لیاقت، ملاك ارتقا
وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا ِلادَمَ ... (بقره، 34)
به ملائكه امر نمودیم بر آدم سجده كنند.
1.لیاقت از سابقه مهمتر است. (فرشتگان قدیمی كه سال ها خداوند را عبادت می كردند، باید برای انسان تازه به دوران رسیده، اما لایق، سجده كنند.) ارتقای سازمانی نیز باید بر مبنای شایستگی و لیاقت باشد و سابقه داشتن، كافی نیست.

عدم انهدام منابع
قالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا ذَلُولٌ تُثیرُ اْلاَرْضَ وَ لاتَسْقِی الْحَرْثَ...(بقره، 71)
 پس از آنكه قوم بنی اسرائیل خطایی مرتكب شدند، خداوند فرمود: باید گاوی را ذبح كنند كه مشخصات آن گاو را اینگونه بیان فرمود: گاوی كه نه زمین را شخم بزند و نه آن را آبیاری كند.
2.در اجرای طرح ها، منابع و عناصر فعال تولیدی و اقتصادی نباید منهدم شود. (لاذلول ...و لا تسقی)

پیگیری كارها
وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ قَفَّیْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ ...(بقره، 87)
خداوند به موسی، كتاب تورات عطا فرمود و پس از آن پیامبرانی پشت سر هم فرستاد تا دین الهی را تبلیغ كنند.
3.یكی از نكات لازم در راه رسیدن به موفقیت، پیگیری و تداوم برنامه ها برای حصول نتیجه نهایی است. (همچنانكه خداوند، پیامبران را پشت سر هم برای دعوت مردم فرستاده است.)
 
برخورد با متخلفان
وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذی جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَكَ مِنَ اللّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیرٍ (بقره، 120)
خداوند خطاب به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می فرماید: اگر از آنها (یهودیان و مسیحیان) پیروی كنی در حالی كه راه درست را به تو نشان دادهایم رابطهات با خداوند قطع خواهد شد.
4.پس از ابلاغ وظایف هر فرد، در برخورد با تخلف نباید هیچ تسامح و تساهلی به خرج داد. (همانطور كه خداوند حتی نسبت به پیامبرش بدون ملاحظه و با كمال قاطعیت برخورد می كند.)

تناسب شغل و شاغل، ارتقای پلكانی
وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنّی جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِمامًا... (بقره، 124)
خداوند، حضرت ابراهیم را مورد آزمایش قرار داد و او همه آزمونها را با موفقیت گذراند.
5.برای منصوب كردن افراد به مقامات، گزینش و آزمایش لازم است. (چنانكه خداوند برای انتصاب حضرت ابراهیم به امامت او را آزمود.)
6.پست ها و مسؤولیت ها باید تدریجاً و پس از موفقیت در مراحل مختلف به افراد واگذار شود. (چنانكه حضرت ابراهیم پس از گذراندن مرحله نبوت و موفقیت در آزمایش ها به مقام امامت رسید.)
 
ارزش و تلاش
تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ ...(بقره، 134)
آنها امتی بودند كه درگذشتند و دستاورد آنها مربوط به تلاش خودشان می باشد و دستاورد شما نیز مربوط به تلاش خودتان است.
7.معیار ارزش گذاری در موفقیت افراد، میزان تلاش آنان است.

نظارت
وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ ...(بقره، 143)
خداوند، خطاب به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می فرماید: و بدین سان شما را امتی میانه رو قرار دادیم تا ناظر بر اعمال مردم باشید.
8. مدیران و رهبران باید بر كارها و عملكرد زیردستان خود نظارت داشته باشند. (لتكونوا شهداء علی الناس)

قاطعیت
الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرینَ (بقره، 147)
خداوند، پس از نزول آیة تغییر قبله به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می فرماید: حق، آن چیزی است كه از سوی پروردگار تو آمده است، پس هرگز به خود تردید راه مده.
9.رهبر باید از قاطعیت و یقین برخوردار باشد، به خصوص وقتی كه قانونی را تغییر داده و سنتی را می شكند. (فلا تكونن من الممترین)
 
تشویق و تنبیه
إِنَّ الَّذینَ یَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدى‏ مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنّاهُ لِلنّاسِ فِی الْكِتابِ أُولئِكَ یَلْعَنُهُمُ اللّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ‏ (159) إِلاَّ الَّذینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوّابُ الرَّحیمُ (بقره، 160)
 خداوند می فرماید: كسانی كه حقایق هدایت را كتمان كنند، مورد لعنت خدا قرار می گیرند، مگر آنكه توبه كنند و كارهای خود را اصلاح كنند كه در این صورت ایشان را می بخشم زیرا من توبه پذیر و مهربانم.
10.توبیخ بدكاران و پاداش به نیكوكاران، دو ركن  اساسی در زمینه  سازی رشد و اصلاح نادرستی ها در سازمان است. (یلعنهم الله ...انا التواب الرحیم)

رویه های سازمانی
قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْكانَ آباؤُهُمْ لایَعْقِلُونَ شَیْئًا وَ لا یَهْتَدُونَ (بقره، 170)
هنگامی كه به آنها گفته می شود: از راه خدا پیروی كنید، می گویند: ما از آن راهی كه نیاكانمان پیروی كردند دست بر نمی داریم در حالی كه ممكن است گذشتگانشان چیزی نمی فهمیدند و به خطا رفته باشند.
11.رویه های سابق سازمانی ممكن است نادرست باشد، لذا پیروی از راه و روش و منش مدیران سابق اگر همراه با استدلال و تعقل نباشد، قابل پذیرش نیست.

تفویض مسؤولیت
لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاّ وُسْعَها ... (بقره، 233)
همه بهاندازه توانشان مكلف هستند.
12.تفویض مسؤولیت به زیردستان باید بر اساس توانایی هایشان باشد و به همان مقدار از ایشان انتظار داشت.

علم و توانایی، شفاف سازی
قالَ إِنَّ اللّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ... (بقره، 247) 
قوم بنی اسرائیل به پیامبرشان گفتند: فرمانده ای برای ما مشخص كن تا به جنگ حاكم ستمگر برویم. پیامبرشان گفت: خداوند، طالوت را به فرماندهی شما برگزید زیرا توان علمی و جسمی لازم برای این مسؤولیت را دارد.
13.قدرت علمی و توانایی جسمی برای انجام مأموریت، دو شرط لازم برای مدیران است.
14.داشتن توانایی علمی مهم تر از توانایی جسمی است. (ابتدا كلمه علم آمده سپس جسم)
15.اعلم بودن، در گزینش مدیران یك اولویت مهم است.
16. رهبر و مدیر باید زیر دستان خود را توجیه كند و ابهامات را برطرف سازد. (چنانچه پیامبر بنی اسرائیل دلیل انتخاب طالوت به فرماندهی را به وضوح بیان كرد.)

ارزیابی عملكرد
قلَ إِنَّ اللّهَ مُبْتَلیكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنّی... (بقره، 249)
هنگامی كه لشگر بنی اسرائیل حركت كرد، (طالوت) به سربازان خود گفت: رودخانه-ای در بین راه است كه هركس از آن آب بنوشد، دیگر در سپاه من جایی ندارد.
17. مدیر باید نیروهای كارآمد را از نیروهای ناكارآمد جدا نماید تا بتواند نیروهای غیرمفید را از مجموعه طرد كند، زیرا حضور آنها باعث سست شدن سایر نیروها می گردد.

توجه به كاركنان
وَ قُلْ لِلَّذینَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ اْلامِّیِّینَ ... (آل عمران، 20)
خداوند به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می فرماید: به اهل كتاب (دانشمند ها) و عوام مردم بگو: ...
18.مدیر باید به تمام افراد سازمان توجه داشته باشد، هم به سطوح مدیریتی و هم به عامّة كاركنان. كاركنان باید بدانند كه مهم هستند و نقش تعیین كننده ای در سازمان دارند و این اهمیت را در توجه و عنایت مدیر، احساس كنند.
 
ایمان
لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ ... (آل عمران، 28)
نباید سرپرست مؤمنان از غیر خودشان باشد.
19.در جامعه اسلامی، ایمان داشتن شرط اصلی برای انتخاب مدیر و سرپرست است و اصولاً پست های كلیدی (همچون مدیریت)، نباید به افراد بی ایمان واگذار شود، چون امكان سوء استفاده در این سمت ها فراوان است.

آگاهی از گذشته
وَ یُعَلِّمُهُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ اْلإِنْجیلَ‏ (آل عمران، 48)
خداوند به حضرت عیسی كتاب و حكمت و تورات و انجیل آموخت.
20.مدیران هر برهه از زمان باید از حوادث و قوانین گذشته آگاه باشند و بدانند در گذشته چهاتفاقاتی در سازمان رخ داده و چه مقرراتی وضع گردیده است. (چنان كه خداوند به حضرت عیسی، تورات را كه قوانین گذشته بود، آموخت.)

