سیره صالحان در شب های قدر

از اعمالى که در طول سال، مخصوصا شبهاى مبارک رمضان و على الخصوص در شب قدر بدان سفارش اکید شده است، اِحْیا و شب زنده‏ دارى است.
 پیامبر اکرم (صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله وسلم) فرمود:منْ اَحْیا لَیْلَةَ الْقَدْرِ حُوِّلَ عَنْهُ الْعَذابُ اِلَى السَّنَةِ الْقابِلَةِ؛ کسى که شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آینده از او روى می ‏گرداند.(1)
عنِ النَّبِيِّ (صلي الله عليه و آله وسلم) قَالَ  :قالَ مُوسَى إِلَهِي أُرِيدُ قُرْبَكَ قَالَ قُرْبِي لِمَنِ اسْتَيْقَظَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ؛خداوندا مى ‏خواهم به تو نزديك شوم، فرمود: قرب من در بيداري شب قدر است.
قالَ إِلَهِي أُرِيدُ رَحْمَتَكَ قَالَ رَحْمَتِي لِمَنْ رَحِمَ الْمَسَاكِينَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ؛گفت: خداوندا! رحمتت را مى ‏خواهم، فرمود: رحمتم  در ترحم و رحم كردن به مساكين در شب قدر است.قالَ إِلَهِي أُرِيدُ الْجَوَازَ عَلَى الصِّرَاطِ قَالَ ذَلِكَ لِمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ لَيْلَةَ الْقَدْرِ؛
گفت: خداوندا جواز عبور از صراط را  مى‏ خواهم فرمود: رمز عبور از صراط صدقه دادن در شب قدر است.
قالَ إِلَهِي أُرِيدُ مِنْ أَشْجَارِ الْجَنَّةِ وَ ثِمَارِهَا قَالَ ذَلِكَ لِمَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَةً فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛
گفت: خداوندا بهشت و نعمتهايش را مى‏ خواهم فرمود: رسیدن به آن درگروی تسبيح گفتن در شب قدر است.
قالَ إِلَهِي أُرِيدُ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ قَالَ ذَلِكَ لِمَنِ اسْتَغْفَرَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛
گفت: خداوندا رهايى از جهنم و غذابش را مى ‏خواهم فرمود: رمز نجات از دوزخ  استقفار در شب قدر است.
قالَ إِلَهِي أُرِيدُ رِضَاكَ قَالَ رِضَايَ لِمَنْ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛
 گفت‏: خداوندا رضاي تو را مى ‏خواهم، فرمود: رضاي من در خواندن دو ركعت نماز در شب قدر است.(2)

ائمه معصومین (علیهم ‏السلام) هم، این سنت حسنه را پاس و گرامى می داشتند و از آن بهره می ‏بردند:سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) سرمشق همه انسانها، حتی اسوه امامان معصوم (علیهم السلام) بود. 
 حال و هوای آن حضرت در شب های قدر، کاملا تغییر می کرد. 
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در این باره می ‏فرماید:
پیامبر اسلام خود و خاندانش در دهه آخر ماه مبارک رمضان، شب را احیا می ‏کردند (و به خواب نمی‏ رفتند).(3)
امام صادق (علیه السلام) سیره ایشان را چنین ترسیم می ‏کند:
أنَّ رَسُولَ اَللَّهِ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كَانَ يَطْوِي فِرَاشَهُ وَ يَشُدُّ مِئْزَرَهُ فِي اَلْعَشْرِ اَلْأَوَاخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ كَانَ يُوقِظُ أَهْلَهُ لَيْلَةَ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِينَ وَ كَانَ يَرُشُّ وُجُوهَ اَلنِّيَامِ بِالْمَاءِ فِي تِلْكَ اَللَّيْلَةِ وَ كَانَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْهَا السَّلاَمُ لاَ تَدَعُ أَحَداً مِنْ أَهْلِهَا يَنَامُ تِلْكَ اَللَّيْلَةَ وَ تُدَاوِيهِمْ بِقِلَّةِ اَلطَّعَامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَهَا مِنَ اَلنَّهَارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَيْرَهَا؛
رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) در دهه آخر از ماه رمضان رختخواب خویش را جمع می کردند و کمربند [همّت برای عبادت] را محکم می بستند و همیشه اهل و عیالش را در شب بیست و سوم بیدار نگه می داشتند و بر روی خواب رفتگان در آن شب آب می پاشیدند تا از درک شب قدر و درک شب زنده داری محروم نشوند.(4)
✍️سیره حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)
حضرت فاطمهٔ الزهرا (سلام الله علیها) نیز چون پدر معصومش، شب های قدر را احیا می‏ داشت نه تنها خودش، شب زنده دار بود بلکه کودکان و نوجوانان خانه را نیز با این سنت آشنا می‏ ساخت و شب های قدر که فرامی ‏رسید به فرزندان خود، توصیه می‏ کرد غذای کمتری بخورند تا بر اثر پرخوری زودتر به خواب نروند و برای شب زنده داری حال و نشاط بیشتری بیابند.(5)
وَ کانَتْ فاطِمَه (علیها السلام) لا تَدَعُ اَحَدا مِنْ اَهْلِها ینامُ تِلْک اللَّیلَة وَ تُداویهِمْ بِقِلَّة الطَّعامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَها مِنَ النَّهارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَیرَها؛
روش فاطمه (عليها اليلام) این بود که هیچ فردی از خانواده خویش را نمی گذاشتند در آن شب (بیست و سوم) بخوابد و [مشکل خواب] آنها را با کمی غذا و آمادگی در روز درمان می نمودند و می فرمودند: محروم است کسی که از خیر [و برکت] آن شب محروم شود.(6)
همه ائمه (علیهم السلام) از این سیره شایسته نبوی و فاطمی، تبعیت می ‏کردند و عالمان و عارفان صادق نیز این سنت را تداوم می‏ بخشیدند که به نمونه ای اشاره می شود. 
حضرت علامه طباطبائی سیره استادش، سیدعلی قاضی طباطبایی را در شب‏های قدر چنین توصیف می‏ کند: روش قاضی طباطبایی این بود که در ماه مبارک رمضان، ساعت چهارِ شب در منزل خود، رفقای خود را می‏ پذیرفتند و مجلس اخلاق و موعظه ایشان 
تا ساعت شش از شب، گذشته، طول می ‏کشیده در دهه اول و دوم چنین بود، ولی در دهه سوم، ایشان مجلس را تعطیل می‏ کرد و تا آخر ماه رمضان هیچ کس ایشان را نمی‏ دید. چه بسا به مشاهد مقدس مشرف می ‏شدند و به دور از دید مردم، همچنان به مجاهدت و تزکیه نفس و خودسازی ادامه می‏ دادند.
امام خمینی (رحمت الله) نیز به محض طلوع ماه رمضان دیدار رسمی و عمومی با مردم و برخی از کارهای خود را تعطیل می‏ کردند و به تفکرات تنهایی و به دعا و نیایش و عبادت و خودسازی می ‏پرداختند و جان تازه‏ای می‏ گرفتند و پس از پایان ماه رمضان، با قدرت و توان و تأییدات مضاعف الهی و معنوی، در صحنه سیاست و کرسی قیادت حضور می‏ یافتند.
این روش عالمان شیعی و فقیهان و عارفانِ سرآمد، ریشه در سیره پیامبر دارد؛ ایشان حتی پیش از بعثت، راهی کوه حرا می‏ شدند و به دور از محیط جهل آلود مردم مکه عزلت می‏ گزیدند؛ چونان حضرت موسی که به کوه سینا به مناجات با خدا می ‏رفت.
آری حضور فعال و مثبت و موفقیت ‏آمیز، در صحنه ‏های سیاسی و اجتماعی و جهاد و انقلاب، حضور عرفانی در محضر معبود را می ‏طلبد تا بدینسان در میدان عمل، قدرت روحی بیابند و بر شیاطین بیرونی ظفر یابند و این وعده صادقانه خداست که:والَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينََ؛
و آنان که در راه ما (با خلوص نیت) جهاد کنند، قطعاً به راه های خود، هدایتشان خواهیم کرد، و خداوند با نیکوکاران است.(7)

............. 
پی نوشت:
1- بحار الانوار، جلد۹۵، صفحه۱۴۵.
2- وسائل‏ الشيعه، جلد۸، صفحه۲۰؛  مستدرک الوسائل جلد۷، صفحه۴۵۶.
3- حر عاملی، وسایل الشیعه، جلد۷، صفحه۲۵۶؛ فروع الکافی، جلد۴، صفحه۱۵۵.
4- دعائم الإسلام، جلد۱، صفحه۲۸۲؛ مفاتیح الجنان، صفحه ۲۲۱.
5- کتاب مهرتابان، صفحه۳۷۳.
6- مفاتیح الجنان، اعمال شب۲۱، صفحه۴۲۵.
7-سوره عنکبوت، آیه ۶۹.