اهمیت اخلاق تا آن جاست که پیامبر گرامی اسلام - صلّی الله علیه و آله - می فرمایند: «انّما بعثتُ لاتمم مکارم الاخلاق. بدرستی من مبعوث شده ام تا ارزش های اخلاقی را به تمام و کمال محقق سازم».

پرسش: فلسفة اخلاق چیست؟
پاسخ:
همة فیلسوفان و مکتب داران تاریخ بشر همواره در صدد بوده اند که برنامه و دستورالعملی برای رفتار انسان ها عرضه کنند، تا آنان را به سرمنزل سعادت و خوشبختی هدایت نمایند. این خود بیانگر این نکته است که اخلاق، همیشه مورد توجه متفکران و اندیشمندان جامعة بشری بوده و هست. اصولاً فلسفه ها، افکار و اندیشه ها برای این ظهور کرده و می کنند که رفتار و کردار آدمیان را تنظیم کنند و نحوة سلوک او را مشخص سازند. لذاست که بسیاری از بزرگان حکمت نظری را مقدمة حکمت عملی دانسته و ارج و مرتبة حکمت عملی را بالاتر از حکمت نظری شمرده اند.
اهمیت اخلاق تا آن جاست که پیامبر گرامی اسلام _ صلّی الله علیه و آله _ می فرمایند: «انّما بعثتُ لاتمم مکارم الاخلاق. بدرستی من مبعوث شده ام تا ارزش های اخلاقی را به تمام و کمال محقق سازم».
به همان میزان که اخلاق اهمیت دارد. فلسفة اخلاق نیز اهمیت دارد. عصر ما عصر چون و چراست. انسان امروز می خواهد که در حدّ توان خویش، فلسفة رفتار خود را بداند و با منطق و استدلال و تعقّل تا آن جا که می تواند، چرایی اعمال و رفتار اخلاقی خود را درک نماید. انسانی که با تعقّل و اندیشه یک نظام رفتاری را می پذیرد و به آن عمل می کند، همواره با شوق و انگیزه عمل می کند و هیچگاه در رفتار خود، دچار تردید و دودلی نمی شود.
از این رو برای ما مسلمانان نیز بسیار مهم و ضروری است که مبانی عقلی و استدلالی نظام اخلاقی خود را بدانیم تا بتوانیم در برابر مکاتب و نظام های اخلاقی دیگر که بشریت امروز را به سوی خود دعوت می کنند، با برهان و احتجاج استوار و متین از نظام رفتاری خود دفاع کنیم و محاسن و امتیازات آن را نسبت به سایر نظام ها بیان نمائیم و این مهم در فلسفة اخلاق تأمین می گردد.(1)
علمی که عهده دار بحث از مبانی علم اخلاق می باشد، فلسفة اخلاق است و اساسی ترین و محوری ترین مسایل مورد نیاز برای ورود به علم اخلاق و تبیین یک نظام اخلاقی درست، در فلسفة اخلاق مورد بحث و بررسی واقع می شود.
بطور مثال یکی از مهمترین پرسش ها که قبل از پرداختن به مسایل علم اخلاق و پذیرفتن یک نظام اخلاقی خاص مطرح می باشد، این است که اساساً چرا باید از یک نظام اخلاقی صحیح، سخن گفت و آیا نمی توان اخلاق را نسبی و تابع سلایق فرد ی یا قراردادهای قومی و اجتماعی دانست و همة نظام های اخلاقی را نسبت به افراد و اقوام مختلف با فرهنگ های گوناگون، به گونه ای درست تلقّی نمود و در امور ارزشی، اصل تساهل را پذیرفت و در صدد مقابله و ردّ مبانی ارزشی دیگران نبود؟ آیا در آن صورت نیازی به بحث های علم اخلاق خواهد بود و دفاع از یک نظام ارزشی و اخلاقی در برابر دیگر نظام ها مفهومی خواهد داشت؟(2)
بدیهی است تا این گونه مسایل حل نگردد و پاسخ صحیحی برای آن ها ارائه نشود، نوبت به طرح مسایل علم اخلاق و دفاع از اصول اخلاقی و ارزشی اسلام در برابر نظام های اخلاقی و ارزشی دیگر نمی رسد. چنانکه بدون حلّ این مسایل، امر به معروف و نهی از منکر و گذشتن از جان و مال و آبرو برای دفاع از ارزش های والای دین نیز تبیین معقولی نخواهد داشت.
به عبارت دیگر، بدون دریافت پاسخ مناسب از مباحث فلسفة اخلاق، ممکن است هر گونه تلاش فکری و نظری در راه اثبات یا ردّ مبانی ارزشی و اخلاقی و نیز هر گونه جهاد عملی در راه حفظ ارزش ها و برقراری آن ها در جامعة دینی و دفاع در برابر تهاجم فرهنگ ها و ارزش های معارض، پوچ بی حاصل و موهوم به حساب آیند.(3)
به طور کلّی در تعریف فلسفة اخلاق گفته می شود که «این علم از مبادی تصوریه و تصدیقیه علم اخلاق بحث می کند».
پس باید دید منظور از مبادی تصوریه و تصدیقیه اخلاق چیست؟
مبادی تصوریه به طور کلّی به مفاهیمی گفته می شود که پیش از ورود در یک علم، بایست به صورت تصور ارائه شوند. مثلاً مفهوم جسم از مبادی تصوریة علم فیزیک است و مفهوم وجود از مبادی تصوریه فلسفه است.
و اما مبادی تصدیقیه، به طور کلّی به قضایایی گفته می شود که پیش از ورود در یک علم می بایست، مورد اذعان واقع شوند، تا مسایل آن علم بر آن ها مبتنی گردد.
برای علم اخلاق همچون سایر شاخه های علمی، یک سری مفاهیم و تعاریف پیشین و یک دسته قضایای قبلی مطرح است که باید پیش از ورود در این علم مورد تصوّر و مورد قبول قرار گیرند.
مفاهیمی مثل سعادت، کمال، مسئولیت، الزام، ضرورت، حسن، قبح، خیر و شر و ... از مبادی تصوریه علم اخلاق به شمار می روند که در فلسفة اخلاق تبیین می شوند.
همین طور قضایایی مثل این که: انسان طالب کمال است، انسان دارای مسئولیت است، عقل قادر به درک حسن و قبح اخلاقی می باشد و ... از مبادی تصدیقیه علم اخلاق، به شمار می روند که در فلسفة اخلاق مورد بررسی و اثبات قرار می گیرند.(4)
با توجه به آنچه گفتیم، برخی در تعریف فلسفة اخلاق گفته اند: فلسفة اخلاق علمی است که از مبادی تصوریه و تصدیقیه علم اخلاق بحث می کند.
-------------------------------------------
پی نوشت:
1. غرویان، محسن، فلسفة اخلاق از دیدگاه اسلام، انتشارات مؤسسه فرهنگی یمین، ص 10.
2. مصباح، مجتبی، فلسفة اخلاق، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
3. همان.
4. فلسفة اخلاق از دیدگاه اسلام، همان، ص 15.
-----------------------------------------------
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
 1. فلسفة اخلاق و دین، مریم صانع پور، مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه.
2. درآمدی بر فلسفة اخلاق از دیدگاه متفکران مسلمان معاصر ایران، مسعود امید، ناشر: مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی انسانی دانشگاه تبریز.
3. فلسفة اخلاق، سید محمدرضا مدرسی، ناشر: سروش.
4. فلسفة اخلاق، ویلیام کی فرنکنا، ترجمة هادی صادقی، نشر طه.