شیخی به زنی فاحشه گفتا مستی                   هر لحظه به دام دگری پــا بستی
گفتا ، شیخا هر آن چه  گویی هستم                 آیا تو چنان که می نمایی هستی؟
این شعر یکی از رباعیات معروف خیام است که به زشتی ظاهر و باطن متفاوت انسانها و مذمت تظاهر به دینداری و داشتن نفاق اشاره می کند.
به راستی منافق کیست؟
منافق در حقیقت كسی است كه ظاهرش را با ایمان و تقوا و اخلاص آراسته ولی در باطن جز ظلمت كفر و شرك چیزی ندارد، لذا باید بداند كه در رفتارش سودی نكرده و جز به خودش به كسی زیانی نرسانده است؛ زیرا پروردگار جهان كه دانای آشكار و نهان است هرگز او را به خاطر ظاهر فریبنده اش جزو اهل صدق قرار نخواهد داد، بلكه او را به خاطر خباثت باطنش و تظاهر به صلاحش به جهنم می فرستد و در حقیقت او به خودش دروغ گفته و به خودش نیرنگ زده است.
نفاق را در خود جدی بگیریم
آن قدر از منافقین بد گفته ایم که یادمان رفته ممکن است نفاق ریشه در قلب های تک تک ما نیز داشته باشد. یکی کمتر و یکی بیشتر.
آیا نشده نماز را با کسالت بخوانیم؟ از قرآن کریم بشنویم ویژگی های منافقین را:
إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَى یُرَآۆُونَ النَّاسَ وَلاَ یَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً (النساء: 142)
منافقان، با خدا نیرنگ مى كنند، و حال آنكه او با آنان نیرنگ خواهد كرد و چون به نماز ایستند با كسالت برخیزند. با مردم ریا مى كنند و خدا را جز اندكى یاد نمى كنند.

ریا خیلی ظریف و دقیق است و در شكل های مختلف ظاهر می شود، خواه در پنهان و خواه آشكار و گاهی شخص ریاكارخودش هم متوجه نیست كه ریا در اعمال او رخنه كرده است. ریا در اعمال انسان و عبادات و غیره وارد می شود و آن اعمال و عبادت را نابود و تباه می سازد

خدعه منافقان با خدا
منافقان به پندار خود با خداوند و مومنان نیرنگ می کنند در حالی که جز خودشان را فریب نمی دهند، اما نمی فهمند!
مراد از خدعه منافقان با خدا، یا خدعه و نیرنگ آنان با احکام خدا و دین الهی است که آن را مورد تمسخر و بازیچه قرار می‌دهند و یا به معنای فریبکاری با پیامبر خداست؛ زیرا خدعه با رسول خدا به منزله خدعه با خداست که روشن است این گونه فریبکاری در واقع فریب خود است. چنان که اگر پزشک، دستور مصرف دارویی را بدهد و بیمار به دروغ بگوید که آن را مصرف کردم ، به گمان خودش پزشک را فریب داده ، ولی به راستی خود را فریب داده است.
در روایتی از حضرت علی علیه‌السلام است که ایشان می‌فرماید: «ان اغش الناس اغشهم لنفسهو اعصاهم لربه » (غررالحکم؛3516) همانا فریبکارترین مردم کسی است که خود را فریب داده و نافرمانی خدا کند .
انسان وظیفه دارد نفس خود را اصلاح کند و نفس خود را تأدیب کند و نگذارد نفس او هر چه مطالبه می کند به آن برسد .
پس اگر از نفس خود غافل شدیم و اصلاح نکردیم این بدترین نوع فریبکاری است که قرآن به آن اشاره می کند .
برخی تصور می کنند با خدا خدعه می کنند و او را فریب می دهند، هرگز چنین نیست، اینها در حقیقت به خود نیرنگ می‌زنند: «یُخَادِعُونَ اللّهَ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَمَا یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُم وَمَا یَشْعُرُونَ : با خدا و مۆمنان نیرنگ مى بازند ولى جز بر خویشتن نیرنگ نمى زنند، و نمى فهمند. »(آیه 9 سوره بقره)
این باور منافقان شبیه داستان معروفی است که از بعضی از بزرگان نقل شده که به جمعی از پیشه وران و یا بازاریان می‌گفتند: از این بترسید که مسافران غریب بر سر شما کلاه بگذارند. کسی گفت اتفاقاً آنها افراد بی خبر و ساده دلی هستند ما بر سر آنها می توانیم کلاه بگذاریم. مرد بزرگ گفت: منظور من هم همان است. شما سرمایه ناچیزی از این راه فراهم می سازید و سرمایه بزرگ ایمان را از دست می دهید(و در نتیجه این افراد را خداوند کیفر خواهد کرد که امام رضا(علیه السلام) می فرماید به این کیفر الهی خدعه گفته می شود.)
پس این افراد که خود را فریب می دهند خطرشان دو برابر است. چون اینها در حق خودشان نامردی می کنند و دلسوزی ندارند به طریق اولی در حق دیگران بیشتر خدعه می کنند.
حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: «من غش نفسه کان اغش لغیره».(غررالحکم؛ش9044) کسی که خود را فریب دهد دیگران را بیشتر فریب می دهد و هنگامى که به نماز مى  ایستند، در حال کسالت مى  ایستند.

حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: "ریا آفت عبادت است". در نتیجه نماز گزار باید اخلاص در عبادت و دوری از ریا را كاملا مراقبت كند، اما گاهی اوقات این مراقبت از حد عادی بیرون می رود و به صورت وسوسه در می آید و به خصوص آنها كه در آغاز راه هستند بیشتر دچار این گونه و سوسه ها می شوند. در اینجا وظیفه آن است كه به وسوسه ریا توسط شیطان اعتنا نكنیم و همین كه از خطور این گونه تصورات و اوهام ناراحت هستیم دلیل بر آن است كه ریایی در كار نیست واین شیطان است كه می خواهد ما را از راه باز دارد

کسالت مانع بزرگ بندگی است:
یكی از موانع عبادت و بندگی، كسالت و تنبلی است. صبر در طاعت مقتضی آن است كه انسان سختی و مشقت انجام عبادات را تحمل كرده، از كسالت و تنبلی بپرهیزد.
خداوند در قرآن كریم، كسالت در انجام طاعات و عبادات را از جمله صفات منافقین بیان می‌دارد و می‌فرماید:
إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَى یُرَآۆُونَ النَّاسَ وَلاَ یَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً (النساء: 142)
منافقان، با خدا نیرنگ مى كنند، و حال آنكه او با آنان نیرنگ خواهد كرد و چون به نماز ایستند با كسالت برخیزند. با مردم ریا مى كنند و خدا را جز اندكى یاد نمى كنند.
امام علی(علیه السلام) سستی و فَشَل را نقصی برای انسان و آفتی جدی برای رسیدن به پیروزی «آفه النُجح الكسل» و موجب تاخیر در كار «تاخیر العمل عنوان الكسل» و در نتیجه موجب تحقق نیافتن برنامه‌های تعیین شده و آرزوها می‌دانند: «من دام كسله خاب امله»
نیز آن را موجب تباهی آخرت انسان معرفی كرده: «الكسل یفسد الآخره» و از اعتماد به انسان های تنبل و كسل، برحذر داشته اند: «لاتتكل فی امورك علی كسلان؛ در كارهایت هرگز به آدم تنبل اعتماد و تكیه نكن.»
پرهیز از كسالت و تنبلی به قدری دارای اهمیت است كه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) در دعای خویش از این صفت ناپسند به خدا پناه می‌برد: «اللهم إنی اعوذ بك من العجز و الكسل؛ بار خدایا، من به تو پناه می‌برم از ناتوانی و تنبلی.»
نسبت به مردم ریا مى  کنند !
یُرَآۆُونَ النَّاسَ
یكی از رذایل اخلاقی كه نمازگزار باید از آن دوری کند ریا است. ریا علاوه بر آن كه عمل انسان را فاسد می كند، خود نیز از گناهان بزرگ است، زیرا ریا به منزله شرك می باشد و شرك بدترین گناه كبیره است.
ریا عبارت از تظاهر و خودنمایی و اظهار عمل به انگیزه جلب توجه و ستایش مردم است. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: هر نوع ریایی شرك است، همانا كسی كه برای مردم كار كند، ثواب او بر مردم می‌باشد و كسی كه برای خدا عمل كند، ثواب او بر خدا خواهد بود.
شخص ریاكار، مشرك، منافق، مغضوب پروردگار عالم و اهل عذاب است. از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) درباره نجات روز قیامت پرسیدند، فرمود نجات در این است كه با خدا نیرنگ ننمایید.
به درستی كه هر كسی با خدا خدعه و نیرنگ نماید خدا هم به او خدعه می كند، یعنی جزای خدعه اش را به او می رساند و ایمان را از او می گیرد و اگر بفهمد ،خود را فریب داده است نه خدا را. پس از ریا بپرهیزیم به درستی كه ریا شرك به خداست.
روز قیامت، ریاكار به چهار اسم خوانده می شود؛ كافر یا فاجر یا مكار یا خاسر. عمل تو باطل و اجر تو ضایع است، پاداش خود را از كسی كه برایش این عمل را انجام داده ای، بخواه.
همچنین از آن حضرت آمده است كه فرمود: آتش جهنم و اهل آن از ریاكاران می نالند، پرسیده شد كه چگونه آتش ناله می‌كند؟ فرمود: از شدت و گرمی آتش كه ریاكاران بدان معذبند.
ریا در اعمال انسان و عبادات و غیره وارد می شود و آن اعمال و عبادت را نابود و تباه می سازد.
ریا در نماز مورد مذمت و سرزنش واقع شده و نمازگزار نماز خود را به وسیله ریا از بین می برد. خداوند در آیات 4 تا 7 سوره ماعون نمازگزاران ریاكار را مورد مذمت قرار داده می فرماید: وای بر نمازگزارانی كه نماز خود را به دست فراموشی می‌سپارند و آنها كه ریا می كنند و دیگران را از ضروریات زندگی منع می نمایند.
در آیات فوق دو گرو از نمازگزاران را مورد مذمت قرار گرفته است؛ آن كسانی كه در نمازشان سهو می كنند، اهمیت به نماز نمی دهند، نسبت به آن سهل انگار و بی تفاوت هستند و بر اثر سهل انگاری نماز را ترك می كنند، یا در وقتش انجام نمی‌دهند و یا آن را سرسری و ناقص انجام می دهند. و نمازگزاران ریاكار که نماز را برای خدا بر پا نمی دارند و در انجام آن ریا كاری می كنند. هر دو گروه سزاوار عذاب سخت الهی هستند.
حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: "ریا آفت عبادت است". در نتیجه نمازگزار باید اخلاص در عبادت و دوری از ریا را كاملا مراقبت كند، اما گاهی اوقات این مراقبت از حد عادی بیرون می رود .
به خصوص آنها كه در آغاز راه هستند بیشتر دچار این گونه و سوسه ها می شوند.

