محتوای مصحف فاطمه (سلام الله علیها)
​بی  تردید مهمترین و اصلی ترین سخن درباره مصحف فاطمه (سلام الله علیها) در این مسئله است که این مصحف، حاوی چه نوع اطلاعات و آگاهی  هاست و محتوای آن چه دانشی را در برگرفته است؟
برای پی بردن به این قضایا، باید توجه داشت که مصحف فاطمه (سلام الله علیها) چون در دسترس عموم نیست و جز اهل بیت (علیهم السلام) کسی از آن اطلاعی ندارد، برای پاسخ یافتن درباره زوایای گوناگون آن، هیچ راهی نیست، جز این که به اهل بیت (علیهم السلام) متوسل شویم و از احادیث و روایات نورانی آنان بهره گیریم.
پیش از این گفتیم که در بسیاری از روایات تأکید شده است که مراد از مصحف فاطمه (سلام الله علیها)، قرآن مجید نیست و حتی یک حرف از قرآن در آن وجود ندارد. در برخی از روایات دیگر آمده است که احکام حلال و حرام در آن وجود ندارد. امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: اما انه لیس فیه شی ء من الحلال و الحرام و لیکن فیه علم مایکون.(12)
به عبارت دیگر، مصحف فاطمه (سلام الله علیها) یک کتاب فقهی و یا رساله عملیه نیست. بلکه مهمتر و بالاتر از این گونه اطلاعات است، و آن عبارت است از چیزی که کسی آن را نخوانده، نشنیده و ندانسته است و نخواهد دانست و جز خداوند متعال از اسرار و رازهای آن، اطلاعی ندارد. و آن، علم و دانش آینده است.
ابوبصیر، روزی به محضر امام صادق (علیه السلام) شرفیاب شد و چون با امام (علیه السلام) خلوت کرد، فرصتی یافت تا از اسرار و رازهای آنان باخبر گردد و لذا از امام (علیه السلام) درباره علوم اهل بیت (علیهم السلام) و ودایع آن ها از جمله جفر، جامعه و غیر ذلک سؤال نمود و امام (علیه السلام) پاسخ وی را داد. تا این که نوبت به مصحف فاطمه (سلام الله علیها) رسید و امام (علیه السلام) در پاسخ وی فرمود: و ان عندنا لمصحف فاطمه علیهاالسلام و ما یدریهم ما مصحف فاطمه (سلام الله علیها)؟
قال (علیه السلام): مصحف فیه مثل قرآنکم هذا ثلاث مرات. والله ما فیه من قرآنکم حرف واحد. قال: قلت: هذا والله العلم. قال (علیه السلام): انه لعلم و ما هو بذاک.(13)
یعنی: در نزد ما (امامان ) است مصحف فاطمه (سلام الله علیها) و ( مردم ) چه می دانند مصحف فاطمه (سلام الله علیها) چیست؟
آن گاه فرمود: مصحفی است که محتوای آن، سه برابر قرآنی است که در نزد شما است. سوگند به خدای سبحان، هیچ چیزی از قرآن، حتی یک حرف، در آن وجود ندارد.
ابوبصیر گفت: عرض کردم: سوگند به خدا، این علم (بزرگی) است.
فرمود: (آری) این مصحف، علم و دانش (بزرگی) است ولی این مصحف، قرآن نیست.
در حدیثی دیگر، امام جعفر صادق (علیه السلام) در پاسخ برخی از اصحاب خود درباره مصحف فاطمه (سلام الله علیها) فرمود:... و کان جبرئیل علیه السلام یأتیها، فیحسن عزائها علی أبیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن أبیها و مکانه، و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها و کان علی (علیه السلام) یکتب ذلک.(14)
یعنی: جبرئیل (علیه السلام) بر فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نازل می شد و مصیبت رحلت پدر بزرگوارش را بر وی تسلیت می گفت و آرامش خاطری برای وی فراهم می کرد و او را از مقام پدرش و مکان و منزلتش (در بهشت) خبر می داد و هم چنین او را از آینده فرزندان، نوادگان و ذراری  اش مطلع می کرد و امام علی (علیه السلام) این ها را( برای فاطمه (سلام الله علیها)) می نوشت.
هم چنین در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: و اما مصحف فاطمه (سلام الله علیها)، ففیه ما یکون من حادث، و أسماء کل من یملک الی ان تقوم الساعة.(15)
یعنی: اما مصحف فاطمه (سلام الله علیها)، پس در آن است هرچیزی که در آینده واقع گردد. هم چنین در آن است، اسامی تمام کسانی که تا پایان دنیا، حکومت می یابند و به زمامداری می رسند.
با توجه به روایت های فوق و دیگر روایت هایی که بخاطر پرهیز از اطاله کلام، از نقل آن ها خودداری کردیم، به دست می آید که مصحف فاطمه (سلام الله علیها) درباره رویدادها، حوادث و تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی است که از آن تاریخ (اواخر عمر شریف حضرت زهرا (سلام الله علیها)) تا آخر الزمان به وقوع خواهند پیوست و در حقیقت پیش گویی  های صادق و راستین آن حضرت از آینده و آیندگان است و می توان گفت که این کتاب گرانسنگ، تقویم اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) است. بدین جهت امامان معصوم (علیهم السلام) با نگاه به آن، واقعه ای را پیش گویی کرده و یا ماجرایی را نفی و اثبات می نمودند به شواهدی از این دست توجّه فرمایید که تحت عنوان " استناد امامان معصوم (علیهم السلام) به مصحف فاطمه (سلام الله علیها) " می  آوریم.
استناد امامان معصوم (علیهم السلام) به مصحف فاطمه (سلام الله علیها)
1) در روزگار امام صادق (علیه السلام)، نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) جنبشی را بر ضد بنی امیّه آغاز کرده و با کمک و همراهی سایر هاشمیان (اعم از بنی عباس و بنی الحسن و سایر تیره های بنی هاشم) مردم را بر علیه امویان به شورش و قیام وادار کردند و محور و کانون اصلی این قیام، فرزندان عبدالله بن الحسن بودند. خیلی ها باور داشتند که محمد، پسر عبدالله بن الحسن، در این جنبش به پیروزی و رهبری خواهد رسید. امّا امام صادق (علیه السلام) چنین اعتقادی نداشت.
فضیل بن سکره، که یکی از یاران آن حضرت بود، گفت: روزی به محضر امام صادق (علیه السلام) شرفیاب شدم، امام (علیه السلام) به من فرمود: یا فضیل، اتدری فی ای شی ء کنت أنظر قبیل؟ قال: قلت: لا.
قال(علیه السلام): کنت انظر فی کتاب فاطمة (سلام الله علیها) لیس من ملک یملک الارض الا و هو مکتوب فیه باسمه و اسم أبیه، و ما وجدت لولدالحسن فیه شیئأً.(16)
یعنی: ای فضیل، آیا می دانی پیش از آمدنت به چه چیزی نگاه می کردم؟
فضیل گفت: نه، نمی دانم.
امام (علیه السلام) فرمود: داشتم به کتاب فاطمه (سلام الله علیها) نگاه می کردم. هیچ حاکمی در روی زمین به حکومت و ریاست نمی رسد، مگر این که با نامش و نام پدرش در کتاب فاطمه (سلام الله علیها) نوشته شده باشد. و من در این کتاب برای فرزندان حسن چیزی نیافتم.
2) از امام صادق (علیه السلام) درباره محمد بن عبدالله بن الحسن پرسیده شد. امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: ما من نبی، ولا وصی، ولا ملک الا و هو فی کتاب عندی ( یعنی مصحف فاطمه (سلام الله علیها) ) و الله ما لمحمد بن عبدالله فیه اسم.(17)
یعنی: هیچ پیامبری، هیچ وصی و جانشین پیامبری و هیچ پادشاه و حاکمی نیست مگر این که نامش در این کتابی که در نزد من است (یعنی مصحف فاطمه (سلام الله علیها) ) وجود داشته باشد. سوگند به خدای سبحان، نامی از محمد بن عبدالله در آن نیست.
3) امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: تظهر الزنادقة فی سنة ثمان و عشرین و مأة، و ذلک انی نظرت فی مصحف فاطمة (سلام الله علیها).(18)
یعنی: در سال (128 هجری)، زندیق ها آشکار خواهند شد و این را با نگاه کردن به مصحف فاطمه (سلام الله علیها) به دست آوردم.
پیش گویی امام صادق (علیه السلام)، راست و درست بود. زیرا در آن هنگام که حکومت بنی امیّه به سوی اضمحلال و نابودی پیش می رفت و حکومت بنی عباس در حال انعقاد بود، بسیاری از عقاید انحرافی و باطل، به ویژه مادیگرایی، بی دینی و لاابالی گری در جامعه مسلمانان بروز و ظهور کرد.
