نوروز، سنت اصیل ایرانیان

بسم الله الرحمن الرحیم

نوروز مرکب از نو و روز یعنی روز جدید و تازه است.  

در اصطلاح هم برای اولین روز از روزهای سال جدید شمسی که اول بهار است گفته می شود و ایرانیان از قدیم الایام این روز را روز جشن و شادی قرار می دادند. روز پایان سردی و آغاز فصل رویش و گرمی و چون سابقش سرماست و بعدش هم گرما خواهد شد نوروز حالت اعتدال دارد و براساس هیئت قدیم  خورشید  و بر اساس هیئت جدید زمین به نقطۀ اعتدال ربیعی می رسد.

این سنتی است که به نام ایرانی ثبت شده و دیگران هم اگر دارند تحت تاثیر ایرانیان بوده اند

روایت جامع درباره نوروز
معلی بن خنیس روایت جامع و جالبی درباره عید نوروز از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که علامه مجلسی در بحار الانوار، صاحب وسائل در وسائل الشیعه و محدث نوری در مستدرک الوسائل  آن را نقل کرده اند.  
برخی از فرازهای روایت چنین است؛

امام صادق علیه السلام به معلی می فرماید: «أَنَّ يَوْمَ النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَخَذَ فِيهِ النَّبِيُّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْعَهْدَ بِغَدِيرِ خُمٍّ» نوروز روزی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای امیرمومنان علی علیه السلام عهد ولایت را در غدیر خم گرفت. «فَأَقَرُّوا لَهُ بِالْوَلَايَةِ» و مردم هم اقرار کردند... «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي وَجَّهَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيّاً إِلَى وَادِي الْجِنِّ وَ أَخَذَ عَلَيْهِمُ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِيقَ» نوروز روزی است که رسول خدا (ص) علی (ص) را به وادی جن فرستاد و از آنها عهد و میثاق گرفت. «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي ظَفِرَ فِيهِ بِأَهْلِ النَّهْرَوَانِ» روزی است که علی (ع) بر اهل نهروان پیروز شد ... «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي فِيهِ يَظْهَرُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ» روزی است که حضرت مهدی (عج) در آن روز، ظهور می کند.... «وَ مَا مِنْ يَوْمِ نَيْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِيهِ الْفَرَجَ» هیچ نوروزی فرا نمی رسد مگر اینکه در آن، توقع ظهور داریم. «لِأَنَّهُ مِنْ أَيَّامِنَا حَفِظَهُ الْفُرْسُ وَ ضَيَّعْتُمُوهُ» چراکه نوروز از ایام ماست؛ ایرانیان حفظش کردند و شما عرب ضایعش کردید. روایت مفصل است.

در روایت مفصل دیگر نیز معلی بن خنیس از امام صادق (ع) نقل کرده روز نوروز خدمت امام رسیدم. حضرت فرمود آیا امروز را می شناسی؟ گفتم فدایت شوم این روزی است که عجم (ایرانیان) آن را بزرگ می شمارند و به همدیگر هدیه می دهند. «فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ وَ الْبَيْتِ الْعَتِيقِ الَّذِي بِمَكَّةَ مَا هَذَا إِلَّا لِأَمْرٍ قَدِيمٍ أُفَسِّرُهُ لَكَ حَتَّى تَفْهَمَهُ» حضرت صادق علیه السلام فرمود: قسم به این خانه خدا این یک ریشه در امری کهن دارد  که آن را تفسیر می کنم تا بفهمی.... «فَقَالَ يَا مُعَلَّى إِنَّ يَوْمَ النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَخَذَ اللَّهُ فِيهِ مَوَاثِيقَ الْعِبَادِ أَنْ يَعْبُدُوهُ وَ لَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ أَنْ يُؤْمِنُوا بِرُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ وَ أَنْ يُؤْمِنُوا بِالْأَئِمَّةِ» نوروز روزی است که خداوند در آن، از بندگان، میثاق گرفت تا او را بپرستند و شریکی برایش نگیرند. به پیامبران و حجت های الهی و ائمه ایمان بیاورند.

