مسایل مربوط به فرزندان و حقوق آنان
اشاره
آداب و پاداش فرزندداری
دستورات اسلام در مورد تربیت فرزندان و محبت و احسان به آنان فراوان است. می توان گفت که هیچ آیین و مکتبی این اندازه در مسأله تربیت فرزندان واحسان به آنان سفارش نکرده است و اگر هیچ دلیلی برای اثبات حقانیت اسلام نباشد همین دستورات حقوقی و تربیتی و عاطفی و حقوق متقابلی که بین پدر و مادر و فرزندان و زن و شوهر و خویشان و برادران دینی قرار داده است دلیلی روشن برای حقانیت آن خواهد بود.
البته اسلام به دلیل این که کامل ترین ادیان و آخرین آیین آسمانی است و پیامبر آن حضرت محمدبن عبداللّه صلی الله علیه و آله خاتم پیامبران است، در تمام ابعاد و زمینه های حقوقی و فقهی و سیاسی و اخلاقی و... کامل ترین و جامع ترین مقررات را داراست و مقررات آن هرگز کهنه و مندرس نمی شود و باید به کسانی که احیانا از روی نادانی و دوری از معارف اسلامی گمان می کنند که علم روز و پیشرفت صنعت و تکنولوژی با اسلام سازگار نیست و می گویند اسلام برای مردم جاهلی و اعراب آن زمان خوب بوده است و الآن با این همه پیشرفت قابل پیاده شدن نیست باید گفت که شما اسلام را نشناخته و درک نکرده اید وگرنه چنین سخنان کفرآمیزی را به زبان جاری نمی کردید و هرچیز تازه ای را حق نمی پنداشتید و همانند ماهی که چون داخل آب است و قدر آب را نمی داند شما نیز قدر اسلام را نمی دانید.
اینک به گوشه هایی از دستورات تربیتی و حقوقی بین پدر و مادر و فرزندان که از زبان مبارک معصومین علیهم السلام صادر شده است توجه می کنیم:
(1)1- علامه مجلسی، در کتاب بحار، از کتاب مکارم الاخلاق، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «بچه ها را دوست بدارید و به آنان ترحم کنید و چون به آنان وعده ای می دهید به آن وفا نمایید؛ چرا که آنان جز شما را رازق خود نمی دانند.»
(2)2- در همان کتاب، از آن حضرت نقل شده که چون مردی را دیدند که دو فرزند داشت و یکی از آنان را می بوسید و دیگری را رها می کرد، به او فرمود: «برای چه بین آنان فرق می گذاری؟»
(3)3- و فرمود: «بین فرزندان خود به عدالت عمل کنید؛ چنان که دوست می دارید آنان در محبت و احسان بین شما به عدالت عمل کنند.»
(4)4- در همان کتاب نقل شده که چون رسول خدا صلی الله علیه و آله امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را می بوسیدند شخصی به نام اقرع بن جابس گفت: من ده فرزند دارم و تاکنون یکی از آنان را نبوسیده ام. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «چه کنم که خدا رحمت و محبت را از دل تو برداشته است.»
1- (1)1- البحار عن مکارم الأخلاق عن النبیّ صلی الله علیه و آله قال: احبّوا الصبیان و ارحموهم فاذا وعدتموهم ففوا لهم فانّهم لایرون إلاّ انّکم ترزقونهم. (البحار ج 104/92 مکارم الأخلاق ص252)
2- (2)2- و قال صلی الله علیه و آله : اعدلوا بین اولادکم کما تحبّون ان یعدلوا بینکم فی لبّر و اللطف. (المصدر)
3- (3)3- و عن النبی صلی الله علیه و آله (انّه) نظر الی رجلٍ له ابنان فقبّل احدهما و ترک الآخر فقال النبیّ صلی الله علیه و آله : فهلاّ و اسیت بینهما. (المصدر)
4- (4)4- و فی البحار عن مکارم الأخلاق: قبّل رسول اللّه صلی الله علیه و آله الحسن و الحسین علیهماالسلام ، فقال الاقرع بن جابس: إنّ لی عشرهً من الاولاد ما قبّلت واحدا منهم فقال صلی الله علیه و آله : ما علیّ ان نزع اللّه الرحمه منک او کلمه نحوها. (المصدر)
(1)5- و فرمود: «حق فرزند بر پدر سه چیز است: نام نیک براو گذارد، کتابت و نوشتن به او یاد دهد، و چون بالغ شود او را به ازدواج درآورد.»
و فرمود: «کسی که سه دختر و یا سه خواهر خود را نگهداری و تأمین نماید بهشت برای او واجب می شود.» گفته شد: اگر دو دختر یا دو خواهر خود را تأمین کند چگونه است؟ فرمود: «بهشت برای او واجب خواهد شد.» گفته شد: اگر یک دختر و یا یک خواهر خود را تأمین کند چگونه است؟ فرمود: «بهشت برای او واجب خواهد شد.»
(2)6- و فرمود: «فرزندان خود را زیاد ببوسید همانا به هر بوسه ای برای شما درجه ای در بهشت خواهد بود که بین هر درجه تا درجه دیگر پانصد سال می باشد.»
(3)7- و فرمود: «پدر و مادر نیز مانند فرزندان عاق آنان خواهند شد [اگر حقوق آنان را ضایع کنند و یا سبب عقوق آنان شوند].
1- (1)5- و قال صلی الله علیه و آله : من حقّ الولد علی والده ثلاثه: یحسّن اسمه و یعلّمه الکتابه و یزوّجه اذا بلغ. (المصدر)
2- (2)6- و قال صلی الله علیه و آله : کثروا من قبله اولادکم فانّ لکم بکلّ قبلهٍ درجه فی الجنّه ما بین کلّ درجه خمسمأه عام. (المصدر)
3- (3)7- و فیه عنه قال الرضا علیه السلام : یلزم الوالدین من عقوق الولد ما یلزم الولد لهما من العقوق. (المصدر ص 92)
(1)8- و فرمود: «سوگند به خدایی که مرا به حق [به نبوت] مبعوث نموده، کسی که عاق پدر و مادر خود شود بوی بهشت را نمی شنود.»
(2)9- و فرمود: «کسی که داخل بازار شود و چیزی برای خانواده خود خریداری کند، همانند کسی خواهد بود که برای فقرا و مستمندان چیزی تهیه می کند و چون متاعی که خریده را به خانه می برد [و فرزندان اطراف او جمع می شوند] اول دختران خود را خشنود کند، چرا که هرکس دختری را خشنود کند همانند آن است که غلامی را از فرزندان اسماعیل علیه السلام آزاد نموده باشد، و هر کس فرزند پسری را خشنود کند همانند آن است که از خوف خدا گریسته باشد، و هرکس از خوف خدا بگرید خداوند او را در بهشت متنعم خواهد نمود.»
(3)10- در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «فرزند خود را رها کن تا هفت سال بازی کند، و در هفت سال دوم، او را آداب و تربیت بیاموز، و در هفت سال سوم، او را امر و نهی کن. پس اگر رستگار نشد او را رها کن که خیری در او نیست.»