4) ولید بن صبیح گفت: روزی امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: یا ولید، انی نظرت فی مصحف فاطمة (سلام الله علیها) فاسئل، فلم اجد لبنی فلان فیها الا کغبار النعل.(19)
یعنی: ای ولید، همانا در مصحف فاطمه (سلام الله علیها) نگاه و پرسش (یعنی مطالعه) نمودم، پس درباره ( حکومت و ریاست) بنی فلان چیزی نیافتم مگر غبار نعل (اسب).
به هر روی، امامان معصوم (علیهم السلام) به عنوان مرجع علمی، سیاسی و اجتماعی مردم و تنها پناهگاه حقیقی و دلسوز آن ها، همیشه تلاش می  کردند آن ها را از کجروی و انحراف بازداشته و به سوی حق و حقیقت و راه درست و خداپسند هدایت نمایند. بدین جهت آن بزرگواران در کتاب مادرشان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بسیار مطالعه و تدبّر نموده و پیش گویی  های درستی از روزگارشان به عمل می آوردند و به عبارتی، بهترین فواید را از این کتاب شریف، نصیب اسلام و مسلمانان می نمودند.
محل نگه داری مصحف
اما این که مصحف فاطمه در کجا است و در دست چه کسی نگه داری و محافظت می شود، باید گفت: مصحف فاطمه (سلام الله علیها) در آغاز تدوین و تألیف، در خانه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (علیهما السلام) نگه داری می شد و در اختیار آن حضرت بود و پس از شهادت آن حضرت، در اختیار امام حسن مجتبی (علیه السلام) و پس از شهادت وی، در اختیار امام حسین (علیه السلام) قرار گرفت. به همین ترتیب، رسید به حضرت حجت بن الحسن (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و هم اکنون توسط وی نگه داری شده و توسط آن حضرت، از آن استفاده می  گردد وهیچ گاه در اختیار نااهلان و نامحرمان قرار نگرفته است. در این رابطه به چند حدیث توجه فرمایید:
1) امام رضا (علیه السلام) در حدیثی، علایم و نشانه های امام معصوم (علیه السلام) را بیان کرد و فرمود: للامام علامات یکون أعلم الناس، و احکم الناس، واتقی الناس، واحلم الناس، واشجع الناس، واسخی الناس، واعبد الناس و...
این حدیث طولانی است و در آخر آن، فرمود: و یکون عنده مصحف فاطمة (سلام الله علیها).(20) یعنی یکی از نشانه های امام معصوم (علیه السلام)، آن است که مصحف حضرت فاطمه  (سلام الله علیها) در نزد وی باشد.
2) امام جعفر صادق (علیه السلام) در فراز حدیثی فرمود: وان عندنا لمصحف فاطمة (سلام الله علیها).(21) یعنی: همانا مصحف فاطمه (سلام الله علیها) در نزد ما است.
3) امام موسی کاظم (علیه السلام) فرمود: عندی مصحف فاطمه (سلام الله علیها)، لیس فیه شی ء من القرآن.(22)
4) ابوبصیر گفت: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می فرمود: ما مات ابو جعفر علیه السلام حتی قبض-ای ابو عبدالله - مصحف فاطمة (سلام الله علیها).(23) یعنی: پدرم امام محمد باقر (علیه السلام) وفات نیافت، تا این که مصحف فاطمه (سلام الله علیها) را از او دریافت کردم.
5) امام صادق (علیه السلام) در حدیثی فرمود: علمنا غابر و مزبور، و نکت فی القلوب و نقر فی السماع، و ان عندنا الجفر الاحمر، و الجفر الابیض. و مصحف فاطمة عندنا و ان عندنا الجامعة، فیها جمیع ما یحتاج الناس الیه.(24)
در این حدیث، علاوه بر این که امام صادق (علیه السلام) انواع علوم و دانش های اهل بیت (علیهم السلام) را توصیف می  کند، تصریح می نماید که جفر احمر، جفر ابیض، مصحف فاطمه (سلام الله علیها) و جامعه در نزد آنان (یعنی امامان معصوم علیهم السلام) است.
6) علی بن حمزه گفت: به امام صادق (علیه السلام) گفته شد که عبدالله بن الحسن (که از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) بود) معتقد است که در نزد او دانش خاصی نیست مگر همان علم و دانشی که در نزد سایر مردم است.
