4- انگیزه وحدت:

امام خمینی در آرمان وحدت خود انگیزه های گوناگونی داشت که الهام گرفته از مکتب اسلام ناب محمدی بود از نظر امام دین مبین اسلام و حکومتهای الهی با سایر حکومتهای مادی تفاوتهای اصولی دارد، زیرا حکومتهای غیرالهی فقط در پی تحقق و حفظ نظم کشور خود بوده، و حداکثر کاری که انجام می دهند این است که نگذارند کسی به دیگری ظلم و تعدی بکند، در حالی که اسلام و حکومتهای الهی برای هر مساله احکام خاص خود را دارد (27) و یکی از این مسائل مهم دفاع از کیان اسلام  است که به وحدت مسلمین بستگی دارد، «از امور مهمه ای که بر همه واجب است دفاع از اسلام، دفاع از جمهوری اسلامی است » (28) که به وحدت بستگی دارد و مساله وحدت  برای حفظ کیان اسلام امری حیاتی است، از طرف دیگر تفرقه امر منکری است که باید  از آن جلوگیری شود زیرا امر به معروف و نهی از منکر از واجبات الهی است و برای اطاعت امر خدا باید امر به معروف و نهی از منکر نمود که «بزرگترین منکر، غلبه اجانب بر ماست، این منکر را باید نهی کنید، حکومتها را نهی کنید از مخالفتی که با هم دارند و با ملت دارند با دشمنان اسلام که خدا فرموده مراوده نکنیم محبت می کنند، الآن منکری بالاتر از این نیست که مصالح مسلمین را به خطر انداخته است، این وظیفه همه شماست، که می خواهید برای خدا کار کنید، همه ما باید این دشمنی را نهی کنیم و وحدت اسلامی را شعارمان کنیم با وحدت و زیر پرچم لااله الا الله بودن » . (29)

وحدت نیز امر معروفی است که موجب صلح و آرامش در دنیا می شود و باید برای تحقق شرایط صلح، آیین وحدت و اخوت را ایجاد نمود و آن را مستحکمتر کرد زیرا «. . . ما دنبال این هستیم که دنیا در صلح و آرامش باشد اسلام از اول دارای یک همچو مقصدی بود و خصوصا در بین مؤمنین، در بین مسلمین، اخوت را سفارش فرموده است بلکه ایجاد تشریع فرموده است » . (30)

انگیزه دیگر امام انسان سازی است تا در سایه وجود انسانهای کامل عدالت نیز گسترش یابد و زمینه های آسیب پذیری جامعه مسلمانان از بین برود، در غیر اینصورت آسیب پذیری آنان حتمی است. زیرا «. . . آن روز آسیب به ما می رسد که از باطن بگندیم افراد باطنشان بگندد و این گند هم سرایت کند و یک دسته ای را از بین ببرد و متعفن کند» (31)  در حالی که تربیت یافتگان مکتب انبیاء و ائمه سلام الله علیه هرگز خلاف  نمی کنند که در پی این تخلف جامعه نیز آسیب ببیند.

انگیزه دیگر تامین استقلال و آزادی و حفاظت از استقلال و آزادی و شرافت انسانی مسلمانان می باشد، بنابراین امام می فرمایند، «اگر ما تسلیم آمریکا و ابرقدرتها می شدیم ممکن بود امنیت و رفاه ظاهری درست می شد و قبرستانهای ما پر از شهدای عزیز ما نمی گردید، ولی مسلما استقلال و آزادی و شرافتمان از بین می رفت آیا ما می توانیم اسیر امریکا و دولتهای کافر شویم تا بعضی چیزها ارزان شود و شهید و مجروح ندهیم؟ » (32)

دیگر انگیزه امام در آرمان وحدت حل معضلات کشورهای اسلامی و مسلمین جهان است لذا امام همه آنها را به وحدت فرا می خواند و برقراری روابط دوستانه بین آنها را توصیه می کند. (33)

اما امام بر این نکته واقف است که هر «هدف بزرگ دارای اشکالات و گرفتاریهای بزرگ نیز هست » (34) مساله وحدت امت اسلامی و همه مستضعفین جهان نیز اهداف بزرگی است که موانع بزرگی در سر راه آن قرار دارد. ولی با عنایت به اینکه فطرت و سرشت  انسان و هستی بر وحدت استوار و تنیده شده است و همه هستی به سوی هدف واحدی رهسپار است «با صبر و تحمل انقلابی به پیش می رویم تا عدل الهی و اسلام عزیز» (35) را در جهان گسترش دهیم، از اینرو امام به همه مسلمین جهان توصیه می نماید، «ای مسلمانان بر فرهنگ اسلام تکیه زنید و با غرب و غربزدگی مبارزه نمایید و روی پای خودتان بایستید و بر روشنفکران غربزده و شرقزده بتازید و هویت خویش را دریابید که روشنفکران اجیر شده بلایی بر سر ملت و مملکتشان آورده اند که تا متحد نشوید و دقیقا به اسلام راستین تکیه ننمایید، بر شما آن خواهد گذشت که تا کنون گذشته است. » (36)

بنابراین انگیزه امام برای وحدت را می توان در دفاع از کیان اسلام، امر به معروف و نهی از منکر، انسان سازی و تربیت انسانهای صالح، تامین استقلال و دفاع از این استقلال و آزادی و شرافت انسانی و گسترش عدل الهی و اسلام عزیز در جهان و جلوگیری از اختلاف و پیروی از هواهای نفسانی دانست. . . خلاصه نمود.

5- دامنه و گستره وحدت:

وحدت مورد نظر امام خمینی دارای دامنه وسیعی است و از ملت شیعه ایران تا کلیه مسلمین جهان و مستضعفین عالم و حتی همه انسانهای روی زمین را شامل می شود، بنابراین امام به همه آنها توصیه می کند که با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران خود را بیابند و اعتماد به نفس پیدا کنند که «. . . اتکال به نفس بعد از اعتماد به خداوند منشا خیرات است. » (37)  انقلاب اسلامی ایران موجب احیاء و بیداری نفوس مستضعفین و محرومین و مسلمین جهان شد و خیرات و برکات زیادی را به همراه  آورد. این انقلاب پیام آور وحدت و آزادی و استقلال برای مستضعفین جهان و مسلمانان دنیا بود، که همه اینها ناشی از خودیابی مردم مسلمان ایران بوده است.

بعد از مردم مسلمان ایران این وظیفه امت اسلامی است که در ایجاد وحدت بکوشند «امتها خودشان باید امت واحد باشند، مجتمع باشند خودشان را از هم جدا ندانند، مرزها را اسباب جدایی قلبها ندانند» (38) اگر چه امروزه مسلمانان جهان توسط  مرزهای جغرافیایی از همدیگر جدا شده و بیش از 50 کشور کوچک و بزرگ تشکیل داده اند،  لکن به حکم الهی و بنا به مقتضیات و شرایط زمانی بایستی تحت لوای اصول مشترک اسلامی و انسانی پیوندهای خود را مستحکمتر نمایند که به لطف الهی افق روشن آن هویدا شده است.

«امروزه دورنمای صدور انقلاب اسلامی. . . در جهان مستضعفان و مظلومان دیده می شود و جنبشی که از طرف مستضعفان و مظلومان جهان علیه مستکبران و زورمندان شروع شده در حال گسترش است » . (39)

علاوه بر امت اسلامی روحانیون هر دینی نیز وظیفه دارد برای تحقق آرمانهای انبیاء که وحدت یکی از مهمترین آنهاست اقدام نمایند «روحانیون مسیح، روحانیون مسلم، روحانیون یهود، . . . در مرتبه اول واقعند برای تحقق دادن به آرمان انبیاء که همان وحی الهی است. . . » (40)