1- (1)8- و فیه عنه قال الّنبیّ صلی الله علیه و آله : و الذی بعثنی بالحق إنّ العاقّ لوالدیه ما یجد ریح الجنّه. (المصدر)
2- (2)9- و فیه عن نوادر الحکمه عن ابن عباس قال: قال الّنبیّ صلی الله علیه و آله : من دخل السوق فاشتری تحفهً فحملها الی عیاله کان کحامل صدقهٍ الی قوم محاویج ولیبدأ بالأناث قبل الذکور، فانّه من فرّح ابنهً فکأنّما اعتق رقبهً من ولد اسماعیل و من اقرّ بعین ابن فکأنّما بکی من خشیه اللّه، و من بکی من خشیه اللّه ادخله جنات النعیم. (البحارج 104/94 مکارم الاخلاق ص 254)
3- (3)10- و فیه عنه عن الصادق علیه السلام قال: دع ابنک یلعب سبع سنین و یؤدّب سبعا، و الزمه نفسک سبع سنین فان افلح و الاّ فانّه من لاخیرفیه. (المصدر)
(1)11- و در همان کتاب، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «فرزند در هفت سال اول آقا و سیّد است [که تو باید از او اطاعت کنی]، و در هفت سال دوم غلام تواست [که او از تو اطاعت می کند]، و در هفت سال سوم وزیر تو می باشد [که باید از او کمک بگیری و نظرخواهی کنی]. پس اگر [به وظیفه خود عمل کردی] و در سن بیست و یک سالگی به اخلاق و روش او راضی شدی [سعادتمند خواهد بود[ وگرنه او را رها کن و تو در پیشگاه خداوند معذور هستی.»
(2)12- و فرمود: «فرزندان خود را اکرام و احسان کنید و آداب نیکو به آنان یاد دهید تا آمرزیده شوید.»
(3)13- در همان کتاب، از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: «چون فرزندان شما به ده سال می رسند بستر آنان را از زن ها جدا کنید.»
1- (1)11- و قال الّنبیّ صلی الله علیه و آله : الولد سیّد سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین فان رضیت خلائقه لاحدی و عشرین و الاّ فاضرب علی جنبه فقد اعذرت الی اللّه تعالی.
2- (2)12- و فیه عنه قال صلی الله علیه و آله : اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم یغفرلکم. (البحار ج 104/95)
3- (3)13- و فیه عنه عن الباقر علیه السلام قال: یفرّق بین الغلمان و النساء فی المضاجع اذا بلغوا عشرسنین. (المصدرص 96)
(1)14- در همان کتاب، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «فرزندان شما چون به ده سال می رسند، دو پسر و دو دختر و یک پسر و یک دختر را در یک بستر قرار ندهید.»
(2)15- و فرمود: چون دختر به شش سال می رسد او را نبوسید و پسر نیز چون به هفت سال می رسد نباید زن ها را ببوسد.
(3)16- و فرمود: زن اگردختر شش ساله خود را مباشرت کند (یعنی او را مانند دوران بچه بودن بشوید و حمام کند) شعبه ای از زنا خواهد بود.
(4)17- و آن حضرت به احمدبن نعمان نسبت به دختر شش ساله ای که خویشی با او نداشت فرمود او را در دامن خود مگذار و او را نبوس.
1- (1)14- و فیه عنه عن الصادق عن آبائه علیهم السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الصبیّ و الصبی، و الصبیّه و الصبیّه، و الصبیّ و الصبیّه یفرّق بینهم فی المضاجع لعشر سنین. (المصدر عن مکارم الأخلاق ص 255)
2- (2)15- و قال علیه السلام : اذا بلغت الجاریه ستّ سنین فلا تقبّلها، و الغلام لایقبّل المرأه اذا جاز سبع سنین. (المصدر)
3- (3)16- و قال علی علیه السلام : مباشره المرأه ابنتها اذا بلغت ستّ سنین شعبه من الزنا. (المصدر)17- و فیه عنه عن الصادق علیه السلام سأله احمدبن النعمان فقال: جویره لیس بینی و بینها رحم و لهاستّ سنین؟ قال علیه السلام : فلا تضعها فی حجرک و لاتقبّلها. (المصدر)
استحباب درخواست فرزند شایسته
(1)در قرآن کریم در سوره انبیاء آمده که حضرت زکریا علیه السلام از خدای خود درخواست فرزند نمود و گفت: «خدایا، مرا تنها مگذار» و خداوند او را اجابت نمود و حضرت یحیی علیه السلام را به او عطا کرد. و در سوره فرقان، خداوند نشانه های بندگان خود را بیان نموده و می فرماید: «آنان می گویند: خدایا، از همسران و ذریّه ما فرزندانی به ما عطا کن که نور چشم ما باشند.»
(2)و در سوره نوح آمده که او به پروردگار خود گوید: من به مردم گفتم: باید از خدای غفّار و بخشنده خود استغفار کنید تا او رحمت خود را بر شما فرو فرستد و به وسیله اموال و فرزندان شما را کمک دهد.
(3)1- علامه مجلسی، درکتاب بحار، از کتاب طبّ الائمه، از بکیربن محمد نقل نموده که گوید: من خدمت امام صادق علیه السلام بودم که مردی به آن حضرت گفت: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله ، مرا فرزندی به هم رسیده که مبتلای به کودنی و ضعف و ناتوانی است پس امام علیه السلام به او فرمود: چه مانع است تو را که خود و همسرخود از سویق استفاده نمی کنید تا به وسیله آن گوشت و استخوان شما محکم و نیرومند گردد و فرزند شما نیز قوی گردد؟!»
1- (1)استحباب طلب الولد و ما یوجب رشده قال اللّه سبحانه: و زکریّا اذنادی ربّه ربّ لاتذرنی فردا و انت خیرالوارثین. فاستجبناله و وهبناله یحیی و اصلحنا له زوجه. (الأنبیاء /90)
2- (2)و قال سبحانه: والذّین یقولون ربّنا هب لنا من ازواجنا و ذریّاتنا قرّه اعین و اجعلنا للمتّقین اماما. (الفرقان /73) و قال سبحانه عن قول نوح: فقلت استغفروا ربّکم إنّه کان غفّارا یرسل السماء علیکم مدرارا و یمددکم باموال و بنین. (سوره نوح /12)
3- (3)1- البحار عن طبّ الائمه علیهم السلام عن بکیربن محمد قال: کنت عند ابی عبداللّه علیه السلام فقال له رجل: یابن رسول اللّه صلی الله علیه و آله یولد لی الولد فیکون فیه البله و الضعف فقال: ما یمنعک من السویق اشربه و مراهلک به فانّه ینبت اللحم و یشدّ العظم و لایولدلکم الاّ القویّ. (البحار ج 104/78 طب الائمه ص 88)
(1)2- در همان کتاب، از کتاب محاسن، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمود: «یکی از پیامبران از کمی نسل امت خود به خداوند شکایت نمود. پس خدا امر نمود که به امت خود بگوید: از تخم مرغ استفاده کنند و چون چنین کردند نسل آنان فراوان گردید.»
(2)3- در همان کتاب، از حضرت کاظم علیه السلام نقل شده که فرمود: «شیر و عسل برای آب کمر سودمند است.»
(3)4- در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «هرکس اول روز ازبِه استفاده کند نطفه او پاکیزه و فرزند او زیبا خواهد شد.»
1- (1)2- و فیه عن المحاسن عن الاصبغ عن علی علیه السلام قال: انّ نبیّا من الأنبیاؤ شکا الی اللّه قلّه النسل فی امّته فامره ان یأمرهم بأکل البیض ففعلوا فکثر النسل فیهم. (المصدر ص 79 المحاسن ص 481)
2- (2)3- و فیه عنه... عن ابی الحسن موسی بن جعفر علیهماالسلام قال: من تغیّر علیه ماء الظهر ینفع له اللبن الحلیب و العسل. (المصدر ص 80 المحاسن ص 492)
3- (3)4- و فیه عنه... عن الصادق علیه السلام قال: من اکل سفرجله علی الریق طاب ماؤه و وحسن ولده. (المصدر ص 81)
(1)5- در همان کتاب نقل شده است: «انار آب مرد را زیاد و فرزند را نیکو و زیبا می گرداند.»
