در وجود انسان غرایز و امیال گوناگونی وجود دارد به طوری که شخصی برای ادامه حیات به این غرایز نیاز دارد، غرایزی نظیر خشم، غضب و میل به آب و غذا... با تأمل در درون خویش متوجه می  شویم دستگاه آفرینش همه این  غرایز را برای تکامل انسان آفریده است، ولی آنچه در این بین از اهمیت ویژه ای برخوردار است، خارج نشدن این قوا از کنترل عقل و طغیان نکردن آنهاست، نافذترین و مؤثرترین باور در جهت دادن به رفتار آدمی برای کنترل کردن این غرایزها و خارج نشدن آنها از حد تعادل اعتقاد به رستاخیز و معاد است.

از بت پرستی خطرناک تر
روح انسان دارای انرژی و قدرتی ذاتی است که در عموم انسان‏ ها به صورت خفته و راکد وجود دارد. زمانی که انسان از قوای درونی خود در حد متعارف استفاده نماید، این انرژی ها به اوج خود می رسد. در صورت طغیان این انرژی، زمام اختیار انسان از دست او خارج می شود. در تعابیر مختلف از طغیان انرژی ها به هواپرستی تعبیر می شود. طبق روایات نقل شده از انواع بت پرستی خطرناک تر است. در تفسیر شریف المیزان به نقل از پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است:
«مَا تَحْتَ ظِلِّ السَّماءِ مِن اِلَه يُعبَدُ مِنْ دُونِ اللّهِ اَعْظَمُ عِنْدَ اللّهِ مِنْ هَوىً مُتَّبِع؛[1] در زیر آسمان، هیچ بتی در نزد خدا بزرگ تر از هوی و هوس که از آن پیروی شود، وجود ندارد» 
و در جای دیگر آمده است: «َإِنَ‏ أَخْوَفَ‏ مَا أَخَافُ‏ عَلَيْكُمُ‏ اثْنَانِ‏ اتِّبَاعُ‏ الْهَوَى‏ وَ طُولُ‏ الْأَمَلِ‏ لِأَنَّ اتِّبَاعَ الْهَوَى يَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ طُولَ الْأَمَلِ يَنْسَى الْآخِرَة؛[2] خطرناکترین پرتگاهی که بر سر راه سعادت شما قرار گرفته هواپرستی و آرزوهای دور و دراز است؛ چرا که پیروی از هوا و هوس شما را از حق باز می دارد و آرزوهای دراز آخرت را به دست فراموشی می سپارد»

هواپرستی سرچمشه غفلت و بی خبری
چرایی اهمیت این موضوع با مراجعه به کلام وحی مشخص می شود؛ چرا که هواپرستی سرچشمه غفلت و بی خبری است، چنانکه قرآن می گوید: «وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمْرُهُ فُرُطاً؛[کهف/28] از کسی که قلب او را غافل از یاد خود کرده ایم و پیرو هوای خویش است اطاعت مکن»  زیرا طبق کلام وحی اگر این اتفاق بیفتد فساد سرتاسر پهنه هستی را خواهد گرفت «وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فيهِن؛[مؤمنون/71] اگر حق از هوی و هوس آن ها پیروی کند آسمانها و زمین و تمام کسانی که در آن ها هستند فاسد می شوند».

 چگونه خطرناکترین بت انسان، عقل را زندانی می کند و بر کل وجود انسان حاکم می شود و زمام اختیار او را در دست می گیرد:

 1-ضعف ایمان
بدون شک یکی از علل اصلی به وجود آمدن بت وجودی انسان، ضعف ایمان است. این امر محقق نمی شود مگر با نادیده گرفتن فرمان الهی، زیرا اگر انسان در همه حال خدا را ناظر و حاضر بداند و دادگاه بزرگ الهی را در قیامت با چشم قلب خویش مجسم نماید، هرگز حدود الهی را نمی شکند و از مرزها تجاوز نمی نماید؛ زیرا اگر ایمان ضعیف شد زمینه طغیان شهوات فراهم می شود.

2-معاشرت با دوستان ناباب و حضور در محیط  های آلوده
آنچه مسلم است اغلب افراد ناباب دوستان خود را به گناه سوق می دهند و راه های مختلف ارتکاب گناه را برای آنان فراهم می سازند به همین خاطر قرآن در مورد برخی از دوزخیان می فرماید «وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً. یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً. لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلاْ ِنْسانِ خَذُولاً [فرقان/29-27] و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدت حسرت) به دندان می گزد و می گوید:  « ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم!  ای وای بر من! کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم! او مرا از یادآوری (حق) گمراه ساخت بعد از آن که (یاد حق) به سراغ من آمده بود» . و شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است!».

مهمترین خطر بت پرستی
بدون شک مهمترین اثر خطر بت وجودی انسان یا همان هواپرستی، عدم تشخیص حق از باطل است. همانگونه که خداوند می فرماید « أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی‏ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی‏ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی‏ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ [جاثیه/23] آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر اینکه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افکنده است؟ ! با این حال چه کسی می تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟ ! آیا متذکّر نمی شوید؟».

با توجه به موارد ذکر شده تردیدی نیست که سعادت انسان فقط در سایه ایمان و عمل صالح حاصل می شود و عذاب و شقاوت ابدی در اثر به وجود آمدن بت وجودی انسان یا همان هواپرستی محقق می شود. البته باید به این نکته توجه کنیم که حساب «مستضعف فکری»، یعنی شخصی که بی هیچ تقصیری از ناحیه خودش، حقیقت برایش آشکار نشده باشد. از دیگران جداست؛ زیرا افرادی که حقیقت امر برایشان روشن شده و با این حال عمداً راه انکار در پیش گرفته و به هواپرستی خود ادامه می دهند، قطعاً به مصیبت های گرفتار می شوند. همانطور که امام خمینی (ره) می فرمایند: «سعی کنید تا جوان هستید خصلت های بد در وجودتان ریشه ندواند، زیرا با گذشت عمر این خصلت ها راسخ می شود و انسان به حالی می رسد که رهایی از دست این خصلت ها امکان پذیر نیست. تا جوان هستید به عبادات و خصلت های خوب، خودتان را عادت بدهید» [3] شاعر بزرگ ایران سعدی هم در این باره می فرماید «اگر خدا پرستی، هواپرست مباش» [4]

سخن پایانی و جمع بندی
وقتی انسان بداند که تمام اعمالش بی کم و کاست به زودی در دادگاه الهی مورد بررسی قرار می گیرد، نه فقط در اصلاح خود می کوشد، بلکه در انجام اعمال گوناگونش فوق العاده سخت گیر و موشکاف می شود تا غرایز و امیال وی از حد تعادل خارج نشود و همین عقیده نقش شایانی در پرورش روح انسان دارد و آثار تربیتی شگرفی در زندگی فردی و اجتماعی او به ارمغان می آورد.

منبع: رهروان ولایت
------------------------------------------
پی نوشت:
[1] تفسير نمونه، ج‏15، ص103.
[2] تفسیرنمونه، ناصرمکارم شیرازی، ج21، ص267، ج15، صفحه104، ج26، ص110، ناشر دارالکتب الاسلامیه.
[3] برداشت هایی از سیره امام خمینی؛ غلامعلی رجائی، ج5، ص ۱۸۹، انتشارات عروج.
[4] غزلیات سعدی، غزل.