همچنین علماء و روشنفکران کشورهای اسلامی وظیفه دارند در ایجاد وحدت اسلامی کوشش کنند که تنها راه پیروزی و بقای آنهاست. بنابراین پیشنهاد می نمایند «علماء و روشنفکران همه کشورهای اسلامی به انگیزه پیدا کردن راهی برای نجات کشورهای اسلامی از چنگال ابرقدرتهای غربی و شرقی و برای بیرون کردن سران کشورهای اسلامی از تحت سلطه جهانخواران و برای ایستادگی در مقابل استعمار و استثمار طرحی بریزید که هرچه بیشتر با یکدیگر در تماس باشند و اساس طرح را بر بیداری خلقهای محروم بگذارند و به یقین باور کنند که راه را خواهند یافت و پیروز خواهند شد» . (41) بالاخره حجاج بیت الله الحرام وظیفه دارند در مناسک حج ابراهیمی زمینه ساز وحدت اسلامی باشند و با برپایی مراسم برائت از مشرکین وحدت عینی مسلمانان جهان را به رخ ابرقدرتها بکشند زیرا مناسک حج و مراسم برائت از مشرکین مظهر و اوج وحدت، همانگونه که امام می فرمایند: «فریاد برائت همه مردمانی است که دیگر تحمل تفرعن آمریکا و حضور سلطه طلبانه آن را از دست داده اند و نمی خواهند صدای خشم و نفرتشان برای ابد در گلویشان خاموش و افسرده بماند و اراده کرده اند که آزاد زندگی کنند و آزاد بمیرند و فریادگر نسلها باشند، فریاد برائت، فریاد دفاع از مکتب، فریاد دردمندانه ملتهایی است که خنجر کفر و نفاق قلب آنان را دریده است » . (42)

پس امام دامنه شمول وحدت را فراگیر دانسته و از همه انسانها و مستضعفان جهان، مسلمانان عالم و همه فرقه ها و مذاهب اسلامی و حتی از روحانیون ادیان مختلف و روشنگران مسلمانان می خواهد که در راستای ایجاد اتحاد ملل بر اساس اصول مشترک انسانی و اسلامی بکوشند و از همه شعائر برای ایده وحدت خواهی خود بهره می جوید.

6- اهداف وحدت:

امام خمینی در آرمان وحدت خود اهدافی را دنبال می کرد که می توان آنها را با چند معیار تقسیم بندی نمود که عبارتند از: اهداف داخلی، اهداف خارجی و اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی.

اهداف داخلی وحدت شامل این موارد است: آزادی و استقلال، (43) رفع ایادی اجانب، (44) و قطع کردن دستهای خیانتکار و جنایتکاران،(45) عظمت و شرافت، (46) پیشبرد اهداف اسلام، تحقق همه جانبه اسلام در ایران (47) استقرار حکومت دمکراسی صحیح نه  دمکراسی غربی و شرقی فاسد، (48) بقای انقلاب اسلامی، (49) تحقق عدالت اجتماعی، (50) بسط عدالت فردی و اجتماعی. (51)

اما اهداف خارجی آرمان وحدت امام عبارتند از: ایجاد معرفت برای بشر (52) برقراری صلح و آرامش در جهان، (53) پیاده کردن دمکراسی و آزادی حقیقی، (54) تحقق یک انقلاب عمیق عمومی در سراسر جهان در مقابل جهانخواران ضد بشریت، (55) بازیابی استقلال روحی و دور کردن احساس حقارت در مقابل حکومتهای جور از خود، (56) استقلال شکسته شدن سلطه جهانخواران بر ملتهای مستضعف جهان، (58)بدست آوردن حق تعیین سرنوشت توسط ملتها و بیداری دولتها، (59) استقرار حکومت اسلام در همه اقطار عالم، (60)  تشکیل امتی شکست ناپذیر و بنیانی مرصوص، (61) ایجاد هویت اسلامی برای مسلمانان، (62) رهایی از فقر علمی در جوامع اسلامی، (63)  رسیدگی به درد مسلمانان. (64) امام خمینی در نظر داشت در کوتاه مدت حکومت اسلامی را در ایران  مستقر نموده و با نفی استعمار و استبداد و کسب استقلال و آزادی، در میان ملت عدالت اجتماعی را تحقق بخشیده و آن را بسط و گسترش دهد و از نظام جمهوری اسلامی  ایران الگوی ویژه ای برای همه مسلمانان جهان و مستضعفین عالم ارائه نماید تا آنها نیز به استقلال و آزادی نایل شده و دست اجانب و ابرقدرتان را از سرزمین خود کوتاه نمایند بنابراین می فرمودند که همه مردم همه انسانها باید دولت اسلامی را تقویت کنند تا بتوانند اقامه عدل کنند.

حفظ معنویات و تقویت معنویات مردم و اقامه عدل بین خودشان و نجات دادن مظلومان از دست ظالمان اما هدف بلندمدت امام آن بود که با برقراری صلح و آرامش در جهان و استقرار دمکراسی و آزادی حقیقی و گسترش عدالت در آن بشریت به معرفت جدیدی نایل گردیده و حکومت اسلامی در همه عالم مستقر شود تا امتی شکست ناپذیر و بنیان مرصوص تشکیل شود و جوامع اسلامی هویت اسلامی خود را یافته و از فقر علمی رهایی یابند و با تشکیل ارتش مشترک از کیان اسلام و امت اسلامی دفاع نمایند و هرگز به جهانخواران اجازه ندهند که ذخایر آنها را به یغما برند.

این اهداف هر یک در مقوله ای سیاسی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی تقسیم بندی می شوند، اهداف سیاسی عبارتند از استقلال و آزادی همه ملل جهان و مسلمانان، برقراری صلح و آرامش در جهان، پیاده شدن دمکراسی و آزادی حقیقی، تحقق عدالت فردی و اجتماعی، کسب حق تعیین سرنوشت ملتها، تشکیل امت اسلامی، تشکیل حزب مستضعفین جهان، حفظ عظمت و شرافت، پیشبرد اهداف سیاسی اسلام، تحقق اسلام در همه ابعاد، تحقق انقلاب عمومی در سراسر جهان، شکستن سلطه جهانخواران بر مستضعفان، برچیدن پایگاه نظامی شرق و غرب و تشکیل ارتش دفاعی اسلامی و رسیدگی به دردها و امور مسلمین و حفظ نظام جمهوری اسلامی.

اهداف اقتصادی عبارتند از: کسب استقلال و خودکفایی. گسترش عدالت اقتصادی، پیاده کردن اهداف بین الملل اسلامی در جهان و جلوگیری از استعمار و استثمار و بدست گرفتن مقدرات اقتصادی خود.

اما اهداف اجتماعی: تحقق عدالت اجتماعی، منع فساد و فحشاء و انواع کجرویها، برقراری صلح و آرامش، تشکیل امت اسلامی و بنیان مرصوص، بیداری از خواب غفلت و. . .

اهداف فرهنگی: حفظ عظمت و شرافت، بقاء انقلاب اسلامی، جلوگیری از فساد و فحشاء و نابودی پایگاه ظلم و فساد، ایجاد معرفت برای بشر، بازیابی استقلال روحی و دور کردن احساس حقارت در مقابل دشمنان، ایجاد هویت اسلامی برای همه مسلمانان، رهایی از فقر علمی در جوامع اسلامی و. . .

اما تشکیل ارتش مشترک اسلامی برای دفاع از کیان اسلام و برچیدن پایگاه نظامی شرق و غرب از کشورهای اسلامی از اهداف سیاسی - نظامی امام در دعوت به وحدت بود.

7- خلاصه و نتیجه گیری

اندیشه وحدت امام خمینی (ره) از مهمترین و نابترین اندیشه های آرمانی معظم له محسوب می شود که این اندیشه نقطه عطف تاریخی در وحدت اسلامی محسوب می شود، آرمان وحدت امام از آنجا ناشی می شود که تفرقه در میان امت اسلامی نتایج ذلت باری ببار آورده که جبران آنها شاید هرگز امکان پذیر نباشد، زیرا اجانب بر مسلمین سیطره یافته و جوامع اسلامی تحت سلطه استعمار فروپاشیده اند، مسلمانان شخصیت و شرافت انسانی خود را از دست داده و در همه ابعاد عقب مانده اند بنابراین استقلال و آزادی و عظمت خود را از کف داده و به شرق و غرب وابسته شده اند، با توجه به این شرایط ننگین است که امام ضرورت وحدت را شدیدا لمس و احساس می کند و برای اصلاح جامعه بشری قیام می نماید تا با ایجاد همبستگی اسلامی و بالاتر از آن بین مستضعفین جهان از دخالت ابرقدرتها در مقدرات کشورهای اسلامی جلوگیری نموده و آنان را به سر منزل پیروزی رهنمون گردد.