فقال (علیه السلام): صدق و الله، ما عنده من العلم الا ما عند الناس، ولکن عندنا و الله الجامعة فیها الحلال و الحرام، و عندنا الجفر أفیدری عبدالله أمسک بعیر اومسک شاة، و عندنا مصحف فاطمة (سلام الله علیها)....(25)
یعنی: سوگند به خدای سبحان، عبدالله بن الحسن راست گفته است. در نزد او دانش خاصی نیست مگر همان علم و دانشی که در نزد سایر مردم است. ولیکن به خدا سوگند در نزد ما، جامعه است که در او حلال و حرام بیان شده است و در نزد ما، جفر است. آیا عبدالله می  داند که جفر در پوست شتر است یا در پوست گوسفند؟ و در نزد ما مصحف فاطمه (سلام الله علیها) است...
در این حدیث شریف، امام صادق (علیه السلام) بلند پروازی  ها و ادعاهای واهی عبدالله بن الحسن و فرزندانش را به باد انتقاد گرفته و گوش زد نموده است که اگر هم می خواهند رهبری مردم و زعامت قیام را بر عهده بگیرند، از اهل بیت (علیهم السلام) و خاندان عصمت هزینه نکنند. چون آنان، اهلیت چنین مقامی را ندارند. زیرا رهبریت و پیشوایی واقعی مردم بر عهده امام معصومی است که حامل ودایع و اسرار اهل بیت (علیهم السلام)، از جمله مصحف فاطمه (سلام الله علیها) باشد.
روایتی جامع درباره مصحف فاطمه (سلام الله علیها)
در پایان این مقال، شایسته است، روایتی جامع و کامل درباره مصحف فاطمه (سلام الله علیها) نقل کنیم تا پاسخی به پرسش های احتمالی درباره این کتاب شریف و زوایای گوناگون آن باشد.
ابو بصیر گفت: از امام محمد باقر (علیه السلام) درباره مصحف فاطمه (سلام الله علیها) پرسش نمودم. حضرت فرمود: ( این کتاب) پس از رحلت پدرش حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بر او نازل شد.
ابو بصیر: آیا در این کتاب، چیزی از قرآن کریم نیز هست؟
امام محمد باقر (علیه السلام): نه، چیزی از قرآن، در این کتاب نیست.
ابوبصیر: پس، آن را برایم توصیف کن.
امام باقر (علیه السلام): ( این کتاب ) دارای دو صفحه جلد سرخ رنگ است و طول و عرض آن از زبرجد می باشد.
ابوبصیر: فدایت گردم، ورق آن را برایم شرح بده.
امام باقر (علیه السلام): ورق آن از در سفید است که به آن گفته شد باش، پس گردید.
ابوبصیر: فدایت گردم، در این کتاب، چیست؟
امام باقر (علیه السلام): در این کتاب خبرهای گذشته و خبرهای آینده تا روز قیامت، وجود دارد. هم چنین خبرهای آسمان و آسمان ها و تعداد فرشتگان و غیر فرشتگان که در آسمان ها هستند، و تعداد تمامی پیامبرانی که به عنوان مرسل و یا غیر مرسل آفریده شده اند، و نام هایشان و نام های کسانی که پیامبران به سوی آنان فرستاده شده اند، و نام های کسانی که پیامبران را تکذیب کرده و کسانی که از آغاز تا آخر دنیا آفریده شده باشند، و نام های شهرها، و تعریف و توصیف تمامی شهرها که در شرق و غرب زمین قرار گرفته باشند و تعداد مومنین در آن ها، و تعداد کافران در آن ها، و شرح حال تمام کسانی که تکذیب کردند، و توصیف قرون گذشته و داستان ها و ماجراهایشان، و کسانی که از طاغوتیان به حکومت رسیده و مقدار حکومتشان و تعدادشان، و اسامی پیشوایان (معصوم) و شرح حال و توصیفشان و تک تک آن چه که به دست آورده و مالک شدند، و توصیف بزرگان و افراد صاحب نامشان، و تمامی کسانی که در ادوار تاریخی تردد نمودند.
ابوبصیر: فدایت گردم، دوره ها چه مقدارند؟
امام باقر (علیه السلام): پنجاه هزار سال، و آن در هفت دوره است.
هم چنین، اسامی تمامی کسانی که خداوند سبحان، آن ها را آفریده و اجل هایشان، و توصیف بهشتیان و تعداد آن هایی که داخل در بهشت می شوند و تعداد آن هایی که داخل در آتش (جهنم) می  گردند و اسامی جهنمیان، همه در آن کتاب موجود است. هم چنین علم قرآن همان طوری که نازل شد، و علم تورات همان طوری که نازل شد، و علم انجیل همان طوری که نازل شد، و علم زبور همان طوری که نازل شد، و تعداد تمامی درختان، کلوخ ها وخاک ها در تمامی بلاد، در آن وجود دارد.