شناخت تهدیدها
فَلَمّا أَحَسَّ عیسی‏ مِنْهُمُ الْكُفْرَ قالَ مَنْ أَنْصاری إِلَی اللّهِ ... (آل عمران، 52)
هنگامی كه عیسی احساس كرد اطرافیانش كفر می ورزند، گفت: چه كسانی مرا در راه خدا یاری می کنند.
21.هوشیاری در شناخت افكار و عقاید و تهدیدها، یكی از شروط اساسی رهبری است.
22.شناخت نیروهای وفادار و سازماندهی و تمركز آنان، برای اداره جامعه و ادامة حركت ضروری است.

سوءاستفاده از مقام
ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُؤْتِیَهُ اللّهُ الْكِتابَ وَ الْحُكْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنّاسِ كُونُوا عِبادًا لی ... (آل عمران، 79)
هیچ انسانی كه خداوند به او كتاب و حكمت و نبوت و حكومت داده است، حق ندارد به مردم بگوید: بندگان من باشید.
23.سوء استفاده از موقعیت و مسؤولیت، برای هیچ كس مجاز نیست و باید با آن به شدت برخورد نمود.

پیگیری تا حصول نتیجه
مِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدینارٍ لایُؤَدِّهِ إِلَیْكَ إِلاّمادُمْتَ عَلَیْهِ قائِمًا...(آل عمران، 75)
بعضی از اهل كتاب (یهودیان) كسانی هستند كه اگر به او دیناری بدهی آن را به تو برنمی گرداند، مگر آن كه برای مطالبة آن دائماً بالای سر او بایستی.
24.پیگیری برای رسیدن به نتیجه، اصلی مهم در مدیریت است، چنان كه خداوند وصول مطالبات را به پیگیری مستمر منوط می داند.
 
پیمان و پشتیبانی از مدیران
 وَ إِذْ أَخَذَ اللّهُ میثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ ... (آل¬عمران، 81)
خداوند از پیامبران پیشین پیمان گرفت كه هرگاه علم و حكمت به شما دادم و سپس پیامبری آمد كه آن مطالب را تصدیق می كرد، به او ایمان آورید و او را یاری كنید.
25.در مدیریت اسلامی، لازمة سپردن مسؤولیت ها گرفتن پیمان است كه بر طبق موازین و اصول، انجام تكلیف شود.
26.مدیران قدیمی باید از مدیران جدید پشتیبانی كنند و مدیران جدید هم باید از مدیران قدیمی تجلیل كنند.

قانون و رهبری
 كَیْفَ تَكْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلی‏ عَلَیْكُمْ آیاتُ  اللّهِ وَ فیكُمْ رَسُولُهُ...(آل عمران، 101)
خداوند خطاب به مردم مدینه می فرماید: چگونه كفر می ورزید در حالی كه آیات خدا بر شما تلاوت می شود و رسول خدا در بین شماست.
27.وجود قانون و حضور رهبری، دو اصل لازم برای جلوگیری از انحراف است. (اگر قوانین و مقررات كامل و جامع، و رهبری آگاه و ناظر وجود داشته باشد، عدول از مسیر اهداف، امری عجیب خواهد بود، زیرا خداوند می فرماید: چگونه كافر می شوید در حالی كه قوانین كامل الهی و رهبری معصوم در میان شماست.)
 
نظارت، اصلاح سازمان
وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ...(آل عمران، 104)
از میان شما باید گروهی باشند كه دیگران را به خیر دعوت نمایند و از بدی ها بر حذر دارند.
28.باید همواره گروهی جهت نظارت بر امور، در سازمان ها باشند كه ضمن دانستن اهداف سازمانی بر رفتارهای فردی و سازمانی افراد دقت نمایند تا هر كجا مغایرتی با آن اهداف دیدند، تذكر دهند.
29.اصلاح سازمان و جلوگیری از انحراف، بدون قدرت منسجم كه از سوی مدیریت عالی حمایت شود امكان پذیر نیست.

انتصاب
وَ إِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِینَ مَقاعِدَ لِلْقِتالِ ... (آل عمران، 121)
خداوند در یادآوری جنگ احد خطاب به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می فرماید: آن صبحی كه از خانه ات خارج شدی و مؤمنان را برای جنگ در جایگاه خودشان قرار دادی.
30.انتصاب افراد برای جایگاه های استراتژیك و حساس بر عهدة شخص مدیر است و باید مستقیماً در انتخاب ایشان، اعمال نظر نماید.

منبع: 300نکته درمدیریت اسلامی (نویسنده:محسن  قرائتی)