مولف گوید: چنان که گذشت و خواهد آمد، فرزند زیاد مورد سفارش معصومین ما علیهم السلام بوده است و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: ازدواج کنید تا فرزندان زیادی بیابید؛ چرا که من روز قیامت به وسیله امت خود بر امت های دیگر مباهات می نمایم، حتی نسبت به آن فرزندی که سقط شده باشد.» و فرمود:
«فرزندی که سقط شده است بر در بهشت باحالت خشم می ایستد و چون به او می گویند: وارد بهشت شود، می گوید: هرگز بدون پدر و مادرم وارد بهشت نخواهم شد.» ولی با کمال تأسف امروزه بعضی ماها، همانند بعضی از جهّال صدراسلام، می گویند: «فرزند کمتر، زندگی بهتر» و اکثر آنان خود را عقیم می کنند که صاحب فرزند زیاد نشوند، در حالی که سیره و روش اولیای دین ما چنین نبوده است.
(2)6- علامه مجلسی، در کتاب بحار، از کتاب محاسن، از بکربن صالح نقل
1- (1)و فیه عنه... قال علیه السلام : اکل الرمان یزید فی ماء الرجل و یحسّن الولد. (المصدرص 82)
2- (2)6- وفیه عن مکارم الأخلاق عن بکربن صالح قال: کتبت الی ابی الحسن الثانی علیه السلام : انّی اجتنبت طلب الولد منذخمس سنین وذلک انّ اهلی کرهت ذلک و قالت انّه یشتدّ علیّ تربیتهم لقلّه الشی ء فماتری؟ فکتب اطلب الولد فانّ اللّه یرزقهم. (المصدر ص 84 مکارم الأخلاق ص 222)
نموده که گوید: من نامه ای به حضرت ابوالحسن ثانی، علی بن موسی الرضا علیه السلام ، نوشتم که پنج سال است از تولید نسل خودداری نموده ام و این به این علت است که همسر من از آن کراهت دارد و می گوید: چون چیزی نداریم تربیت آنان بر ما سخت است، نظر شما چیست؟
پس امام علیه السلام در پاسخ نامه من نوشت: «از تولید نسل و فرزند دریغ مکن؛ چراکه خداوند رازق آنها است.»
(1)7- و در همان کتاب از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «ازدواج کنید تا نسل شما فراوان گردد همانا من در روز قیامت به وسیله شما بر امت های دیگر مباهات می نمایم حتی فرزند سقط شده شما نیز از امت من محسوب خواهد شد.
(2)8- و در کتاب کافی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله (ضمن سخنان طولانی خود) فرمود: آیا نمی دانید که من در مقابل امت های دیگر به شما مباهات می کنم حتی نسبت به فرزند سقط شده شما نیز مباهات می کنم؟ همانا او با حالت خشم بر در بهشت می ایستد و خداوند به او می فرماید: وارد بهشت شود و او می گوید: وارد بهشت نمی شوم تا این که قبل از من پدر و مادرم وارد شوند پس خداوند به ملکی از ملائکه دستور می دهد: پدر و مادر او را بیاورید پس آنان وارد بهشت می شوند و سپس خداوند به او می فرماید: «این از فضل رحمت من می باشد بر تو.»
9- و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه مانع است مؤمن را که همسری بگیرد به امید آن که خداوند به او فرزندی بدهد و زمین را با گفتن لااله الاّاللّه سنگین کند.
10- و فرمود: هیچ بنایی در اسلام نزد خداوند محبوب تراز ازدواج نیست.
1- (1)7- البحار... قال النبیّ صلی الله علیه و آله تناکحوا تناسلوا تکثروا فإنّی اباهی بکم الأمم یوم القیامه و لو بالسقط. (البحار ج 44/170)
2- (2)8- الکافی... عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله :...اما علمتم انّی اباهی بکم الأمم یوم القیامه حتّی بالسقط یظلّ محبنطئا علی باب الجنّه فیقول اللّه عزوجلّ: ادخل الجنّه فیقول: لاادخل حتّی ابوای قبلی فیقول اللّه تبارک و تعالی لملک من الملائکه ایتنی بابویه فیأمر بهما الی الجنّه فیقول: هذا بفضل رحمتی لک. (الکافی ج 5/334)
ارزش زن و فرزندان شایسته
(1)تردیدی نیست که فرزندان صالح و شایسته از باقیات و صالحات هستند. از معصومین علیهم السلام روایت شده است که دفتر اعمال انسان با مردن او بسته می شود جز از چند راه: صدقه جاریه، و فرزند صالح، و دانشی که تعلیم شود و آثار آن بعد از مرگ باقی به ماند. و فرموده اند:
فرزند صالح ثمره و میوه زندگی انسان است و همسر صالح نیز از نعمت های بزرگ خداوند است و چون خداوند نظر لطفی به بنده خود کند همسر مؤمن و شایسته ای به او می دهد که چون به او می نگرد شاد می شود و چون از او غایب می گردد او امانت شوهر خود (یعنی مال شوهر و عفت خودش) را حفظ می نماید. و در بعضی از روایات آمده است که همسر خوب و صالح از عمّال و کارپردازان الهی است.»
از سویی، در آیات قرآن و سخنان معصومین علیهم السلام سفارش شده که از شر فرزندان و همسران ناشایست در هراس و حذر باشید و بترسید که آنان شما را از یاد خداوند غافل نکنند.
خداوند در قرآن می فرماید: «بعضی از همسران و فرزندان شما دشمنان شمایند پس باید از آنان حذر کنید.»
(2)و یا می فرماید: «اموال و فرزندان شما وسیله فتنه و آزمایش شمایند و پاداش
1- (1)فضل الزوجه و الأولاد الصالحین و ثواب تربیتهم قال اللّه سبحانه: و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیهما و جعل بینکم مودّهً و رحمهً إنّ فی ذلک لآیات لقوم یتفکروّن. (الروم / 21) و قال سبحانه: و للّه ملک السماوات و الأرض یخلق ما یشاء و یهب لمن یشاء اناثا و یهب لمن یشاء الذکور او یزوّجهم ذکرانا و اناثا و یجعل من یشاء عقیما انّه علیهم قدیر. (حمعسق /49/50)
2- (2)و قال سبحانه: المال و البنون زینه الحیاه الدنیا و الباقیات الصالحات خیرعند ربّک ثوابا و خیراملاً. (الکهف /46) و قال سبحانه: یا ایهاالذین آمنوا انّ من ازواجکم و اولادکم عدّوا لکم فاحذروهم و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فانّ اللّه غفور رحیم. انّما اموالکم و اولادکم فتنه و اللّه عنده اجرعظیم. (التغابن 14/15)
بزرگ خداوند برای کسانی است که خشنودی خدا را بر خشنودی آنان مقدم بدارند.»
علامه مجلسی، در کتاب بحار، از کتاب مکارم الأخلاق، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «فرزند صالح از گل های بهشت است.»
(1)در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «میراث خداوند از بنده خود فرزند صالحی است که برای او استغفار کند.»
پاداش شوهرداری و بارداری زن
(2)در سخنان معصومین علیهم السلام آمده است که جهاد زن نزد خداوند شوهرداری نیکوی او در خانه است؛(3) هم چنانکه جهاد مرد در خارج خانه تلاش او برای به دست آوردن روزی حلال است(4) و انجام این دو وظیفه برای زن و مرد از اسباب آمرزش آنان نیز خواهد بود.