«وَ هُوَ أَوَّلُ يَوْمٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ» نوروز، اولین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده است. «وَ هَبَّتْ بِهِ الرِّيَاحُ» بادها به وزیدن گرفت «وَ خُلِقَتْ فِيهِ زَهْرَةُ الْأَرْضِ» در این روز زمین شکوفا شد «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي اسْتَوَتْ فِيهِ سَفِينَةُ نُوحٍ عَلَى الْجُودِيِّ» روزی است که کشتی نوح بر جودی مستقر شد ...

«وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي حَمَلَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَنْكِبِهِ حَتَّى رَمَى أَصْنَامَ قُرَيْشٍ مِنْ فَوْقِ الْبَيْتِ الْحَرَامِ فَهَشَمَهَا» این روزی است که رسول خدا (ص) امیرمومنان علی (ع) را بر دوشش سوار کرد تا بتهای قریش را از بالای بیت الله الحرام به پایین پرتاب کند و آنها را در هم شکست ....

«وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَمَرَ النَّبِيُّ أَصْحَابَهُ أَنْ يُبَايِعُوا عَلِيّاً بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ» روزی است که پیامبر (ص) برای امیرمومنان علی (ع) از اصحابش بیعت گرفت.... تقریبا مثل روایت قبلی است.

درایت و فهم صحیح روایت

صرف نظر از بررسی سندی این روایت که مباحث مخصوص به خود را دارد، سوالی که ابتدا به ذهن می رسد این است که آیا واقعا همه این وقایع و حوادث در نوروز یا دست کم ایام نوروز اتفاق افتاده است؟
شاید مقداری غریب به نظر برسد. البته می توان تعبدا به ظاهر روایت، تمسک کرد و همه قضایا را در این ایام نوروز دانست و می شود برخی وقایع را به لحاظ تاریخی بررسی کرد چنانکه روز غدیر خم را بررسی کرده  اند و مطابق با ایام نوروز است. اما نکته مهمتر، عمق این روایت و نکته تعلیمی این روایت است.

معنای حقیقی نوروز
با توجه به صدر و ذیل روایت، معنای حقیقی نوروز  و نوروز حقیقی هر روزی است  که در آن تحولی نو، چرخشی نو، نوعی دگرگونی در آفرینش، تاریخ بشریت، فرهنگ اجتماع و .... صورت گرفته است.

یکی از آن تحولات و چرخش ها، اول فروردین ماه سال خورشیدی است که فصل سرما تمام می شود و خورشید یا زمین به نقطۀ اعتدال ربیعی می رسند و فصل رویش آغاز می شود.  

نوروز معنوی، روزی است که تحولی نو در انسان، طبیعت، جهان آفرینش صورت می گیرد و آنچه در روایات بیان شده از این قبیل است. معنای عمیق و باطن روایت چنین است.

بیعت کردن با انسان کامل (امام علی) از این قسم است؛ نوعی تحول، چرخش و آغاز فصل جدید است.
روز شکستن بتها، تحول تازه، تغییر و چرخش تاریخی و فرهنگی بشریت است.  

وقتی حضرت حجت (عج) ظهور کند یک تحول کلی در نظام، هستی و اجتماع بشری رخ می دهد.
بنده می گویم اصالت را به این وقایع بدهیم، اصالت را به این چرخش ها بدهیم و از این رو، هر روزی که این نوع وقایع اتفاق بیفتد، نوروز می شود.

در روایات وارد است که «نیروزنا کل یوم» هر روزی برای ما نوروز است و ما در آن توقع تحولی جدید داریم.
همچنین در روایت است که «کل یوم لا یعصی الله فیه فهو عید» هر روزی که انسان معصیت نکند عید است. روزی که انسان دست از معصیت بکشد و رجوع به سوی خدا داشته باشد عید است و به اعتبار توضیحی که دادیم نوروز محسوب می شود.  

این مطلب، توسعه معنای روایت است، نوروز را فقط مختص به اول فروردین ندانیم که بر آن اساس همه آن حوادث را دقیقا در آن روز یا آن ایام خلاصه کنیم.

*   درباره اینکه امام صادق (ع) می فرماید ایرانیان آن را حفظ کردند و شما عرب ها ضایعش کردید توضیح دهید.

