رویکرد به مقوله تولید در سیره امامان (ع)
به طور کلی در سیره تمام پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) کار و تولید اقتصادی جایگاه مهی داشته است. در اینجا به سیره امام علی (ع)، که برای همه پیروان آن حضرت الگو است، اشاره می کنیم. آن حضرت در فرصت 25 سالی که از منصب های سیاسی دور بود به کارهای اقتصادی اهتمام می ورزید. در نقل های متقن تاریخی، که در حد تواتر است، آمده است که حضرت در منطقه ای به نام ینبع، در عربستان امروزی، نخلستان ها و مزارع و چشمه های زیادی را با همت خود ایجاد کردند. برخی از تاریخ نویسان تعداد چاه هایی را که حضرت در ینبع حفر کرده اند حدود صد حلقه چاه شمرده اند. حضرت درآمد این چاه ها را وقف جامعه می کردند. نگاهی به فرهنگ عمومی در ارتباط با کار و رویکردهای ما با سیره امامان (ع) سازگاری ندارد، هم اکنون متأسفانه فرهنگ کار و کوشش، در میان برخی از ما ایرانیان، وضعیت مطلوبی ندارد.
در برخی از روایات از ائمه بر مصرف کالاهای داخلی، با این تعبیر که از کالاهای کشورهای کفر و بیگانه حمایت نشود، تأکید گردیده است. طبعاً آن چه مورد رضایت اهل بیت (ع) است این است که تولید کننده کالایی را در اختیار مصرف کننده قرار بدهد که از استانداردهای مطلوب برخوردار باشد. همین امر بهترین مشوق است که مصرف کننده تمایل به مصرف کالاهای داخلی داشته باشد.
رویکرد عملیاتی به تولید ملی
آنچه مهم است، و نقشی تعیین کننده خواهد یافت، عرصه عمل است. در این زمینه باید به دو نکته توجه کرد:
- گاهی اوقات اقدامات عملی اثر مستقیم بر روی اهدافی که دنبال می شود دارند و برخی مواقع دیگر این اقدامات اثر غیر مستقیم بر تعقیب هدف مورد نظر ما بر جای می گذارند. ما برای تحقق گسترش تولید ملی باید در هر دو جهت کوشش کنیم. البته شناخت عوامل که اثر مستقیم دارند آسان تر از شناخت عواملی است که اثر غیر مستقیم دارند. عواملی هم چون ارایه تخفیف ها با بخشودگی های مالیاتی به تولید کنندگان از جمله عوامل مستقیم هستند. هم چنین ممکن است ما، با سیاست گذاری های خود، بخشی از هزینه های مستقیم تولید را کاهش دهیم؛ مثلاً دولت در صدور مجوزها تمهیداتی را ایجاد بکند و معافیت هایی را در این زمینه قایل شود.
اما، در کنار عوامل مستقیم، ما با عوامل غیرمستقیم نیز مواجه هستیم. این گروه از عوامل نیز نقشی جدی در تولید دارند. ذیلاً، از باب نمونه، مواردی ذکر می گردد:
حجیم بودن دولت: وقتی دولت عمده فعالیت های اقتصادی را در اختیار خود داشته باشد، عرصه بر بخش خصوصی، خواه ناخواه، تنگ می شود و آن دریای عظیم انرژی که در بخش خصوصی وجود دارد کنار گذاشته می شود.
بر این اساس خصوصی سازی و عملیاتی نمودن اصل 44 باید به صورت جدی پی گیری شود. واقعیت آن است که دولت ها، به صورت ذاتی، گرایشی در جهت بزرگ شدن دارند و همیشه سیاست گذاران ما باید مواظب باشند که دولت حجیم نشود.
فساد مالی: بحث فساد مالی و اقتصادی هم در زمره مواردی قرار می گیرد که، به صورت غیر مستقیم، در تولید اثر می گذارد؛ اگر ما شعارمان حمایت از تولید است باید از برون هر گونه فساد در سیستم های اقتصادی برحذر باشیم. در غیر این صورت بحث حمایت از تولید بی معنا می شود؛ زیرا وقتی امکان رسیدن به سرمایه از طریق فساد ممکن باشد رویکرد به تولید منفی خواهد بود. نکته ای که در مورد عوامل غیرمستقیم وجود دارد این است که شناخت این عوامل مقداری پیچیده است و نیازمند بحث های کارشناسی است.
الزامات حمایت از تولید
در راه گسترش تولید ملی ما به سطح قابل توجهی از همیاری و همکاری همه جانبه در اقتصاد نیاز داریم. در این میان اولین گروهی که باید از تولید حمایت بکنند دولت مردان هستند.
دولت باید، با اعمال سیاست های مناسب تشویقی، تبلیغی و حمایتی در بحث های تعرف های و عرصه قوانین و مقررات، رویه ها و رویکردهایی را اتخاذ کند که، حدالامکان، منافع تولید کنندگان را مد نظر داشته باشند؛ به این معنا که باید فضایی را فراهم آورد که، در آن فضا، تولید کنندگان بتوانند به سود مشروع مورد نظر خود دست پیدا کنند. مصرف کنندگان هم وظیفه دارند که در تأمین نیازهای خود، حدالامکان، از کالاهای داخلی استفاده کنند؛ البته این امر مقداری ایثارگری را می طلبد. هنر آن جا است که ما به خاطر منافع دراز مدت بیابیم و مقداری ایثار کنیم و کالاهای داخلی را ترجیح دهیم. این مسئله، در دوره های بعدی، به تولید کنندگان ما این فرصت را می دهد که تولیدات بهتری را، باقیمت مناسب تر، عرضه دارند.
گروه دیگری که در حمایت از تولید ملی نقش دارند خود تولید کنندگان هستند آنها باید قدرت ریسک پذیری را داشته باشند، و با توکل بر خدای متعال، وارد عرصه های تولید بشوند؛ هر چند که عرصه های دیگری برای سرمایه گذاری با قدرت ریسک کمتر وجود داشته باشد. ما، در فرهنگ غنی دینی خود، معتقد به مفهوم برکت هستیم و این باور پای می فشاریم که روزی در دست خداوند متعال است. گروه دیگری که در این مهم تأثیر گذارند اصحاب رسانه و مطبوعات هستند.
رسانه ها نقش بسیار مهمی در گسترش فرهنگ تولید و نیز گسترش فرهنگ استفاده از تولید داخلی بر عهده دارند. به عبارت دیگر لازم است تا رویکرد به کار و افزایش تولید ملی به مثابه امری مطلوب در جامعه تشویق شود و این امر به بخشی از فرهنگ جمعی و عمومی ما تبدیل شود، هم چنین رسانه ها می توانند در طرح مشکلات تولید کنندگان نقش آفرین گردند و مشکلات آنان را به گوش مسئولین برسانند.
 

پی نوشت‌:
* عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مبنای و رویکرد به مبحث تولید ملی
منبع: دکتر سید رضا حسینی عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مبنای و رویکرد به مبحث تولید ملی (1391) خرد نامه همشهری شماره 96 کاری از گروه مجلات همشهری