تقویت و افزایش علم

آموزش دادن، موجب تصحیح و تقویت دانش در ذهن آموزش دهنده می شود.
حضرت علی علیه السلام در وصیّت خود به کمیل بن زیاد، می فرماید: « مال با هزینه و خرج کردن از بین می رود و تمام می شود، در حالی که علم، با انفاق و آموختن به دیگری، پاک و تصفیه می شود و ناخالصی ها و اشتباهات آن برطرف می شود»(11)
این اصلاح از دو جهت می تواند انجام پذیرد: اول آن که عالم با آموزش علم خود به دیگران، مروری دوباره بر آموزه های خود دارد و عیب های آن را درمی یابد و چه بسا زوایای دیگری از آن برایش کشف و روشن می شود؛ دوّم آن که وقتی علم به دیگران منتقل شد، آنان نیز در آن دقت کرده یا با سوال هایی که در برابر آن مطرح می کنند و کوششی که برای فهم و تدبّر در آن به کار می گیرند، تصحیح و پیشرفت آن را سرعت می بخشند، افزون بر آن، زمینه ی تامّل بیشتر مربی را فراهم کرده، سبب رشد و ارتقای او و دانشش می شوند.

تزکیه و تقویت عقل

آموزش، افزون بر تقویت و پاک سازی علم، موجب تزکیه و تقویت عقل نیز می شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: « یاری کننده ترین چیز بر تزکیه عقل، آموزش دادن است.» (12) تزکیه به معنای پاکیزگی و افزایش است و سپس آموزش مؤثرترین عامل در تصفیه و پاکیزگی یا افزایش عقل است.

برترین صدقه

آموزش، در روایات، نوعی صدقه، بلکه برترین صدقه هاست. صدقات افزون بر آثار اخروی، آثار مادی و معنوی نیز دارند، مانند محافظت کردن آدمی از آفت ها و بلاها.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: « از انواع صدقه این است که مسلمان، دانش بیاموزد و آن را به مردم بیاموزاند.» (13) هم چنین فرمود: « برترین صدقه ها این است که انسان علمی را بیاموزد و آن را به برادر دینی خود بیاموزاند.» (14) و افزون بر این، می توان گفت: «چون هدف از خلقت انسان، تربیت او در راستای معرفت و عبودیت است و تربیت، عبادت و معرفت بدون آموزش، نه معنی دارد و نه ممکن است، پس تأمین هدف خلقت، بر آموزش استوار است و آموزش، در متن و معنای تربیتی، عبادت و معرفت نهفته است و اهمیت آن کمتر از اهمیّت تربیت، عبادت و معرفت نیست.»

کدام آموزش

سؤال این است که آیا اهمیّتی که برای آموزش ذکر شد، ویژه ی آموزش دینی است، یا هر نوع آموزشی را، هرچند غیر دینی، شامل می شود؟
در پاسخ باید گفت: آن چه مسلّم است، این است که آموزش دینی دارای این اهمیت می باشد، ولی این، نه گویای بی ارزشی آموزش غیر دینی است، و نه بیانگر این که هر نوع آموزش دینی، دارای بالاترین مراتب ارزش است، چنان که در سیره ی امام سجاد علیه السلام گذشت. علت اینکه امام کار خیر قاتل برای فرزند مقتول را از خون بهای تمامی انسان ها برتر دانست، این بود که قاتل اصول اعتقادی را به او آموخته بود، بنابراین، می توان گفت: ارزش آموزش به تبع نقش محتوای آموزشی در تحقق هدف از خلقت، و انگیزه آموزش دهنده، متفاوت است.

منبع: مجله شمیم معرفت، زمستان1389، اهمیت و جایگاه آموزش دینی.
-----------------------------
پی نوشت ها:
11) تحف العقول ص 163.
12) غرر الحکم، حدیث 3246.
13) بحارالانوار، ج2، ص24.
14)  سنن ابن ماجه، ج1، ص 89.