شاید عنوان این نوشتار چندان جالب به نظر نیاید. علتش هم این است که خیلی ها گمان می کنند درس خواندن کاری ندارد. گروه دیگری هم معتقدند که درس خواندن اسلوب و شیوه دارد و آنها این شیوه ها را بلدند. و در نهایت گروه سومی هستند که طبق چهارچوب و به صورت صحیح مطالعه می کنند.

اصولا هر کاری شیوه و روش خودش را دارد که یکی از مهمترین عوامل موفقیت در همان کار به شمار می رود. مطالعه دروس حوزه نیز از این قاعده مستثنا نیست.

البته برخی از اساتید به راه های تحصیل و مطالعه اشاره می کنند و طلاب جوان را با این شیوه ها اشنا می کنند ولی متاسفانه طرح این مسائل خیلی گذرا و سطحی است و فقط در برخی سطوح و توسط برخی اساتید بیان می شود.

در این نوشتار در صدد بیان این شیوه ها و راهکارها هستیم:

حوزه علمیه با شور و نشاط آموزشی، شاداب می نماید، با تدریس و تحصیل حیات خود را نشان می دهد و در سایه اوراق کتاب و دفتر گلستان خود را به نمایش در می آورد، عطر دل انگیز می پراکند و فضایی چشم نواز و دیدنی در افق دید ناظران می گشاید.

میراث علمی حوزه های دینی، ره آورد علاقه های عاشقانه بزرگان دین به دین پژوهی است آنان که با حداقل امکانات و در سخت ترین شرایط به تحصیل و تعلیم پرداخته اند و چراغ معرفت و ایمان را فروزان نگاه داشتند و اینک نیز حوزه های دینی همان مسیر را ادامه می دهند.

تعلیم و تعلم در حوزه علمیه دارای ویژگیهای خاص و بعضا منحصر به فردی است که چه بسا در مجامع علمی و محیطهای آموزشی دیگر کمتر یافت شود در ذیل به چند مورد از آنها اشاره می شود:

- اخلاص در تحصیل و تدریس

- مطالعه و تحقیق

- مباحثه

- رابطه استاد و شاگرد

- تدریس ضمن تحصیل

- طول دوره آموزشی

- جهت گیری درس

عشق و علاقه به تحصیل

اخلاق در تحصیل و تدریس

محیط حوزه های علوم دینی محیط صفا و صمیمیت و اخلاص و معنویت است. (1)

طلاب علوم دینی تعلیم و آموزش را امری الهی تلقی می کنند و این اصلی است که از ابتدا تا کنون در نظام علمی شیعه حاکم بوده است. (2)

از آنجا که هدف از تحصیل در حوزه همان است که در کتابهای آسمانی به عنوان هدف انبیاء بیان شده است، می توان گفت که چارچوب تحصیلات حوزوی در درجه اول خودسازی و در درجه دوم علم و آگاهی است و این دو اصل جز با تقوا و خلوص نیت میسر نمی گردد (3). لذا هر کس در حوزه درس را یک عبادت و وظیفه دینی تلقی می کند و خود را به اصول و رعایت ضوابط و مقررات آموزشی پایبند می داند (4).

امتیازی که طلاب برای یکدیگر می شناسند جز امتیاز علمی و تقوایی نیست، تقدم و احترام واقعی یک طلبه نسبت به دیگران جز بر مبنای تحصیلات و قدس و تقوا نمی تواند باشد. تنها امتیازات تحصیلی و معنوی است که احترام طلاب را نسبت به یک فرد بخصوص جلب می کند و ارزش او را در نظر آنها بالا می برد (5).

اخلاص در عمل از مسائل مهم زندگی علمی طلاب است چرا که حیات و ارزش انسان به علم است و ارزش علم و دانش به عمل و ارزش و اهمیت عمل به اخلاص همانگونه که آب مایه حیات پدیده ها و عامل شادابی آنهاست، اخلاص نیز موجب حیات و ارزش اعمال و پشتوانه ای برای بقاء و دوام آن است.