امام استقلال و آزادی و عدالت را لازمه و زمینه ساز وحدت تلقی می کرد و از امکاناتی همچون مساله فلسطین، مناسک حج، مراسم برائت از مشرکین. . . برای ایجاد وحدت بهره گیری می کرد و با انگیزه دفاع از کیان اسلام، امر به معروف و نهی از منکر، انسان سازی، کسب استقلال و آزادی و شرافت برای همه انسانها و مسلمانان، گسترش عدل الهی و اسلام در جهان و جلوگیری از اختلاف و تفرقه ایده وحدت طلبانه خویش را ابراز نمود، امام دامنه و دایره شمول وحدت را بسیار وسیع و فراگیر می دانست بطوری که همه انسانها، مستضعفین عالم، مسلمانان جهان، همه مذاهب اسلامی و حتی دیگر ادیان الهی را در برمی گرفت و اهداف گوناگونی را در جنبه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی، پیگیری می کرد که در دو سطح داخلی و خارجی و برنامه زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت قابل تقسیم بندی است.

و بالاخره وحدت اسلامی مورد نظر امام ثمرات فراوانی برای مسلمین ببار آورده در آینده نیز ثمرات شیرینی پدید خواهد آورد که پدیده انقلاب اسلامی ایران، جنبشهای آزادیبخش اسلامی و دیگر ملل مستضعف، هراس استکبار جهانی از مسلمین و سیادت و آقایی مسلمانان از آن جمله است. بنابراین آرمان وحدت امام خمینی موجب پیروزی و رمز بقاء امت اسلامی است.

منبع: مجله، حضور، تابستان 1380، شماره 36 .
-----------------------------------------
پی نوشت:
27. امام خمینی، صحیفه نور، جلد اول، صص 235-234.
28. امام خمینی، صحیفه نور، جلد بیستم، ص 13.
29. امام خمینی، صحیفه نور، جلد ششم، ص 116.
30. امام خمینی، صحیفه نور، جلد شانزدهم، ص 240.
31. امام خمینی، صحیفه نور، جلد هفدهم، ص 98.
32. امام خمینی، صحیفه نور، جلد هفدهم، ص 51.
33. امام خمینی، صحیفه نور، جلد نوزدهم، صص 74-73.
34. امام خمینی، صحیفه نور، جلد شانزدهم، ص 47.
35. همان منبع.
36. امام خمینی، صحیفه نور، جلد سیزدهم، ص 83.
37. امام خمینی، صحیفه نور، جلد هفدهم، ص 65.
38. امام خمینی، صحیفه نور، جلد دهم، ص 223.
39. امام خمینی، صحیفه نور، جلد هیجدهم، ص 11.
40. امام خمینی، صحیفه نور، جلد یازدهم، ص 92.
41. امام خمینی، صحیفه نور، جلد هیجدهم، ص 236.
42. امام خمینی، صحیفه نور، جلد بیستم، ص 111.
43. امام خمینی، صحیفه نور، جلد اول، ص 250.
44. امام خمینی، صحیفه نور، جلد اول، ص 250.
45. امام خمینی، صحیفه نور، جلد اول، ص 250.
46. امام خمینی، صحیفه نور، جلد پانزدهم، ص 175.
47. امام خمینی، صحیفه نور، جلد نهم، ص 48.
48. همان منبع، ص 238.
49. همان منبع، ص 8.
50. همان منبع، ص 9 و صحیفه نور، جلد هفدهم، ص 77.
51. همان منبع، ص 9.
52. امام خمینی، صحیفه نور، جلد نوزدهم، ص 143.
53. امام خمینی، صحیفه نور، جلد سیزدهم، ص 116.
54. امام خمینی، صحیفه نور، جلد هشتم، ص 114.
55. امام خمینی، صحیفه نور، جلد شانزدهم، ص 113.
56. امام خمینی، صحیفه نور، جلد اول، ص 162.
57. امام خمینی، صحیفه نور، جلد شانزدهم، ص 81.
58. امام خمینی، صحیفه نور، جلد چهاردهم، ص 146.
59. امام خمینی، صحیفه نور، جلد چهاردهم، ص 146.
60. امام خمینی، صحیفه نور، جلد ششم، ص 169.
61. امام خمینی، صحیفه نور، جلد بیستم، صص 112-111.
62. همان منبع، ص 234.
63. امام خمینی، صحیفه نور، جلد بیست و یکم، ص 19 و صحیفه نور جلد نوزدهم، ص 43.
64. امام خمینی، صحیفه نور، جلد نوزدهم، ص 146.