1- (1)1- الکافی عن ابی جعفر علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال اللّه عزّوجلّ اذا اردت ان اجمع للمسلم خیرالدنیا و الآخره جعلت له قلبا خاشعا و لسانا ذاکرا و جسدا علی البلاء صابرا و زوجهً مؤمنهً تسرّه اذا نظر الیها و تحفظه اذا غاب عنها فی نفسها و ماله. (الکافی ج 5/327)
2- (2)2- و قال صلی الله علیه و آله : من سعاده المرأ الزوجه الصالحه. (المصدر)
3- (3)3- و قال صلی الله علیه و آله : اذا مات المؤمن انقطع عمله الاّ من ثلاثٍ: صدقه جاریه، اوعلم ینتفع به، او ولد صالح یدعوله. (البحار ج 2/22)
4- (4)4- و قال صلی الله علیه و آله : الولد الصالح ریحانه من ریاحین الجنّه. (المصدر ج 104/90)5- و قال الصادق علیه السلام : میراث اللّه من عبده المؤمن ولد صالح یستغفرله. (المصدر مکارم الاخلاق /251) ثواب النساء فی خدمه الأزواج و الحمل و الولاده و تربیه الولد
1- علامه مجلسی، در کتاب بحار، از امالی صدوق، از امام صادق علیه السلام نقل نموده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هرزنی که در خانه شوهر خودبرای اصلاح زندگی او چیزی را جابه جا کند، خداوند نظر رحمت به او می افکند و خداوند به هرکس نظر رحمت داشته باشد هرگز او را عذاب نمی کند.» امّ سلمه، همسر آن حضرت، گفت: با این سخن مردها همه خوبی ها و بهره ها را دارا شدند، پس برای زن های مستمند چه خواهد بود؟
(1)رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «آری، زن چون باردار شود پاداش او همانند کسی است که در روز روزه دار و در شب عابد باشد و در راه خدا با جان و مال خود مجاهده نماید، و چون وضع حمل و زایمان نماید پاداش او به قدری بزرگ است که کسی نمی داند، و چون فرزند خود را شیر دهد با هر بار مکیدن فرزند از پستان مادر، خداوند پاداش آزاد کردن غلامی از فرزندان اسماعیل علیه السلام را به او می دهد، و چون دوران شیر دادن او تمام شود ملکی از طرف خداوند دست خود را به پهلوی او می زند و می گوید: خداوند تو را بخشید، کار خود را از سر بگیر.»
(2)2- در همان کتاب، از کتاب خصال صدوق، از امام صادق علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مردان امت من اگر از علاقه به دنیا و پیروی از هوای نفس و شکم پرستی و شهوت پرستی دور باشند اهل بهشت می باشند، و زن های امت من اگر عفّت خود را حفظ نمایند و از شوهران خود اطاعت نمایند و نمازهای پنجگانه خود را بخوانند وماه مبارک رمضان را روزه دار باشند اهل بهشت خواهند بود.»
1- (1)فقال صلی الله علیه و آله : بلی اذا حملت المرأه کانت بمنزله الصائم القائم المجاهد بنفسه و ماله فی سبیل اللّه فاذا وضعت کان لها من الأجر مالاتدری ماهو لعظمه، فاذا ارضعت کان لها بکلّ مصّیه کعدل عتق محرّر من ولد اسماعیل فاذا فرغت من رضاعه ضرب ملک علی جنبها و قال: استأنفی العمل فقد غفرلک. (البحار ج 104/106 الأمالی ص 411)
2- (2)2- وفیه عن الخصال... عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : من سلم من امتّی من اربع خصال فله الجنّه: من الدخول فی الدنیا، و اتباع الهوی، و شهوه البطن، و شهوه الفرج، و من سلم من نساء أمتّی من اربع خصال فلها الجنّه: اذا حفظت ما بین رجلیها، و اطاعت زوجها، و صلت خمسها، و صامت شهرها. (البحار ص 107 الخصال ج 1/152)
(1)3- در همان کتاب، از کتاب مجالس شیخ طوسی، از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «زنی که در حال زایمان و نفاس خود بمیرد، چون در حال اندوه [و مصیبت] مرده است، در روز قیامت حسابی برای او نخواهد بود.»
آداب نوزاد و مقام مادر
در این قسمت، بخشی از سخنان معصومین علیهم السلام را در رابطه با ولادت فرزند و آداب کام برداشتن و صدقه دادن و عقیقه کردن و اطعام و ولیمه و ختنه نمودن و نامگذاری فرزندان را مطرح می کنیم.
بهتر است متن سخنان اولیای دین را در اختیار خوانندگان قرار دهیم، به دلیل این که نورانیت و تأثیر سخنان آنان در دل ها قابل انکار نیست و نیازی نیست که ما مضامین آنها را با عبارات خود آمیخته کنیم و در اختیار مردم قرار دهیم؛ چرا که دل ها فقط با شنیدن سخنان معصومین علیهم السلام آرامش و اطمینان پیدا می کند.
(2)1- علامه مجلسی، در کتاب بحار، از قرب الاسنا، از امام صادق علیه السلام نقل نموده که فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را روز هفتم نام گذاری و برای آنان عقیقه نمود و آنان را ختنه کرد و سرهای آنان را تراشید و به اندازه آن از نقره صدقه داد.»
(3)2- در همان کتاب، از موسی بن جعفر علیهماالسلام نقل شده که فرمود: «عقیقه برای دختر و پسر یکسان است.»
(4)3- در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام ، از پدرانش نقل شده که فرمود:
1- (1)3- و فیه عن امالی الطوسی... عن الصادق علیه السلام قال: النفساء تبعث من قبرها بغیر حسابٍ لأنّها ماقت فی غمّ نفاسها. (المصدر الأمالی ج 2/285) آداب الولاده و سنن المولود
2- (2)1- البحار عن قرب الاسناد عن الصادق علیه السلام قال: سمیّ رسول اللّه الحسن و الحسین علیهماالسلام لسبعه ایّام و عقّ عنهما لسبع، و ختنهما لسبع،و حلق رؤوسهما لسبع، و تصدّق بزنه شعورهما فضّه. (البحار ج 104/108)
3- (3)2- و فیه عنه... عن یونس بن یعقوب قال: سألت ابالحسن موسی علیه السلام عن العقیقه للجاریه و الغلام فیها سواء؟ قال: نعم. (المصدر)
4- (4)3- و فیه عن الخصال عن الصادق عن أبائه علیهم السلام قال: قال: اختتنوا اولادکم یوم السابع فانّه اطهر و اطیب و اسرع لنبات اللحم، فانّ الأرض تنجس من بول الاغلف اربعین صباحا. (المصدرص 109)
«فرزندان خود را روز هفتم ختنه کنید که آن در پاکی و طهارت و روییدن موی آنان مؤثر خواهد بود و زمین تا چهل روز از بول بچه ای که ختنه نشده نجس می شود [و ضجه می زند].»
(1)4- در همان کتاب، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمود: «خداوند به مریم [در وقت زایمان] فرمود: شاخه خرما را بگیر تا آن شاخه [خشکیده] برای تو خرمای پاکیزه بریزد و از آن بخور و از آب [کنار آن] بنوش تا چشم تو روشن شود [و شادمان شوی].»
(2)5- و فرمود: «برای زنی که زایمان کرده هیچ دارو و غذایی بهتر از خرمای تازه نیست و خرمای برنی (خرمای سرخ) بهتر می باشد. و آن فرزند را حلیم و بردبار خواهد کرد شما کام فرزندان خود را با آن بردارید چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله کام حسن و حسین را با آن برداشت.»
(3)6- امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفته شد: اگر وقت خرمای رطب نبود چه کنیم؟ فرمود: هفت دانه از خرمای مدینه را بخورد و اگر نبود از خرمای شهرهای دیگر بخورد چرا که خداوند می فرماید: به عزت و جلال و عظمت و مقام والایم سوگند که هر زنی بعد از زایمان اگر خرمای رطب بخورد فرزند او حلیم و بردبار خواهد بود.