یكی از موانع عبادت و بندگی، كسالت و تنبلی است. صبر در طاعت مقتضی آن است كه انسان سختی و مشقت انجام عبادات را تحمل كرده، از كسالت و تنبلی بپرهیزد. خداوند در قرآن كریم، كسالت در انجام طاعات و عبادات را از جمله صفات منافقین بیان می دارد

خدا را جز به میزان اندکی، یاد نمى  کنند!
وَلاَ یَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً
یاد خدا که همان «ذکر» باشد یکی از ویژگی‌های معتقدان حقیقی خداوند متعال است كه در قرآن كریم نیز به این حقیقت اشاره گردیده و دستور به یاد نمودن خدا و عدم فراموشی حضرت حق تعالی را داده و حتی در قسمتی از آیات نیز انسان را متوجه این امر کرده که اگر می خواهید من (خدا) شما را فراموش نکنم، پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم.
امیر المۆمنین علیه السّلام نیز یکی از ویژگی‌های متّقین را «ذکر» و به یاد خدا بودن نامیده است که متقین کسانی هستند که صبح می‌کنند در حالی‌ که تمام همّت و تلاششان در یاد خدا و ذكر اوست. یکی از ویژگی های منافقان این است که آنان از این امر جا مانده اند.
تعریف ذکر و یاد خدا بودن
ذکر در لغت به معنی حفظ معنای یک شئ یا حاضر کردن آن معنی می‌باشد و علاوه بر آن حفظ معنای یک چیزی یا به خاطر فراموشی است یعنی ما یک چیزی را به یاد می‌آوریم به خاطر این که فراموش کرده بودیم و با به یاد آوردن دوباره آن، از فراموشی آن مطلب رهایی جسته‌ایم و یا به خاطر ادامه حفظ است.
پس ذکر به هر دو معنی در مورد مومنین این است که مومنین پیوسته یاد خدا را هم در زبانشان تکرار می‌کنند و زبانشان به ذکر خداست و هم قلبشان. چنان که در آیه 205 اعراف نیز به این مطلب اشاره شده که (وَاذْكُر رَّبَّكَ فِی نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَكُن مِّنَ الْغَافِلِینَ) «و در دل خویش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس، بى صداى بلند، یاد كن و از غافلان مباش.»

زهرا اجلال، بخش قرآن تبیان
منابع:
روزنامه كیهان، شماره 18712 به تاریخ 21/10/85، صفحه 6 (معارف)
روزنامه رسالت، شماره 7177
سایت پرسمان
خبرگزاری فارس