قرآن می فرماید: "قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا و لكن قولوا اسلمنا و لمّا یدخل الایمان فی قلوبكم؛ عرب های بادیه نشین گفتند: ایمان آورده ایم، بگو: شما ایمان نیاورده اید، ولی بگویید اسلام آورده ایم. اما هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است". (1)

طبق این آیه شریف تفاوت اسلام و ایمان در این است كه اسلام شكل ظاهری قانونی دارد و هر كس شهادتین "أشهد أن لا إله الاّ الله و أشهد أنّ محمداً رسول الله" را بر زبان جاری كند، ‌در سلك مسلمانان وارد می شود، و احكام اسلام بر او جاری می گردد، ولی ایمان یك امر واقعی و باطنی است و جایگاه آن قلب آدمی است، نه زبان و ظاهر او. یك مسلمان ممكن است انگیزه های مختلفی داشته باشد، حتی انگیزه های مادی و منافع شخصی ولی ایمان حتماً از انگیزه های معنوی، ‌از علم و آگاهی سرچشمه می گیرد، ‌و همان است كه میوه حیات بخش تقوا بر شاخسارش ظاهر می شود و انسان را در نهان و آشكار از ارتكاب معاصی بازداشته و به انجام واجبات وادار می‌نماید. این همان چیزی است كه در عبارت گویایی از رسول گرامی اسلام (ص) آمده است: "الاسلام علانیة، والایمان فی القلب؛ اسلام امر آشكاری است، ‌ولی جای ایمان دل است". (2)

در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم: "الأسلام یحقن به الدم و تؤدّمی به الأمانة و تسحّل به الفرج، و الثواب علی الایمان؛ با اسلام خون انسان محفوظ می ماند و ادای امانت او لازم می آید و ازدواج با او حلال می شود، ولی ثواب بر ایمان است". (3)

از همین جا است كه هر آدم مؤمنی، مسلمان هم هست، یعنی آن كه در دل اعتقاد دارد، به زبان هم می آورد، ولی ممكن است كسی مسلمان باشد، ولی مؤمن نباشد، یعنی به زبان بگوید، ‌ولی هنوز در دل او جای نگرفته باشد.

تفاوت مفهومی ایمان و اسلام در صورتی است كه این دو واژه در برابر هم قرار گیرند، اما هرگاه جدا از هم ذكر شوند، ممكن است اسلام بر همان چیزی اطلاق شود كه ایمان بر آن اطلاق می شود، یعنی هر دو واژه در یك معنی استعمال گردد. (4)

برای تحكیم پایه های ایمان به اموری باید توجه نمود، از جمله:

1ـ باورقلبی به این كه خداوند همواره ناظر و حاضر است. اگر آدمی باور داشته باشد كه خداوند بر همه اعمال او نظارت دارد و حتی از افكار قلبی وی آگاه است، مسلّماً تأثیر بسیار مفیدی در زندگی اش می گذارد و او را از كارهای خلاف كه زندگی انسان را سیاه و تاریك می كند، باز می دارد. قرآن می فرماید: "آیا او ندانست كه خداوند(همة‌اعمالش را) می بیند". (5)

2ـ باور قیامت و یاد آخرت: باور كند آن چه در دنیا از خیر و شر و اعمال خوب و بد انجام می دهد، در سرای آخرت پاسخش را دریافت خواهد نمود و كیفر كارهای ناشایست را تحمل خواهد كرد و پاداش رفتارهای شایسته را خواهد دید.

انسان به این باور برسد كه: "هر كس ذرّه ای كار خیر انجام دهد، آن را می بیند، و هر كس ذرّه‌ای كار بد كرد، آن را می بیند". (6)

3ـ باور كند كه واجبات دینی برای كمال و ترقی و به نعمت های بی پایان رسیدن مقرر شده و محرّمات به خاطر نجات از بدبختی ممنوع گردیده است و معاصی نه تنها به حال او مفید نیست، ‌بلكه مضر است. حضرت امام رضا(ع) فرمود: "گناهان نه تنها در زندگی بشر مورد احتیاج نیست، بلكه مایه فساد و باعث فنا و هلاك است و بدین جهت از طرف خدا ممنوع شده است". (7) وقتی انسان حقیقتاً معتقد شد كه نتیجة ‌همه اعمالش به خودش عاید می گردد، واجبات و كارهای خیر را با اشتیاق انجام می دهد و گناهان را به آسانی ترك می كند.

4ـ باور كند كه خدا مهربان است و انسان را دوست دارد و می خواهد انسان به بهترین نعمت ها برسد و هر دستور عملی یا اعتقادی به انسان داده، ‌همه اش به خاطر به كمال رساندن انسان می باشد.

5ـ آنچه را برای خود می پسندد، برای دیگران هم بپسندد. رسول خدا(ص) فرمود: "بنده ایمان نمی آورد مگر این كه برای مردم دوست داشته باشد آن چه را برای خود دوست می دارد". (8)

6ـ ترك گناه و تقوا پیشه كردن باعث رسوخ ایمان در اعماق قلب انسان میشود. رسول خدا(ص) فرمود: "زناكار به هنگام زنا و دزد به هنگام دزدی و شراب خوار در وقت خوردن شراب مؤمن نیستند". (9)

حضرت صادق(ع) فرمود: "ورع و تقوا ایمان را ثابت میكند و طمع ایمان را خارج می‌كند". (10)

7ـ خوش خُلقی. رسول خدا(ص) فرمود: "اخلاقت را نیكو گردان تا ایمانت كامل شود". (11)

علی(ع) فرمود: "كاملترین شما از جهت ایمان خوش اخلاق ترین شما است". (12)

8ـ عمل انسان با گفتارش مطابقت كند. امام صادق(ع) فرمود: "هر كس عملش با قولش موافق باشد و آن چه می گوید، بدان عمل كند، گواهی بر نجات و رستگاری او ثابت شده، و هر كه كردارش موافقت با گفتارش ندارد، ایمانش عاریه است و استقرار ندارد". (13) نیز فرمود: "برای مؤمن ایمان ثابت نمی شود مگر با عمل و عمل جزء ایمان است". (14)

بنابراین باور كردن و اعتقاد یقینی به عقاید دینی و انجام واجبات و ترك محرّمات و متخلق شدن به اخلاق حسنه و رهایی از رذایل اخلاقی به ویژه از حسد، تكبر و بدخواهی برای مردم موجب تحكیم پایه های ایمان هستند.

                                                ああああああああああああああああ
پی نوشتها:

1. حجرات(49)، آیه 14.

2. مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالكتب الاسلامیه، 1374ش، ‌ج 22، ‌ص 210.

3. شیخ كلینی، الكافی، دار الكتب الإسلامیة، تهران: 1365ش، ج2، ص 24.

4. تفسیر نمونه، پیشین، ج 22، ص 211.

5. علق(96) آیه 14‌.

6. زلزله(99) آیه 7 و 8.

7. محمد تقی فلسفی، كودك، به نقل از بحارالأنوار، ج 3، ‌ص 118؛ ‌ج 1، ص 14.

8. محمد محمدی ری شهری، ‌میزان الحكمه، قم: دار الحدیث، 1375ش ج 1، ‌ص 193، شماره 1286.

9. همان، ص 194، شماره‌1302.

10. همان، ‌ص 200، ‌شماره 1359.

11. همان، ‌ص 194، شماره 1320.

12. همان، شماره 1321.

13. اصول كافی(ترجمه)، ج 4، ص 148.

14. همان(عربی) ج 2، ‌ص 38.