1- (1)4- و فیه عنه قال امیرالمؤمنین علیه السلام : ما تأکل الحامل من شی ءٍ ولا تتداوی به افضل من الرطب قال اللّه عزّوجلّ لمریم علیهماالسلام : «و هزّی الیک بجذع النخله تساقط علیک رطبا جنیّا فکلی و اشربی و قرّی عینا» (المصدر ص 110)
2- (2)6- البحار عن الخصال... و حنّکوا اولادکم بالتمر فهکذا فعل رسول اللّه صلی الله علیه و آله بالحسن و الحسین علیهماالسلام . (البحار ج 104/110 الخصال ج 2/433)
3- (3)5- و فی المحاسن... عن علیّ علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لیکن اوّل ما تأکل النفساء الرطب لأنّ اللّه عزّوجلّ قال لمریم بنت عمران: «و هزّی الیک بجزع النخله تساقط علیک رطبا جنیّا قیل: یا رسول اللّه فان لم یکن إبّان الرطب؟ قال: سبع تمرات من تمرات المدینه فان لم یکن فسبع تمرات من تمرا مصارکم فانّ اللّه تبارک و تعالی قال: «و عزّتی و جلالی و عظمتی و ارتفاع مکانی لاتأکل نفساء یوم تلدالرطب فیکون غلاما الاّ کان حلیما و ان کانت جاریه کانت حلیمه». (المحاسن ج 2/535)
(1)7- در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «کام هر فرزندی که از آب فرات برداشته شود و از آن آب بنوشد او از دوستان ما خانواده خواهد بود.» [و در روایتی فرمود: از شیعیان ما خواهد بود]
(2)8- از همان کتاب، از آن حضرت نقل شده که فرمود: «کام فرزندان خود را با تربت امام حسین علیه السلام بردارید تا مایه امان [و دوری از آفات] باشد.»
(3)9- در همان کتاب، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «ولیمه در چهار چیز است:
1- ازدواج و عروسی؛ 2- ولادت فرزند که [روز هفتم] برای او عقیقه می شود و از آن اطعام می کنند؛ 3- ختنه کردن پسر؛ 4- بازگشت از مسافرت [حج و غیره].»
(4)10- در همان کتاب، از عمربن زیاد نقل شده که گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: به خدا سوگند، نمی دانم پدرم برای من عقیقه نموده یا نه. پس امام علیه السلام امر فرمودکه من عقیقه کنم در حالی که من پیر مرد بودم. و فرمود: «هرکسی گروی زکات فطره است و هر مولودی نیز گروی عقیقه است.»
(5)11- و فرمود: «فرزند چون متولد می شود باید در گوش راست او اذان و درگوش چپ او اقامه گفته شود.»
1- (1)7- و فیه عن کامل الزیاره عن سلیمابن هارون انّه سمع اباعبداللّه علیه السلام یقول: من شرب ماء الفرات و حنّک به فهو محبّنا اهل البیت. (الاّ کان لنا شیعه)
2- (2)8- و فیه عنه عن الحسین بن ابی العلا قال: سمعت اباعبداللژه علیه السلام یقول: حنّکوا اولادکم بتربه الحسین علیه السلام فانّه امان. (کامل الزیاره ص 49/278 البحار ص 115)
3- (3)9- و فیه عن المحاسن... قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الولیمه فی اربع: العرس، و الخرس و هو المولود یعقّ عنه و یطعم له، و اعذار و هوختان الغلام، و الإیاب و هو الرجل یدعو [اخوانه] اذا آب من غیبته. (البحار ج 10/115 المحاسن ص 417)
4- (4)10- و فیه عن مکارم الأخلاق عن الصادق علیه السلام قال: کلّ انسان مرتهن بالفطره و کلّ مولودٍ مرتهن بالعقیقه. (المصدر ص 120 مکارم الاخلاق ص 41) و فیه عنه عن عمربن یزید قال: قلت للصادق علیه السلام : انّی و اللّه ما ادری کان ابی عقّ عنّی ام لا؟ فامرنی فعققت عن نفسی و انا شیخ. (المصدر مکارم الاخلاق ص 259)
5- (5)11- وفیه عن مکارم الأخلاق عن الصادق علیه السلام قال: المولود اذا ولد یؤذّن فی اذنه الیمنی ویقام فی الأیسر. (البحار ج 104/122 مکارم الأخلاق ص 261)
(1)12- در همان کتاب، از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: «روز هفتم ولادت باید برای فرزند عقیقه کنید و یک ران آن را به قابله بدهید و با آب فرات فرزند خود را کام بردارید و در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگویید و او را نامگذاری کنید و سر او را بتراشید و به اندازه آن از طلا و یا نقره صدقه دهید، همانا نام او از آسمان فرود می آید و چون خواستید عقیقه را ذبح کنید بگویید: بسم اللّه و باللّه و الحمدللّه...»
(2)13- در همان کتاب، از دعائم الاسلام، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که فرزندی پیدا می کند باید در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگوید تا از شر شیطان مصون بماند.» هم چنان که آن حضرت برای امام حسن و امام حسین علیهماالسلام چنین کرد.
سپس فرمود: «بعد از اذان و اقامه، سوره حمد و آیه الکرسی و آیات آخر سوره حشر آیات 22 تا 24؛ یعنی: «هُوَ اللَّهُ الّذِی لاَإِلَهَ اِلاّ هُوَ عاِلمُ الغَیبِ وَ الشَهدَهِ هُوَ الرَّحمنُ الرَّحِیمُ * هُوَ اللَّهُ الّذِی لاَإِلَهَ إلاّ هُوَ المَلِکُ القُدّوسُ السَّلامُ المُؤمِنُ المُهَیْمِنُ العَزیزُ الجَبَّارُ المُتَکَبِرُ سُبحَنَ اللّهِ عَمَّایُشرکُونَ * هُوَ اللَّهُ الخَالِقُ البَارِیُ المُصَوِرُ لّهُ الاَسمَاءُ
1- (1)12- قال العلاّمه المجلسی علیه الرحمه: و من کتاب آداب ابی طوّل اللّه عمره عن الباقر علیه السلام قال: اذا ولد لأحدکم فکان یوم السابع فلیعقّ عنه کبشا و اطعموا القابله من العقیقه الرجل بالورک، و لیحنّکه بماء الفرات، و لیؤذّن فی اذنه الیمنی، و لیقم فی الیسری و یسمیّه یوم السابع و احلقوا و یوزن شعره فیتصدّق بوزنه فضّه اوذهبا، فانّ اللّه ینزل اسمه من السماء فاذا ذبحت فقل: «بسم اللّه و باللّه و الحمداللّه و اللّه اکبر ایمانا باللّه و ثناءً علی رسول اللّه و شکرا لرزق اللّه و عصمهً بامراللّه و معرفهً بفضله علینا اهل البیت» فان کان ذکرا فقل: الّلهمّ انت وهبت لنا ذکرا و انت اعلم بما وهبت لنا و منک ما اعطیت ولک ما صنعنا فتقبّله منّا علی سنّتک و سنّه رسولک صلی الله علیه و آله و اخسأ عنّا الشیطان الرجیم، لک سفکت الدماء لاشریک لک الحمدللّه ربّ العالمین. (المصدر)
2- (2)13- و فیه عن دعائم الإسلام: عن علیّ علیه السلام انّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: من ولدله مولود فلیؤذن فی اذنه الیمنی و لیقم فی الیسری فانّ ذلک عصمه من الشیطان و انّه صلی الله علیه و آله امران یفعل ذلک بالحسن و الحسین علیهماالسلام ، و ان یقرأ مع الأذان فی آذانهما فاتحه الکتاب، و آیه الکرسی و آخرسوره الحشر،و سوره الإخلاص و المعوّذتین. (البحار ج 104/126 دعائم الاسلام ج 1/147)
الحُسنی یُسَبِحُ لَهُ مَا فِی السَّمَواتِ والاَرضِ وهُوَ العَزِیزُ الحَکِیمُ» و سوره قل هواللّه احد و دو سوره آخر قرآن را نیز در گوش های او بخواند.»
انتخاب نام نیک برای فرزندان
از حقوقی که فرزند بر پدر و مادر دارد انتخاب نام نیک است. نام نیک در دنیا و آخرت برای انسان وسیله شرافت و سربلندی و برکت است.