حضرت که می فرماید عجم آن را حفظ کرد و شماها ضایع کردید اشاره به این است که ببینید ایرانیان تحول فصلی و زمینی را عید می گیرند و بزرگش می شمارند. اینها اعتقاد به نوروز دارند، اعتقاد به تحول دارند، اعتقاد به این دارند که تحول باید جشن گرفته شود. اما شما ضایعش کردید. شما چرا تحولات خود را جشن نمی گیرید؟
عرب ها چرا توجهی به چرخش های بزرگی که در طول زمان برایش اتفاق افتاده نمی کند؟ ایرانیان حفظش کردند و شما ضایعش کردید.

نظیرش روز 12 بهمن و 22 بهمن است که در فصل سرما واقع شده اما ما آن روزها را بهار آزادی می دانیم و در حقیقت، نوروز است.

یعنی جا دارد روز شکستن بتها به دست علی (ع) روز عید باشد، چون نوروز است. ما باید تحولات بزرگ فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خودمان را نوروز بدانیم و جشن بگیریم.  

ان شاء الله روزی که امام مهدی (ع) ظهور می کند نوروز واقعی ما و همه بشریت خواهد بود.

نکته دیگر اینکه جشن گرفتن نوروز، می تواند نوعی تمرین باشد برای جشن گرفتن تحولات مهمتر دیگر. تحول فصلی و رویش زمین و آغاز سال جدید، شروعی باشد بر تحولات روحی و معنوی فردی و اجتماعی و تمرینی شود برای جشن گرفتن نوروز های دیگر.  

امیدوارم با توجه به تحولات مثبت در زندگی ما انسانها همه این روزها برای ما عید و نوروز باشد که اگر چنین شد سود کرده ایم وگرنه  نوروز دریک آداب و رسوم بی روح و تشریفات صرف خلاصه می شود.

نحس و سعد بودن ایام
*  درباره نحس و سعد بودن ایام، حیوانات، افراد و .... صحبت کنید. آیا نحس بودن یا سعد بودن واقعیت دارد؟

نظریات محققان و حکما در این باره متفاوت است. برخی از حکمای زمان ما، رسما این نحوست را رد کرده اند اما برخی دیگر از محققان، پذیرفته اند.

نحس در برابر سعد است. منشا خیر و برکت بودن، سعد نامیده می شود و منشا شر و نقمت بودن، نحس نامیده می شود. به بیان دیگر، آثار مثبت و منفی داشتن.  

می گویند فلان روز، روز نحسی است یعنی در آن روز، آثار بدی به من رسید. فلانی دستش سعد است یعنی اگر کار را با دست وی شروع کنیم منشا خیرات خواهد بود و آثار خوبی خواهد رسید.

سعد و نحس ایام در فضای ادبیات و معارف ما نیز جایی برای خود دارد.

برخی از مخالفان که سعد و نحس ایام را قبول ندارند می گویند خود ایام، سعد و نحس ندارند. بلکه سعد و نحس ایام به اتفاقاتی که در آن روز یا شب افتاده بر می گردد و آن اتفاقات و حوادث خوب یا بد، موجب می شود ما به روز یا شب، سعد یا نحس بگوییم.

اما من معتقدم مساله عمیقتر و ریشه ای تر از این است. خود ایام، سعد و نحس دارد. اوضاع فلکی در روز ها و شب ها موثر است و روز یا شب را منشا برخی از رخ داد ها می کند. به تعبیر دیگر، ایام ما و بلکه هر لحظه از لحاظات ما، تحث تاثیر اوضاع فلکی است.

چطور موقع طلوع خورشید، اثری وضعی برروی زمین رخ می دهد. ساعت بعدی اثر عوض می شود. سر ظهر که شد باز اثر عوض می شود. این اثار واقعی است  ، تخیلات  نیست. لحظه لحظه که به غروب می رسیم تاثیرات خورشید بر زمین و موجودات زمین عوض می شود.

در حالات خسوف و کسوف، اثاری روی زمین ایجاد می شود و تا مدتها روی زمین می ماند. اینها بر اساس خرافات پا نگرفته و حتی علم جدید و دانشمندان معاصر علم نجوم هم اینها را بیان می کنند.

