و حتماً بايد باشد؛ چنانکه محبّت و مودّت به اهل بيت«سلام الله علیهم» نيز بايد باشد.

شیعه بايد به انجام تمام واجبات، مخصوصاً نماز، اهمیّت بدهد. از همۀ گناهان، به خصوص حق النّاس اجتناب ورزد. در به جا آوردن مستحبات، به ويژه، خدمت به خلق خدا، انس با قرآن و نماز شب، به اندازۀ توان کوشا باشد و نيز در حدّ امکان، از شبهات و مکروهات بپرهيزد. اگر محبّت اهل بيت«سلام الله علیهم» ضميمۀ اعمال چنين کسي باشد، شيعۀ واقعي است و علاوه بر اينکه اعمالش مقبول است، اهل بيت«سلام الله علیهم» او را قبول دارند و مي پذيرند.

رواي مي گويد: شخصي خدمت امام صادق«سلام الله علیه» رسيد. حضرت از چگونگي احوال نزديکان و اهل ديار  او از وي پرسيدند. او خيلي تعريف و تمجيد از آنها کرد. امام«سلام الله علیه» فرمودند: عيادت، ديدار، احوال پرسي و دستگيري ثروتمندان شما از فقرا چگونه است؟ عرض كرد: اندك است. فرمودند: چه مقدار مردم از مال خودشان به نيازمندان کمک مي کنند؟ گفت: شما از اخلاق و صفاتى سؤال مي کنيد که بين مردم ما كمياب است. فرمودند: پس چگونه آنها خود را شيعه مي دانند؟( الكافي، ج‏2، ص173.)

در روايت مشابهي، راوي نقل مي کند که به امام باقر«سلام الله علیه» گفتم: قربانت گردم، نزد ما شيعه بسيار است. آن حضرت فرمودند: آيا توان گر به فقير توجه و مهربانی مي كند؟ آيا نيكوكار از بدكردار گذشت مي کند؟ آيا مردم قانون مواسات را رعايت و به آن عمل مي کنند؟ عرض كردم: نه، فرمودند: آنها شيعه نيستند. شيعه كسى است كه به اين کارها اهميّت بدهد.( الكافي، ج‏2، ص173.)