از سخنان معصومین علیهم السلام استفاده می شود که روز قیامت هر کس را با همان نام خودش صدا می زنند و اگر نام او از نام های خوب باشد برای او سودمند خواهد بود. در دنیا نیز نام های خوب، چنان که خواهد آمد، برکاتی دارد. بهترین نام ها، نام هایی است که حاکی و مشعر به بندگی خدا باشد و یا از نام های پیامبران و امامان علیهم السلام باشد و بهتر از همه نام ها نام: محمّد صلی الله علیه و آله و احمد و محمود و علی و حسن و حسین و فاطمه و صدّیقه علیهم السلام و امثال اینها می باشد که برای آنها برکاتی نقل شده که خواهد آمد و چون ما در کتاب «اسوه النساء» نام های شریفه فاطمه علیهاالسلام را مشروحا ذکر کرده ایم تکرار نمی کنیم و فقط در باره نام هایی که برای مردها سفارش شده است بحث می کنیم.
(1)1- علامه مجلسی، در کتاب شریف بحار، از کتاب قرب الاسناد، از امام باقر علیه السلام نقل نموده که فرمود: «عادت رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود که نام های زشتی را که بر مردها و شهرها گذارده بودند تغییر می داد.»
(2)2- در همان کتاب، از علل و خصال، در حدیث اربعمأه، از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمود: «فرزندان خود را قبل از ولادت نام گذاری کنید و اگر نمی دانید که پسر است یا دختر نام مشترک برای او انتخاب کنید؛ چرا که بچه های سقط شده
1- (1)تسمیه الأولاد بالأسماء الحسنه1- البحار عن قرب الاسناد عن الصادق عن آباءه علیهم السلام قال: کان رسول اللّه صلی الله علیه و آله یغیّرالأسماء القبیحه فی الرجال و البلدان. (البحار ج 104/127 قرب الاسناد ص 45)
2- (2)2- البحار عن العلل و الخصال: الأربعمائه قال أمیرالمؤمنین علیه السلام : سمّوا أولادکم فان لم تدروا أذکر أو اُنثی فسمّوهم بالأسماء الّتی تکون للذکر و الاُنثی، فانَّ أسقاطکم إذا لقوکم فی القیامه و لم تسمّوهم یقول السقط لأبیه: ألاسمیّتنی؟ و قد سمّی رسول اللّه صلی الله علیه و آله محسنا قبل أن یولد. (البحار ج 104 الخصال ج 2/429)
چون در قیامت شما را ملاقات کنند به شما می گویند: چگونه مرا نام گذاری نکردی، در حالی که رسول خدا صلی الله علیه و آله محسن را قبل از ولادت نامگذاری نمود؟»
(1)3- علامه مجلسی، در کتاب بحار، از عیون، از حضرت رضا، از پدرانش، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «هنگامی که فرزند خود را «محمد» نام گذاری می کنید به او احترام کنید و در مجلس برای او جای باز کنید و صورت خود را در مقابل او درهم نکشید.»
(2)4- در همان کتاب، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «اگر مردم در جلسه مشورت خود کسی را که نام او «محمد» یا «حامد» یا «محمود» و یا «احمد» باشد شرکت دهند خیر آنان فراهم خواهد شد.»
(3)5- در همان کتاب، از آن حضرت نقل شده که فرمود: «در هیچ خانه ای سفره ای گسترده نمی شود که شخصی به نام «محمد» یا «احمد» بر سر آن حاضر شود جز آن که خداوند آن منزل را در هر روز دو مرتبه تقدیس می فرماید.»
(4)6- در همان کتاب، از تفسیر عیاشی نقل شده که به امام صادق علیه السلام گفته شد: فدای شما شوم! ما فرزندان خود را به نام شما و نام های پدران شما نام گذاری می کنیم، آیا این عمل برای ما سودی دارد؟ امام صادق علیه السلام فرمود: «آری، به خدا سوگند، برای شما سودمند است.»
سپس فرمود: «آیا مگر دین جز دوستی می باشد؟ خداوند به رسول خود صلی الله علیه و آله
1- (1)3- البحار عن العیون بالأساتید الثلاثه، عن الرضا، عن آبائه علیهم السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إذا سمیّتم الولد محمّدا فأکرموه و أوسعوا له فی المجلس و لاتقبّحوا له وجها. (المصدر العیون ج 2/29)
2- (2)4- و فیه عنه بهذا الاسناد قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ما من قوم کانت لهم مشوره فحضر معهم من اسمه محمّد أو حامد أو محمود أو أحمد فأدخلوه فی مشهورتم إلا خیرلهم. (المصدر العیون ج 2/29)
3- (3)5- و فیه عن العیون... عن الرضا علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ما من مائدهٍ وضعت و حضرعلیها من اسمه احمد او محمد الاّ قدّس ذلک المنزل فی کلّ یوم مرّتین. (المصدر ص129)
4- (4)6- و فیه عن العیاشی... قیل لأبیعبداللّه علیه السلام : جعلت فداک إنّا نسمیّ بأسمائکم و اسماء ابائکم فینفعنا ذلک؟ فقال: ای واللّه و هل الدین الاّ الحبّ؟ قال اللّه: «ان کنتم تحبّون اللّه فاتّبعونی یحببکم اللّه و یغفرلکم ذنوبکم». (المصدر ص 130)
فرموده است: به مردم بگو: اگر شما خدا را دوست می دارید باید از من پیروی کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد.»
(1)7- در همان کتاب، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «نخستین احسانی که یکی از شما به فرزند خود می کند نام نیک است. پس بکوشید و برای فرزند خود نام نیک انتخاب کنید.»
(2)8- در همان کتاب، از آن حضرت نقل شده که فرمود: «هر کس چهار فرزند پیدا کند و یکی از آنان را به نام من نام گذاری نکند به من جفا کرده است.»
(3)9- در همان کتاب، از حضرت کاظم علیه السلام نقل شده که فرمود: «هر خانه ای که در آن فرزندی به نام «محمد» یا «احمد» یا «علی» یا «حسن» یا «حسین» یا«جعفر» یا «طالب» یا «عبدالله» و یا «فاطمه» باشد فقر و تنگدستی در آن خانه وارد نخواهد شد.
(4)10- در همان کتاب، از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: «شیطان چون می شنود کسی را به نام «محمّد» و یا «علی» صدا می زنند بدن او مانند مس که ذوب شود از ناراحتی ذوب می شود.»
(5)11- امام هشتم حضرت رضا علیه السلام می فرماید: هر خانه ای که در آن نام محمد باشد اهل آن خانه در خیر و خوبی خواهند زیست.
(6)12- در همان کتاب، از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «ما هیچ فرزندی
1- (1)7- و فیه عن نوادر الراوندی باسناده عن موسی بن جعفر عن آبائه علیهم السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : انّ اوّل ما ینحل احدکم ولده الإسم الحسن فلیحسّن احدکم اسم ولده. (المصدر)
2- (2)8- البحار عن عده الداعی: عن النبیّ صلی الله علیه و آله : من ولد له أربعه أولاد ولم یسمّ أحدهم باسمی فقد جفانی. (البحار ج 104/131 عده الداعی ص 59)
3- (3)9- و فیه عنه عن سلیمان الجعفری قال: سمعت أباالحسن علیه السلام یقول: لایدخل الفقر بیتا فیه اسم محمّد أو أحمد أوعلیّ أوالحسن أوالحسین أوجعفرأوطالب أوعبداللّه أو فاطمه من النساء (المصدر)
4- (4)10- و فیه عنه عن أبی جعفر علیه السلام [أنَّ الشیطان] إذا سمع منادیا ینادی یا محمّد یا علی ذاب کما یذوب الرّصاص. (المصدر)
5- (5)11- و فیه عنه قال الرضا علیه السلام : البیت الّذی فیه اسم محمد یصبح أهله بخیر و یمسون بخیر. (المصدر)
6- (6)12- و فیه عنه عن الصادق علیه السلام : لایولد لنا مولود إلاّ سمیّناه محمّدا، فاذا مضی سبعه أیّام فاذا شئنا غیّرنا و إلاّ ترکنا. (المصدر)
پیدا نمی کنیم جز آن که اول او را «محمد» می نامیم و چون هفت روز می گذرد اگر خواستیم نام او را تغییر می دهیم.»