نمی شود اوضاع فلکی را نادیده گرفت. قطعا از ناحیه سیارات و ستارگان آسمان، انرژی هایی به کره زمین می رسد و ما تحت تاثیر این انرژی ها هستیم چه بخواهیم و چه نخواهیم، رد کنیم یا رد نکنیم و اساسا به رد کردن ما نیست. اجتماع دو سیاره در یک برج و اثری که از ترکیب این دو به ما می رسد یک چیز است و اینکه یکی در یک برج باشد و دیگری در برج دیگر، اثر دیگری دارد.

به همین خاطر باید گفت خود روز یا شب، نوعی زمینه سازی دارد و منشا برخی اثار است. خود ساعت و زمان اثر دارد. سحر با ظهر تفاوت دارد. شما یک دعایی را در سحر بخوانید یا یک ذکری را در سحر انجام دهید به لحاظ اثر، متفاوت خواهد بود با اینکه در زمان کسب و کار، آن را انجام دهید. زمان، ساعت، روز و ... اثر دارد و نمی شود فقط ظرف صرف بوده باشد.

روز عرفه، روز عید غدیر خم، شب قدر، با روز ها و شب های دیگر به لحاظ اثر متفاوتند.

در خود قرآن کریم «ایام نحسات» آمده است. نحس بودن به خود ایام، خورده است.

قرآن کریم می  فرماید: «فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ ريحاً صَرْصَراً في‏ أَيَّامٍ نَحِساتٍ لِنُذيقَهُمْ عَذابَ الْخِزْيِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزى‏ وَ هُمْ لا يُنْصَرُون‏» (فصلت/16)

پس بر آنها تندبادى غرّنده در «روزهايى شوم و نحس» فرستاديم تا در زندگى دنيا عذاب رسوايى را بدانان بچشانيم، و قطعا عذاب آخرت رسوا كننده ‏تر است و ايشان يارى نمى‏ شوند.

*  چگونه به سعد یا نحس بودن ایام و ... می توان پی برد؟
بعضی از اینها به خبر دادن انسان کامل و اهل ولایت بستگی دارد. در درجه اول انبیا و معصومین و در درجات بعدی کسانی که مقربترند مانند عرفای برجسته و راه رفته.

چون آنها جلوات وجودی را می شناسند. اهل دل و اهل ولایت، این چیزها را احساس می کنند. روایات هم در این زمینه فراوان است.

راه دیگر، از طرق استقراء و تحقیقات تجربی و از طریق دانشمندان است که مطالبی کشف شود و به اثبات برسد.
هر یک از این راهها هم در حد خودش ارزش دارد و در یک رتبه و اعتبار نیستند. لذا اخبار ولیّ خدا مخصوصا انبیا و اوصیا در حد برتر از ارزش خواهد بود.

*  به صورت موردی، آیا 13 فروردین از ایام نحس است؟

دلیلی بر این مطلب وجود ندارد و بنده به این نتیجه نرسیده ام که 13 از ایام نحس یا سعد است.

*  پناه بردن به کوه و باغ و.... برای فرار از نحسی خرافی 13 قابل توجیه است؟

مردم اگر می خواهند به تفریح سالم بروند و از طبیعت، کوه، باغ، جنگل و ... لذت ببرند و گناه فردی و اجتماعی رخ ندهد عیبی ندارد، پسندیده هم هست، نشاط روحی هم دارد. اما با این فکر و نیت که پناه به طبیعت می برم نباشد که نوعی شرک محسوب می شود. نحس بودن 13 اثبات نشده و دلیلی بر آن وجود ندارد لذا رفتن به دل طبیعت را با انگیزه  های الهی انجام دهید تا اجر هم داشته باشید. البته بنده خودم تا به حال، 13 را از خانه بیرون نرفته ام.

*  به عنوان سوال پایانی، اگر اثبات شود یک روزی، ساعتی، حیوانی، چشمی، دستی نحس است برای بر طرف کردن آن راهی هست؟

بله. نحسی روز، حیوان و ... نسبی است و در حد اقتضاست. به بیان دیگر آثار منفی که یک روز، یا ساعت یا یک موجود بر ما دارد نسبی است و دعاهایی در روایات برای دفع اینها وارد شده است. عمده دعاهای مرویه از معصومین (ع) درباره امور مختلف، به مناسبتهای مختلف، برای اغراض مختلف در جلد 91 و 92 بحارالانوار جمع شده است.