درباره امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) روایاتی از پیامبر بزرگوار اسلام و ائمه اطهار(علیهم السلام) وارد شده است که اهمیت و ضرورت بحث مهدویت را - از همان سال های نخستین ظهور اسلام - می رساند. یکی از اخبار مهمی که از جانب نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به دست ما رسیده است، بیان صفات و ویژگی های امام زمان (علیه السلام) در خطبه غدیر است؛ آن هم با عباراتی زیبا و در زمانی حساس که بحث انتساب امیرالمؤمنین (علیه السلام) مطرح بود.

این نوشتار بر آن است تا با بهره گیری از آیات قرآن کریم و اخبار اهل بیت (علیهم السلام) این عبارات را  (که حدود 21 عبارت است) شرح دهد. در این شرح، هم به ظرافت های واژگانی و هم به معنای کلی عبارات - با در نظر گرفتن آیات و احادیث - توجه شده است.

مقدمه
در خطبه شریف غدیر به امام زمان (علیه السلام) توجه خاصی شده است و  در سه فراز خطابه، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به وجود مبارک آن حضرت اشاره فرموده اند. در فراز اول می فرمایند:
مَعَاشِرَ النَّاسِ آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى‏ أَدْبارِها... مَعاشِرَالنّاسِ، النُّورُ مِنَ‏اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَسْلوكٌ فِىَّ ثُمَّ فى عَلِىِّ بْنِ أَبى طالِبٍ، ثُمَّ فِى النَّسْلِ مِنْهُ إِلَى الْقائِمِ الْمَهْدِىِّ ، الَّذِی یأْخُذُ بِحَقِّ اللَّهِ وَ بِكُلِّ حَقٍّ هُوَ لَنَا.1
در این قسمت، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به صراحت جریان نور را علاوه بر خود، در امیرالمومنین و امامانِ از نسل ایشان تا مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) جاری و ساری می دانند و آن بزرگوار را گیرنده تمام حق الله و حق اهل بیت (علیهم السلام) - که به آن ها ظلم شده است - معرفی می کنند.
فراز دوم از گفتار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) - که اصل نگارش ما را دربر می گیرد - به صورت مستقل به امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و بیان ویژگی­های آن حضرت اختصاص دارد. حساسیت این قسمت از سخن را از آن جا می توان دریافت که حضرتش هجده بار مردم را با تکرار لفظ هشداردهنده «ألا» (= هان، آگاه باشید!)  به دقت در کلام خود فرامی­خوانند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آغاز این بخش، بار دیگر روند پیوسته نبوت و امامت را مطرح نموده و یادآور می شوند که سررشته این نظم، در دست علی (علیه السلام) است و پایان بخش این روند، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خواهد بود:
مَعاشِرَالنّاسِ،2 أَلا وَإِنِّى رَسولٌ وَ عَلِىٌّ الْإِمامُ وَالْوَصِىُّ مِنْ بَعْدى،... أَلا إِنَّ خاتَمَ الْأَئِمَه مِنَّا الْقائِمَ الْمَهْدِى
پس از آن، بیست و یک ویژگی اساسی و مهم آن امام را ترسیم می نمایند که  به آن ها خواهیم پرداخت.
سومین فراز، اواخر خطابه و هنگام بیعت گرفتن از مردم است که می فرمایند:
فَأُمِرْتُ أَنْ آخُذَ الْبَیعَه مِنْكُمْ وَالصَّفْقَه لَكُمْ بِقَبُولِ ماجِئْتُ بِهِ عَنِ‏اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فى عَلِىٍّ أمیرِالْمُؤْمِنینَ وَالأَوْصِیاءِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذینَ هُمْ مِنِّى وَمِنْهُ إمامَه فیهِمْ قائِمَه، خاتِمُها الْمَهْدىُّ إِلى یوْمٍ یلْقَى اللَّهَ الَّذى یقَدِّرُ وَ یقْضی.3

 مأمورم که از شما پیمان بگیرم تا دست در دست من نهید در پذیرش آن چه از سوی خداوند درباره علی امیرالمومنین(ع)  آورده ام و درباره اوصیای پس از او که از من و اویند. این امامت در میان آنان پایدار است و خاتم آنان  مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و پیشوایی استوار است تا روزی که با خداوند قدر و قضا دیدار کند (قیامت).نقطه اوج خطبه غدیر - که از افتخارات شیعه به شمار می آید - این است که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، آینده جهان را به صورت تابلوی بسیار دقیق و زیبایی طراحی کرده اند (همین فراز دوم). البته در سه جای دیگر هم (دو بار در قسمت ششم و یک بار در قسمت دهم خطابه) درباره امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مطالبی را گفته­اند؛ ولی قسمتی که دارای حساسیت ویژه­ای است - که اگر کنار هم چیده شود، حکومت، شخصیت، علم، عصمت و ولایت تکوینی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) روشن می شود - همین قسمت هشتم خطابه غدیر است. ما نیز در این نوشتار برآنیم تا ویژگی های امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را در خطبه غدیر ذیل همین فراز دوم درباره ایشان شرح دهیم تا ظرافت های بیانی آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بیش از پیش آشکار گردد.

✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸

پی نوشتـهـــــــا :

1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج37، ص211.

2. همان، ص 213.

3. همان، ص 215.

✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸✸

منابـــع:  فصلنامه امامت پژوهی- فصلنامه تخصصی امامت پژوهی 3 پاییز 90

شرح عبارات پیامبر(ص) درباره ویژگی های امام زمان(ع)

فرآوری : امین خوشرفتار / دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث