مراحل خاطره نگاری شفاهی جنگ تحميلی

تاریخ ارسال:پ, 04/29/1396 - 21:23
خاطره نگاری جنگ تحمیلی

مقدمه
درباره مراحل خاطره نگاري و خاطرات شفاهي جنگ تحميلي در اين مجال كوتاه و اندك نمي توان به تفصيل سخن گفت؛ به ناچار مي كوشم به طور خيلي فشرده و مختصر مطالبي فهرست وار بيان كنم.يك تذكر لازم قبل از شروع بحث بايد اين تذكر ساده اما مورد غفلت قرار گرفته را بدهم كه خاطره نويسي و خاطره نگاري شفاهي نيز مثل همه رشته هاي تخصص ديگر، نياز به آموزش و تعليم دارد و هر فردي با هر ميزان دانش و سواد، نمي تواند دست به اين كار بزند. خاطره نگاري موفق نيازمند مهارت هاي چندي است كه به مرور و طي زمان به دست مي آيد.

اما خاطره نگاري شفاهي داراي مراحل چندي است كه عبارتند از:

مرحله اول: پيدا كردن سوژه
در گام اول مهم ترين كار يافتن سوژه يا همان فرد راوي و خاطره گو است. يك مورخ شفاهي(كسي كه مصاحبه مي كند) و كسي كه كارش نگارش خاطرات شفاهي رزمندگان است، بايد شمّ قوي و جستجوگري داشته باشد و بتواند افراد داراي خاطره را انتخاب كند. به دليل مردمي بودن هشت سال دفاع مقدس، جاي جاي ايران زمين پر است از رزمندگاني كه مدت كوتاه يا بلندي در جبهه و جنگ بوده و خاطراتي از آن سال ها در ذهن دارند. از ميان انبوه اين افراد، مي توان سوژه مورد نظر را يافت. همچنين مادران و همسران شهدا، آزادگاني كه سال ها در عراق اسير بوده اند، جانبازان و حتي مردم عادي پشت جبهه و كساني كه در شهرها زندگي مي كرده اند نيز مي توانند خاطرات جالبي در باره سال هاي جنگ يا اسارت و جانبازي داشته باشند.

مرحله دوم: راضي كردن سوژه
به دليل گذشت سال هاي زياد از شروع و خاتمه جنگ و جذب رزمندگان آن سال ها به زندگي روزمره، معمولاً رزمندگان به راحتي حاضر به بيان خاطراتشان در قالب يك كتاب نمي شوند. مورخ شفاهي بايد با صبر و حوصله و حتي چند بار رفت و آمد با آن فرد، وي را راضي كند تا خاطرات شفاهيش را روايت كند. البته برخي از رزمندگان نيز داوطلبانه حاضرند خاطراتشان را روايت كنند.

مرحله سوم: پيش مصاحبه
پس از راضي كردن فرد، لازم است قبل از شروع مصاحبه اصلي، يك و يا حتي چند جلسه، مورخ شفاهي با فرد راوي جلسه گرفته و در باره شيوه و اهداف كارش مطالبي با او در ميان گذارد. معمولاً افراد عادي از ضبط صوت وحشت دارند و تا كنارشان ضبط روشن شود، ساكت مي شوند، اين در حالي است كه قبل از آن، خيلي راحت، خاطراتشان را بيان مي كردند. مورخ شفاهي لازم است ترس سوژه را از ضبط صوت از بين برده و به او بگويد كه چه مطالبي از وي مي خواهد.

مرحله چهارم: مصاحبه
مصاحبه قلب خاطرات شفاهي است. مورخ شفاهي هر اندازه بتواند بيشتر از راوي اطلاعات ريز و جزيي به دست آورد، موفق تر عمل كرده است. بايد توجه داشت كه هنگام انجام مصاحبه، مورخ شفاهي تا مي تواند بايد با سؤال هاي ريز و كوتاه، جزيي ترين مطالب را از راوي بپرسد. مثلاً ممكن است راوي بگويد «دو روز پس از شروع جنگ، من و دوستانم به جبهه رفتيم و مستقيم خودمان را به خرمشهر رسانديم و با عراقي ها در منطقه پل نو درگير شديم» اما اين كلياتي است كه نياز به جزييات بسياري دارد. مورخ شفاهي براي به دست آوردن آن جزييات بايد فرضاً سؤالات زير را از راوي بپرسد:

  • روز اول جنگ كجا بوديد؟
  • چطور فهميدي جنگ شروع شده؟
  • چه كردي؟
  • روي چه انگيزه اي تصميم گرفتي بروي جنگ؟
  • كجا رفتي؟
  • چه كساني با تو بودند؟ نام ببريد!
  • با چه وسيله اي رفتي؟
  • چه پوشيده بودي؟
  • تا آن موقع آموزش نظامي ديده بودي؟
  • چند نفر بوديد؟
  • از آن روز عكس هم داريد؟
  • كجا رفتيد؟
  • چه ديديد؟
  •   از ديدن آن چيزها چه احساسي به شما دست داد؟
  • وقتي وارد خرمشهر شديد، به كجا رفتيد؟
  • وضع خرمشهر چطور بود؟ چه ديديد؟
  • عراقي ها كجاي خرمشهر بودند؟
  • چطور با آنان درگير شديد؟
  • چه سلاحي داشتيد؟
  • چند عراقي را زدي يا مجروح كردي؟
  • كسي از دوستانت شهيد يا مجروح نشدند؟
  • و

با اين سؤالات جزيي و ريز، خاطره گو تصوير كامل و شفاهي از جنگي كه در آن شركت داشته، ارائه مي دهد. در مصاحبه بايد مورخ شفاهي صبر و تحمل زيادي داشته باشد و تا مي تواند، جزيي ترين مطالب را از راوي بپرسد و ضبط كند. بهتر است اگر راوي آلبوم عكس دارد، آن عكس ها را نيز اسكن كرده و پشت هر عكس اطلاعاتي شامل زمان، مكان و افراد حاضر در عكس نوشته شود.

مرحله پنجم: پياده كردن
پس از انجام مصاحبه و ضبط آن روي نوار كاست يا ضبط هاي ديجيتالي، بايد كلمه به كلمه آن چه راوي گفته را روي كاغذ يا به صورت كامپيوتري پياده و استخراج كرد. براي اطمينان بهتر است متن پياده شده، يك بار با متن خاطرات شفاهي مقابله شود.

مرحله ششم: تدوين
پس از پياده شدن متن خاطرات شفاهي، بايد آن خاطرات كه معمولاً نامنظم، آشفته و درهم هستند را تدوين كرد. اگر مصاحبه قلب تاريخ شفاهي است، تدوين مغز آن است. در تدوين است كه مي توان بر اساس يك مصاحبه عميق و همه جانبه، كتابي جذاب و خواندني نوشت. تدوين البته فوت و فن و مراحلي دارد كه به دليل كمبود وقت، نمي توان در اين مجال به آن پرداخت.

مرحله هفتم:گويا سازي
در اين قسمت تدوين كننده براي آشنا كردن خواننده با برخي مفاهيم، مكان ها، اشخاص و رويدادها، در پاورقي يا آخر كتاب، بايد مطالبي به متن اضافه كند. مثلاً راوي در خاطرات شفاهي خودش از روستايي به اسم «چاه كوتاه» نام مي-برد. تدوين كننده بايد در پاورقي توضيحات كوتاهي در باره اين روستا بدهد تا براي خواننده اي كه هيچ شناختي از اين روستا ندارد، اطلاعات مختصري ارائه شود. چنين است در باره نام ها و برخي كلمات محلي و جريان هاي سياسي يا اجتماعي.

مرحله هشتم: بازخواني و ويراستاري
پس از تدوين نهايي، لازم است متن بك بار توسط تدوين گر به دقت مطالعه شود. پس از آن متن را بايد به يك ويراستار داد تا آن را ويراستاري و اصلاح كند و جملات و نوشته ها را از نظر املايي، انشايي و حركات و نشانه هاي سجاوندي حك و اصلاح كند. هيچ نوشته اي نيست كه نياز به ويراستاري نداشته باشد.

مرحله نهم: تايپ كامپيوتري و صفحه آرايي
آخرين مرحله تايپ كامپيوتري، نمونه خواني و سرانجام صفحه آرايي كتاب براي تحويل به ناشر و انتشار است. در اين مرحله بايد عكس ها نيز در كتاب جانمايي شوند.لازم به تذكر است كه مصاحبه كننده و تدوين گر مي تواند يك نفر واحد يا دو و حتي چند نفر باشند، اما بهتر است فردي كه مصاحبه را انجام مي دهد، در صورت توانايي و دانش، خودش نيز كار تدوين را انجام دهد.

يك توصيه ضروری
براي انجام مصاحبه و تدوين خوب، مورخ شفاهي و تدوين گر بايد اطلاعات و دانش تاريخي زيادي در باره مراحل مختلف جنگ هشت ساله ايران و عراق داشته باشد. به همين دليل توصيه مي شود كه حتماً مورخ شفاهي چند كتاب مستند در باره تاريخ جنگ تحميلي و دفاع مقدس را كه توسط ارتش و سپاه منتشر شده و همچنين چند كتاب خاطره شفاهي را بخواند. هر اندازه دانش و اطلاعات تاريخي مورخ شفاهي از انقلاب و جنگ تحميلي بيشتر باشد، توايي-اش در مديريت مصاحبه و انجام تدوين آن مصاحبه ها بيشتر خواهد بود.

 

منبــع: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • نشانی صفحه‌ها وب و پست الکترونیک بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
لطفا پاسخ سوال را بنویسید.

مطالب مرتبط