(1)13- و فرمود: «نام های نیک بر خودتان قرار دهید؛ چرا که روز قیامت شما را با آن نام ها صدا می زنند و می گویند: ای فلانی! برخیز، و به سوی نور خود حرکت کن، و یا می گویند: برخیز که برای تو نوری نیست.»
نام ها و کنیه های فاطمه علیهاالسلام
(2)1 علاّمه مجلسی در کتاب شریف بحار، از مناقب ابن شهر آشوب نقل نموده که گوید: کنیه های فاطمه علیهاالسلام امّ الحسن و امّ الحسین و امّ الأئّمه و امّ ابیها می باشد و نام های مبارک او طبق آنچه ابوجعفر قمی (یعنی صدوق) ذکر نموده چنین است:
فاطمه، بتول، حسان، حرّه، سیّده، عذراء، زهراء، حوراء، مبارکه، طاهره، زکیّه، راضیه، مرضیّه، محدّثه، مریم کبری، صدیقه کبری.
و در آسمان ملائکه او را نوریّه آسمانی و حانیه یعنی کسی که نسبت به شوهر و فرزندان خود مشفق و خیرخواه است می خوانند.
(3)2 در همان کتاب، از تفسیر فرات، از امام صادق، از پدرانش، از
1- (1)13- وفیه عنه عن الصادق علیه السلام : قال استحسنوا أسماء کم فانّکم تدعون بها یوم القیامه: قم یا فلان بن فلان إلی نورک، قم یا فلان بن فلان لانور لک. (المصدر) ما ذکرلها من الاسماء والکنی و الوجه فیها
2- (2)1 - البحار ج 43/16 عن مناقب ابن شهر آشوب قال: کناها امّ الحسن و امّ الحسین و امّ المحسن و امّ الائمّه و امّ ابیها. و اسماؤها علی ما ذکره ابوجعفر القمی: فاطمه، البتول، الحصان، الحرّه، العذراء، الزهراء، الحوراء، المبارکه، الطاهره، الزکیّه، الراضیّه، المرضیّه، المحدّثه، مریم الکبری، الصدّیقه الکبری، و یقال لها فی السماء: النوریّه السماویّه، الحانیه. (ای المشفقه علی زوجها و اولادها.)
3- (3)2 - و فیه ص 18 عن تفسیر فرات عن الصّادق عن ابیه عن جدّه عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال معاشر النّاس تدرون لما ذاخلقت فاطمه؟ قالوا: اللّه و رسوله اعلم، قال: خلقت فاطمه حوراء انسیّه لاانسیّه [و] قال: خلقت من عرق جبرئیل و من زغبه، قالوا: یا رسول اللّه استشکل ذلک علینا تقول: حوراء انسیّه لاانسیّه ثمّ تقول: من عرق جبرئیل و من زغبه! (الزغب: الشعیرات الصغری علی ریش الفرخ) قال: اذا أنبّئکم: اهدی الیّ ربّی تفّاحه من الجنّه اتانی بها جبرئیل علیه السلام فضمّها الی صدره فعرق جبرئیل علیه السلام و عرقت التفّاحه فصار عرقهما شیئا واحدا ثمّ قال: السّلام علیک یا رسول اللّه و رحمه اللّه و برکاته.
رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «ای مردم! آیا می دانید خلقت فاطمه چگونه بوده است؟» گفتند: خداو رسول او داناترند. فرمود: «فاطمه حوراء انسیّه آفریده شد، نه انسیّه. و از عرق و موی جبرئیل آفریده شد.» اصحاب گفتند: [فهم] سخن شما برای ما مشکل است، آیا حوراء انسیّه است و یا از عرق و موی جبرئیل است؟
(1)رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «لازم شد که شما را آگاه سازم. بدانید که خداوند توسط جبرئیل سیبی از بهشت به من اهدا نمود. آن سیب را جبرئیل به سینه چسبانید و جبرائیل و آن سیب هر دو عرق نمودند و عرق آنها آمیخته شد و سپس جبرئیل نزد من آمد و گفت: «الَسّلام علیکَ یا رَسول اللّه و رَحمه اللّه و بَرکاته.» من در جواب او گفتم: «و علیک السلام یا جبرئیل.» جبرئیل گفت: خداوند این سیب را از بهشت برای تو هدیه فرستاده است. من آن سیب را گرفتم و بوسیدم و بر چشم خود گذاردم و به سینه خود چسبانیدم. جبرئیل گفت: آن را بخور، ای محمّد! گفتم: آیا هدیه پروردگار خود را بخورم؟ گفت: بلی، تو مأموری که آن را بخوری. پس آن را پاره نمودم و نوری از آن ساطع شد که من از آن ترسیدم. جبرئیل گفت: آن را بخور! این نور، نور منصوره، یعنی فاطمه است. گفتم: ای جبرئیل! منصوره کیست؟
جبرئیل گفت: او جاریه و دختری است که از صُلب تو خارج می شود و نام او
1- (1)قلت: و علیک السلام یا جبرئیل فقال: انّ اللّه اهدی الیک تفّاحه من الجنّه فاخذتها و قبّلتها و وضعتها علی عینی و ضممتها الی صدری، ثمّ قال: یا محمّد کلها، قلت: یا حبیبی جبرئیل هدیّه ربّی تؤکل؟ قال: نعم قد امرت بأکلها فافلقتها فرأیت منها نورا ساطعا ففزعت من ذلک النور قال: کل فانّ ذلک نور المنصوره فاطمه، قلت: یا جبرئیل و من المنصوره؟ قال: جاریه تخرج من صلبک و اسمها فی السماء منصوره و فی الارض فاطمه. فقلت: یا جبرئیل و لِمَ سمّیت فی السماء منصوره و فی الارض فاطمه؟ قال، سمّیت فاطمه فی الأرض [لأنّه] فطمت شیعتها من النّار، و فطموا اعداؤها عن حبّها و ذلک قول اللّه فی کتابه: «و یومئذٍ یفرح المؤمنون بنصراللّه» (الروم آیه 4) (یعنی) بنصر فاطمه علیهاالسلام . (تفسیر فرات ص 119)
در آسمان منصوره و در زمین فاطمه است. گفتم: ای جبرئیل! به چه علت نام او در آسمان منصوره و در روی زمین فاطمه است؟ جبرئیل گفت: او روی زمین فاطمه نامیده شده چون شیعیان او از آتش دوزخ جدا هستند و دشمنان او از محبت او محرومند.
و این است معنای قول خداوند: (و یومئذٍ یفرح المؤمنون بنصراللّه)؛ یعنی روز قیامت مؤمنین و شیعیان فاطمه به نصرت الهی، یعنی شفاعت فاطمه خشنود خواهند بود.»
اسامی و القاب فاطمه علیهاالسلام
1) آیه النبوّه
2) أمّ أبیها
3) أمّ ألاصفیاء
4) أمّ الخیره
5) أمه اللّه
6) انسیّه حوراء
7) أمّ الائمّه علیهم السلام
8) أنیسه الأمّ
9) بارّه
10) باکیه العین
11) بتول
12) بضعه المصطفی صلی الله علیه و آله
13) بنت الرسول صلی الله علیه و آله
14) بنت الهدی
15) تحفه ربّ العالمین
16) تحیّه اللّه
17) تفّاحه الفردوس
18) تقیّه
19) جلیله القدر
20) جمیله
21) حبّه
22) حبیبه
23) حُرِّه
24) حزینه النفس
25) حسان
26) حکیمه
27) حلیفه الورع
28) حنّانه
29) حوراء
30) حوریّه
31) خفیّه القدر
32) دوحه النبی صلی الله علیه و آله
33) الدرّه البیضاء
34) الذریّه الطیّبه
35) راثیه الأب
36) راضیه
37) راکعه
38) رحیمه
39) رشیده
40) رضیضه الصدر
41) رضیعه الوحی
42) رضیّه
43) رکن الهدی
44) ریحانه
45) رؤفه
46) زاکیه
47) زاهده
48) زاهره
49) زکیّه
50) زوجه الوصیّ
51) زهراء
52) زُهره
53) زهره السماء
54) زیتونه
55) ساجده
56) ساقطه الجنین
57) سعیده
58) سیّده
59) سیّده نساء الجنّه
60) سیّده نساء العالمین
61) شائقه النّبی صلی الله علیه و آله
62) شافعه
63) شبیهه الأب
64) شریفه النسب
65) شفیعه
66) شهیده
67) صابره
68) صاحبه العلوم
69) صادقه
70) صدوقه
71) صدّیقه
72) صفوه اللّه
73) صفیّه
74) صوّامه
75) طاهره
76) طهره
77) طیّبه
78) عابده
79) عارفه
80) عالمه
81) عالیه
82) عدیله المرتضی علیه السلام
83) عدیمه المثل
84) عذراء
85) عزیزه
86) عصمه الکبری
87) عطوفه
88) عقیله
89) علّه الخلقه
90) علیله
91) علیمه
92) فاضله
93) فاطمه
94) فریده
95) فطیمه العلم
96) فهیمه
97) قانعه
98) قدر
99) قرّه عین الرسول صلی الله علیه و آله
100) قوامّه
101) کاظمه
102) کریمه
103) کوثر
104) کوکب
105) لیله القدر
106) مبارکه
107) مبشّره
108) متعبّده
109) متّقیه
110) متهجده بالقرآن
111) محبوبه النّبی صلی الله علیه و آله
112) محترقه القلب
113) محتشمه
114) محدّثه
115) محموده
116) محزونه
117) مخدومه الملائکه
118) مخفیّه القبر
119) مرضیّه
120) مشرقه الوجه
121) مشکاه نوراللّه
122) مضطهده
123) مطعمه
124) مطهّره
125) مظلومه
126) معصّبه الرأس
127) معصومه
128) معظّمه
129) مغصوبه الحق
130) مغضوبه
131) مقهوره
132) مکروبه
133) مکسوره الضلع
134) ملهمه
135) ممتحنه
136) منصوره
137) منهدّه الرکن
138) موفّقه
139) مونسه الامّ
140) مهجه قلب النبیّ صلی الله علیه و آله
141) مهدیّه
142) مهمومه القلب
143) میمونه
144) مؤمنه
145) ناحله الجسم
146) ناعمه
147) نخله النبوّه
148) نسمه
149) النسله الطاهره
150) نظیفه
151) نقیّه
152) نورّیه
153) النور السماوّی
154) والده السبطین
155) والهه
156) وحیده
157) ودیعه النبیّ صلی الله علیه و آله
158) وفیّه
159) وقوره
160) ولیّه
161) هادیه
ترجمه اسامی و القاب فاطمه زهرا علیهاالسلام
162) انسیّه: زنی که خصلت های خوب انسانی در او متجلی است.
163) بتول: زن پاک و دور از هرگونه آلودگی.
164) تقیّه: پاک و بی گناه.
165) حبیبه: دوست و رفیق، دوست داشتنی.
166) حُرّه: زن آزاده، زنی که اسیر شهوات نیست.
167) حَوراء: فرشته، زنی که خصلت های خوب فرشتگان را داراست.
168) حوریه: زن بهشتی، فرشته خصال.
169) راضیّه: زنی که به مقدرات خداوند راضی باشد.
170) راکعه: اهل رکوع و تواضع در برابر خداوند.
171) رشیده: زن فهمیده و صاحب خرد را گویند.
172) رضیّه: زنی که به مقام رضا می رسد.
173) ریحانه: گل خوشبو، لطیف و مهربان.
174) رؤوفه: زن صاحب مهر و محبت و خیرخواهی.
175) زکیّه: زن پاک و باتقوا، در حال رشد و ترقی.
176) زهراء: درخشنده و تابان.
177) زُهره: درخشان، نورانی.
178) ساجده: زنی که در پیشگاه خداوند سر به سجده بساید.
179) سعیده: زن خوشبخت.
180) سیّده: سرور، خانم.
181) شافعه: زنی که حق شفاعت یافته باشد.
182) شهیده: زنی که در راه خدا جان را فدا نماید.
183) صابره: زن شکیبا و بردبار.
184) صادقه: زن راستگو و درست کردار.
185) صدوقه: زن راستگو و راست کردار.
186) صدّیقه: زنی که در راستگویی شهره شود و در عمل نیز درست کردار باشد.
187) طاهره: زن پاک دامن و دور از رذایل.
188) طیّبه: پاک و پاکیزه.
189) عارفه: زن با شناخت و درک کامل.
190) عالیه: زن بلند همت و دوراندیش.
191) عدیله: فاطمه زهرا علیهاالسلام را عدیله و همتای مریم می نامند و یا فاطمه تنها عدیله علی علیهماالسلام است چنان که در روایت آمده: اگر علی علیه السلام نبود برای فاطمه علیه السلام کفو و همتایی در دنیا، از آدم تا آخر دنیا، نمی بود.
192) عذراء: زن پاکدامنی که پرده عصمت را کنار نزند، زنی که باکره باشد.
193) عزیزه: زن ارجمند و گرانقدر.
194) علیمه: زن دانشمند و آگاه.
195) فاضله: زن صاحب فضیلت.
196) فاطمه: بریده شده از آتش، جهل و هر بدی و پلیدی.
197) فریده: زن یگانه، درّ نفیس.
198) قدر: زنی که به منزله قدر باشد در خیر و برکت.
199) کریمه: زنی که اهل کرم و جُود و سخاوت است.
200) کوثر : خیر فراوان، زنی که دارای خیر فراوان و برکات بی شمار است.
201) کوکب : درخشنده و درخشان، ستاره درخشان.
202) مبارکه: زنی که در او خیر و برکت باشد.
203) مبشّره: بشارت دهنده و بشارت داده شده.
204) محدّثه: زن حدیث کننده و یا الهام گرفته.
205) محموده: پسندیده، زن مورد پسند خداوند.
206) مرضیّه: زن کاملی که خداوند از او راضی است.
207) مضطهده: زنی که در مصیبت و سختی قرار گرفته باشد.
208) مطهّره: زن پاک و عاری از گناه و زشتی.
209) معصومه: زنی که هیچ گاه گناه نکرده باشد.
210) مقهوره: زنی که او را در تنگنا قرار داده باشند.
211) ملهمه : زنی که خداوند بر دل او الهام می فرستد.
212) ممتحنه: زنی که امتحان شده و از آزمایش سرافراز بیرون آمده است.
213) منصوره: زن یاری شده.
214) موفّقه: زنی که توفیقات الهی همراهش باشد.
215) مهدیّه: زنی که خداوند او را هدایت نموده باشد.
216) میمونه: زن با خیر و برکت.
217) مؤمنه: زنی که به خداوند و روز قیامت ایمان دارد.
218) ناعمه: زن خوش زندگانی، شاداب.
219) نقیه: پاک و بی گناه.
220) والهه: زن شیفته شوهر و یا شیفته لقای پروردگار.
221) وحیده: یگانه، تنها، بی همتا.
مؤلف گوید: هدف از ذکر نام های حضرت فاطمه علیهاالسلام و ترجمه آن ها که خود گویای شخصیت والای آن بانوی بزرگ عالم است این بوده که دوستانشان از این نام های مبارک استفاده نموده و از بعضی از نام های بی محتوا و یا گرفته شده از
اجانب پرهیز نمایند.