انتظار فرج یک مفهوم بسیار وسیع و گسترده یی است. یک انتظار، انتظارِ فرجِ نهایی است؛ یعنی این که بشریت اگر می بیند که طواغیت عالم ترک تازی می کنند و چپاولگری می کنند و افسارگسیخته به حق انسانها تعدی می کنند، نباید خیال کند که سرنوشت دنیا همین است؛ نباید تصور کند که بالاخره چاره یی نیست و بایستی به همین وضعیت تن داد؛ نه، بداند که این وضعیت یک وضعیت گذراست - «للباطل جولة» - (۱) و آن چیزی که متعلق به این عالم و طبیعت این عالم است، عبارت است از استقرار حکومت عدل؛ و او خواهد آمد.
انتظار فرج و گشایش، در نهایت دورانی که ما در آن قرار داریم و بشریت دچار ستم ها و آزارهاست، یک مصداق از انتظار فرج است، لیکن انتظار فرج مصداق های دیگر هم دارد. وقتی به ما می گویند منتظر فرج باشید، فقط این نیست که منتظر فرج نهایی باشید، بلکه معنایش این است که هر بن بستی قابل گشوده شدن است. فرج، یعنی این؛ فرج، یعنی گشایش. مسلمان با درسِ انتظار، فرج می آموزد و تعلیم می گیرد که هیچ بن بستی در زندگی بشر وجود ندارد که نشود آن را باز کرد و لازم باشد که انسان ناامید دست روی دست بگذارد و بنشیند و بگوید دیگر کاری نمی شود کرد؛ نه، وقتی در نهایتِ زندگیِ انسان، در مقابله ی با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، خورشیدِ فرج ظهور خواهد کرد، پس در بن بست های جاری زندگی هم همین فرج متوقَّع و مورد انتظار است.
این، درس امید به همه ی انسانهاست؛ این، درس انتظار واقعی به همه ی انسانهاست؛ لذا انتظار فرج را افضل اعمال دانسته اند؛(۲) معلوم می شود انتظار، یک عمل است، بی عملی نیست. نباید اشتباه کرد، خیال کرد که انتظار یعنی این که دست روی دست بگذاریم و منتظر بمانیم تا یک کاری بشود. انتظار یک عمل است، یک آماده سازی است، یک تقویت انگیزه در دل و درون است، یک نشاط و تحرک و پویایی است در همه ی زمینه ها. این، در واقع تفسیر این آیات کریمه ی قرآنی است که: «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین» (۳) یا «ان الارض للَّه یورثها من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین».(۴) یعنی هیچ وقت ملت ها و امت ها نباید از گشایش مأیوس شوند.

................................................

   پی نوشتهــــــــا:

۱ )غرر الحكم و درر الكلم ، عبد الواحد بن محمد تميمى آمُدى‏ ص ۵۴۴ ؛

   عیون الحكم والمواعظ ، علی بن محمدلیثی واسطی ص ۴۰۳؛
     «للحقّ دولة، للباطل جولة»
     ترجمه:
    برای حق دولتی و از برای باطل جولانی باشد.

۲ )كمال الدین و تمام النعمة ، شیخ صدوق ج ۲ ص ۶۴۴؛

   الخصال،صدوق،ج۲ص۶۲۰ ؛

  المناقب،ابن شهر آشوب،ج۴ص۴۲۵ ؛

   بحارالانوار،مجلسی،ج۵۰ص۳۱۷ح۱۴ ؛
  أفضل أعمال أمتی انتظار الفرج من الله عز و جل
  ترجمه:
  برترین اعمال امت من انتظار فرج از خداوند بزرگ و بلند قدر است.

۳ ) سوره مبارکه القصص آیه ۵
    وَنُريدُ أَن نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ استُضعِفوا فِي الأَرضِ وَنَجعَلَهُم أَئِمَّةً وَنَجعَلَهُمُ الوارِثينَ
    ترجمه:
   ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم!

۴ ) سوره مبارکه الأعراف آیه ۱۲۸
   قالَ موسىٰ لِقَومِهِ استَعينوا بِاللَّهِ وَاصبِروا ۖ إِنَّ الأَرضَ لِلَّهِ يورِثُها مَن يَشاءُ مِن عِبادِهِ ۖ وَالعاقِبَةُ لِلمُتَّقينَ
   ترجمه:
   موسی به قوم خود گفت: «از خدا یاری جویید، و استقامت پیشه کنید، که زمین از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می کند؛ و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است!»