حقيقت شب قدر در آنچه به طور معمول می دانیم خلاصه نمی شود، بلكه حقايقی وراي اين حقيقت وجود دارد كه بايد در سير معراج معارف به آنان دست پيدا كرد. اين مطلب بر اساس فرموده خداوند متعال است كه فرمود: « و ما ادراك ما ليلة القدر» اين تعبير بيان می كند درك حقيقت شب قدر از عهده هر كسی بر نمی آيد.

بنابراين آنچه در معنای شب قدر گفته می شود، بر اساس فهم عرف مردم است و نه بر اساس حقیقت شب قدر. لذا بايد براي درك حقيقت شب قدر عميق تر فکر كرد. چنانكه فرمايش امام صادق در اين زمينه راهگشاست كه آن حضرت در حقیقت شب قدر به نقل از تفسیر فرات كوفی می فرماید: «الليلة فاطمة و القدر الله فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد أدرك ليلة القدر» حقيقت ليلة القدر حضرت فاطمه است هر كسی وی را درك کرده و بشناسد، شب قدر را درك كرده و شناخته است.» این فرمايش امام، يك رمز و كد برای اهل معناست.

برای توضيح عرض می كنم در آيه شريفه «انا انزلناه فی لیلة القدر» لفظ «فی» دلالت بر ظرفيت می کند. یعنی ما قرآن را در ظرفی به نام «ليلة القدر» نازل كرديم.

از طرفی می دانيم، ظرف در ظرف زمان خلاصه نمی شود، بلكه شامل ظرف مكان مادی و مكان معنوی نيز می شود.

حال بايد ديد ظرف در اين آيه به چه معناست. به اعتقاد ما، لفظ «فی» در اين آيه علاوه بر ظرف زمان، بر ظرف مكان معنوی نزول قرآن، يعنی حقيقتی كه قرآن را در خود جای داده است و با آن اتحاد و يگانگی برقرار كرده و عين قرآن شده است دلالت می كند و آن حقيقت، چيزی جز حقيقت انسان كامل كه قرآن ناطق و عين قرآن است، نيست.

بنابراين انسان كامل، خود به تمامه، شب قدر است و جمله امام صادق (ع) درباره جده بزرگوارشان حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها با اين صورت بندی و اين تفسير قابل فهم است.

«ليله» كه به معنای شب در برابر روز است، حقيقتش خفا و اختفا و فقر و فقد و فنا در برابر نور، روز و ظهور است.

اين كلمه اشاره دارد به حقيقتی كه در برابر حق تعالی، فقر محض و فانی است و خودبينی ندارد و به اعتباری خودی در كار نيست و انسان كامل در برابر حق، اين گونه است. يعنی شیء ثانی در برابر حق نيست، بلكه خليفه و مظهر اوست، لذا اطاعت از او، عين اطاعت از خدا و عصيان در برابر او، عصيان در برابر خدا و بغض و حب او، عين بغض و حب خداوند است.

ما اين معاني را از كلمه «ليله» می فهميم كه مفيد معنای خفا و ستر است و اين ليله به «قدر» اضافه شده كه به معنای منزلت است و اين «قدر» چيزي جز «حق» نيست كه عين قدر و منزلت و بزرگی است، چون خدا ، عين عظمت است و «ليله» به معنای انسان كاملی است كه به اين حقيقت اضافه شده است.