سپس امام باقر (علیه السلام) فرمود: هنگامی که خداوند سبحان اراده کرد که مصحف را به وسیله جبرئیل، میکائیل و اسرافیل بر فاطمه (سلام الله علیها) نازل کند، در شب جمعه، ثلث دوم از شب بود که آنان، مصحف را گرفته و به سوی فاطمه (سلام الله علیها) هبوط کردند و وی در آن حال، ایستاده بود و داشت نماز می خواند و فرشتگان الهی، آن قدر سر پا ایستادند تا فاطمه (سلام الله علیها) نشست و چون نماز را به پایان رسانید و سلام آن را داد، فرشتگان به او گفتند: سلام، بر تو سلام می رساند. در این هنگام، مصحف را در آغوش او نهادند. پس فاطمه (سلام الله علیها) در پاسخشان فرمود:
برای خدا سلام است و از جانب او سلام است و به سوی او باد اسلام. وسلام بر شما ای فرستادگان خدا.
پس از آن، فرشتگان به سوی آسمان عروج کردند و فاطمه (سلام الله علیها) پس از نماز صبح تا ظهر هم چنان نشست و مصحف را قرائت کرد و آن را از اول تا به آخر مطالعه نمود و آن حضرت که سلام و درود خدا بر او باد، بر جمیع مخلوقات خدا، از جن و انس گرفته تا پرندگان و وحوش، ( حتی بر ) پیامبران و فرشتگان الهی، مفروض الطاعة است. ابوبصیر گفت: فدایت گردم. پس از رحلت آن بانوی بزرگ، مصحف او به چه کسی رسید؟
امام باقر (علیه السلام) فرمود: وی، مصحف را به امیرمؤمنان، امام علی بن ابی طالب (علیهما السلام) سپرد و حضرت علی (علیه السلام) در هنگام شهادت به امام حسن مجتبی (علیه السلام) واگذار نمود و امام حسن مجتبی (علیه السلام) در هنگام شهادت به امام حسین (علیه السلام) سپرد، سپس در دست اهلش باقی می ماند تا این که به صاحب امر سپرده شود.
ابوبصیر گفت: به راستی این ( کتاب شریف ) دانش فراوانی است.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: ای ابا محمد، این مقداری که از مصحف برایت توصیف نمودم، تنها از ورق اول از دو ورق آن بود و هنوز چیزی از ورق دوم آن را برایت بیان نکردم و حتی حرفی از آن را نگفتم.(26)
آری، مصحف فاطمه (سلام الله علیها) آن چنان عظیم و کبیر است که شکافنده علم اول و آخر، یعنی حضرت باقرالعلوم (علیه السلام)، پس از آن همه توصیف و تعریفی که از آن به عمل آورده است، می فرماید، تنها یک صفحه از این کتاب را برایت بیان کردم و هنوز چیزی از صفحه بعدی را آغاز نکردم!
با این بیان، تکلیف ما نیز روشن است، که هرچه درباره این کتاب بی همتا بگوییم و یا بنویسیم نمی توانیم حق آن را ادا نماییم، پس بهتر است لب فروبسته و به همین مقدار کفایت کنیم.
امید است خداوند متعال ما را در فهم و درک علوم و معارف بلند محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و شناخت حقانیت آنان توفیق عنایت کند وصاحب امر اول و آخر، یعنی حضرت حجت بن الحسن (علیهماالسلام) را از ما خشنود و خرسند گرداند.

-------------------------
پی  نوشت ها:
12. الکافی، شیخ کلینی،ج 11، ص 241.
13. همان، ص 238.
14. همان، ص 241.
15. روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص 211؛ الخرائج و الجرائج، قطب الدین راوندی، ج 2، ص 894.
16. الکافی، شیخ کلینی، ج 1، ص 242.
17. مکاتیب الرسول، احمدی میانجی، ج 2، ص 87.
18. الکافی، شیخ کلینی، ج 1، ص 240.
19. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمی، ص 181 و 189.
20. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 4، ص 419 ؛ عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج 1، ص 212.
21. الکافی، شیخ کلینی، ج 1، ص 239، بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمی، ص 152.
22. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمی، ص 154.
23. همان، ص 17.
24. روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص 210.
25. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمی، ص 161.
26. دلائل الامامة، محمد بن جریر طبری آملی، ص 27.