کلمه «عوارض» در محاوره عامه، نزدیکترین مفهوم را در مورد اثرات منفی داروها به ذهن متبادر می سازد که اینک بیشتر در مورد فرآورده های دارویی شیمیایی مطرح می باشد. تفاوت زیادی میان عوارض داروهای شیمیایی و عوارض داروهای گیاهی و سنتی وجود دارد که بسته به میزان و نوع تأثیر آنهاست. تأثیرات سوء داروهای شیمیایی بسیار گسترده، عمیق و مزمن می باشد و سلامتی انسان را گاه به شدت در معرض خطر قرار می دهد و بیماران زیادی مشاهده شده اند که علاوه بر اجبار بر مصرف داروهای شیمیایی در عین آنکه جسم خود را به تباهی می کشانند، چاره ای نیز برای ترک آن ندارند چرا که بخاطر نیاز به تأثیر تسکینی آن، به نوعی اعتیاد مبتلا می شوند.

داروهای گیاهی در اکثر موارد چنانچه دارای عوارض باشند، کوتاه مدت و ناپایدار و با مصرف «مصلح[۱]» ها که پیش بینی شده قابل رفع می باشند. البته تعدادی از گیاهان و عناصر دارویی در طب سنتی جزء سموم هستند که میزان و مقدار مصرف آنها و مصلحات و علاج آنها شناسایی و مورد استفاده بوده است. شناخت عوارض داروهای سنتی به فروشندگان دارو و محققین، اطباء و سایر علاقه مندان به طب سنتی ایران کمک می کند تا با به کارگیری مصلحات، عوارض آنها را خنثی نمایند.

شناخت مضرات داروهای سنتی چیزی نیست که بهانه به دست مخالفین طب سنتی و گیاه درمانی بدهد، گویا آنان مسئله کشف ناشده ای را بیان می کنند، حال آنکه از افتخارات علمای طب سنتی، توجه آنان به مضرات و عوارض و حالات گوناگون داروهای گیاهی و سنتی بوده است.

از آنجا که عوارض داروها به مزاج افراد بستگی دارد، همچنین هر دارو و بالاتر از آن هر شیئی در طبیعت دارای مزاج خاصی است، چهار مزاج معروف و مورد اعتقاد طب سنتی یعنی دموی، بلغمی، صفراوی و سوداوی را در مرتبه اول باید شناخت؛ سپس اگر دارویی که در دسترس است از نقطه نظر مزاجی مشکلی دارد با توجه به علم مصلحات، این مشکل برطرف خواهد شد و تعادل لازم در بدن ایجاد می گردد.

مثال هایی در این باره:
اسفناج دارای طبیعتی در آخرِ سردی و تری است که برای سرد مزاجان مضر بوده و برای رفع مضرت آن باید آنرا با روغن بادام یا کره گاو تازه و دارچین و فلفل استفاده کنند یا در مورد میوۀ رسیده زیتون که گرم و خشک و نارس آن شدیداً خشک است، برای ریه مضر بوده و مداومت در خوردن آن باعث سوختن اخلاط شده و مصلح آن خوردن شیرینی های طبیعی مانند عسل است. سیر دارای مزاج گرم و خشک و برای بیماران دارای حساسیت پوستی و خانم های باردار مضر است. برای بواسیر مضر و باعث پایین آمدن فشار خون می شود. مصرف زیاد آن سردرد آور و سوزاننده خون و مضر چشم و ریه و مولد صفرای تند و تضعیف کننده نیروی جنسی و تهییج کننده بعضی امراض و مصلح آن پختن آن با آب و نمک و اضافه نمودن روغن بادام و یا روغن کره و مصرف آن با گشنیز و سکنجبین و آب انار ترش و شیرین و امثال آن است.

 [۱] . موادی که ضرر و زیان داروها را کم و یا گاهی رفع می کنند، اصلاح کننده طبع داروها

منبع:فصلنامه حکیمانه، شماره دوم، سال اول