این اخلاص با همه اهمیت و تاکیدی که نسبت به آن شده است در باره اعمال روحانیون از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا ایشان وابسته به نظام فکری و فرهنگی اسلام و عامل نشر و گسترش ارزشهای والای قرآن هستند.

 لذا آنان دامن خود را از هر ناخالصی دور می سازند و در تمام مراحل زندگی و مسندهای علمی، اخلاص را فرا راه خویش قرار می دهند، که عزت و عظمت آنان نیز در همین است. (6)

مطالعه و تحقیق

اصولا مساله تعلیم و تعلم در حوزه های علمیه بر محور مطالعه و تحقیق و تفکر در جزئیات مطالب استوار است.

مطالعات طلاب معمولا در دو بخش و دو مرحله از روند آموزشی آنها انجام می گردد:

الف) مطالعه پیش از درس

ب) مطالعه پس از درس

الف) مطالعه پیش از درس:

در نظام آموزشی حوزه، سنت استقبال از درس ارائه نشده و پیش مطالعه آن سنت رایج و متداول بوده و هست.

این شیوه در آماده سازی ذهنی اثر به سزایی دارد.

با پیش مطالعه دانش پژوه بالطبع به نکات مبهم و مجملی در مطلب مورد مطالعه برمی خورد، که در صورت ناتوانی از درک آن در جلسه درس با ذهنیتی تیز و بیدار به مطالب استاد توجه می کند و حل مشکل را در میان مطالب استاد پی می گیرد، و در صورت نپرداختن استاد به مطلب مورد نظر با سؤال به موقع، پاسخ خود را می یابد. مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه ای در توصیه به طلاب در این خصوص می فرمایند:

«(سنت) دیگر، سنت پیش مطالعه است. قبل از اینکه درس بخوانید باید مطالعه بکنید. این کار به درس خیلی کمک می کند و آن قدر مهم است که بعضی از اساتید ما، آن وقتها می گفتند: اگر امرتان دایر بین پیش مطالعه و پس مطالعه است، پس مطالعه نکنید، پیش مطالعه کنید. (7) »

ب) مطالعه پس از درس:

دقت زیاد و فوق العاده در متون درسی و پرخوانی و استمرار آن از ویژگیهای خاص طلاب است که در سایه مطالعه بعد از درس شکل می گیرد.

مرحوم شهید مطهری دراین جهت می فرمایند:

«امتیاز متد تحصیلی طلاب نسبت به سایر متدها همین است که طلاب درسی را که از استاد فرا می گیرند دقیقا مطالعه می کنند و سپس مباحثه می کنند و می نویسند و در همان حال دروس دیگر را تدریس می کنند، این جهات سبب می شود که طلاب در حدود تحصیلات خود عمیق می گردند.» (8)

بدون شک مباحثه از مسائل اساسی در روند تحصیل و آموزش حوزویان به شمار می رود

مطالعه عمیق و همراه با دقت و تفکر در مطالب کتاب و گفته های استاد، شاگرد را به ژرفای مطالب سوق می دهد و او را برای حضور در بحث و مناظره علمی یعنی مباحثه آماده می سازد.

بر این اساس طلاب خود را ملزم می دانند که پس از درس استاد و تا قبل از تشکیل جلسه بعدی درس را به دقت مطالعه کنند.

منابع:

1. ده گفتار; شهید مطهری; ص 284.

2. پیام حوزه; ش 8; ص 51.

3. پیام حوزه; ش 8; ص 50.

4. پیام حوزه; ش 8; ص 86.

5. ده گفتار; شهید مطهری; ص 284.

6. مجله حوزه ش 32; مقاله اخلاص در عمل.

7. حوزه و روحانیت در آینه رهنمودهای رهبری; ج 2; ص 25.

8. ده گفتار; شهید مطهری; ص 286.

تهیه و فرآوری: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان