از آنجا که خداوند، حکیم است، تمام کارهای او از روی حکمت و مصلحت است. اگر گفته است روزی پنج بار نماز بخوانید، بر خلاف خیلی واجبات دیگر که در سال، یک یا چند بار واجب می شود طبق حکمت و مصلحت است؛ مثلاً زکات را گفته است سالی یک بار بپردازید، فقط هم به نُه چیز تعلق می گیرد. یا پرداخت خمس را یک بار در سال بر ما واجب کرده است. یا روزه، سالی یک ماه گرفته می شود. یا حج در کل عمر، برای اشخاصی که استطاعت داشته باشند، یک بار واجب می شود. در همۀ این ها، حکمت و مصلحت است و هر یک، آثاری دارد. من که مریضم و می روم دکتر، دکتر من را معاینه می کند و نسخه می نویسد؛ مثلاً مینویسد این قرص را هر شش ساعت باید بخوری. تشخیص او این طوری است؛ یعنی احتیاج بدن من را می بیند و طبق احتیاج بدن به من دارو می دهد. حضرت حق هم طبیب است. نبی اکرم (صلی الله علیه آله وسلم) می فرمایند:
یَا عِبَادَ اللهِ أَنْتُمْ کَالْمَرْضَى وَ اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ کَالطَّبِیبِ فَصَلَاحُ الْمَرْضَى فِیمَا یَعْلَمُهُ الطَّبِیبُ وَ یُدَبِّرُهُ بِهِ لَا فِیمَا یَشْتَهِیهِ الْمَرِیضُ وَ یَقْتَرِحُهُ أَلَا فَسَلِّمُوا لِلهِ أَمْرَهُ تَکُونُوا مِنَ الْفَائِزِینَ؛‏(۱)
ای بندگان خدا! شما مانند مریض هستید و خداوند رب العالمین، مانند طبیب است و مصلحت مریض در آن چیزی است که طبیب می داند و برای او تدبیر می کند، نه آنچه مریض دوست دارد و درخواست می کند؛ پس تسلیم امر خدا باشید که حتما رستگار خواهید شد.
خداوند، برای ما تشخیص داده است که روزی پنج بار نماز بخوانیم؛ این به نفع ما است، نه به نفع خدا. حضرت حق که فرمود این نماز را پنج وقت بخوان، معلوم می شود یک آثار وجودی برای خود من دارد؛ هم برای دنیای من مفید است، هم برای آخرتم. باید به این نماز بیشتر اهمیت بدهیم.
اگر بخواهیم دربارۀ همۀ امور مربوط به نماز صحبت کنیم که اصلاً نمی شود. فقط چهار هزار مسئله دربارۀ نماز مطرح شده است که اگر انسان بخواهد آن ها را بگوید، زمان زیادی می طلبد؛ لکن اشارتاً بعضی مطالب را عرض می کنم.

آثار نماز
نماز، برای ما هم منافع متعدد دنیوی دارد و هم منافع اخروی. بانو هاشمیه(۲) در کتاب اربعین حدیث که کتاب معتبری است(۳) حدود چهل منفعت نماز را بیان کرده است که تعدادی از آن را نقل می کنم. ببینید که خداوند چقدر مهربان است و با این دستور شرعی چه خیرهایی را به ما عنایت می کند.

افزایش رزق
یکی از آثار نماز، این است که رزق انسان را زیاد می کند. شما که مرتب نمازهای واجب را در پنج موقع از شبانه روز خواندی، رزقت اضافه می شود. این، اثر وضعی آن است.(۴)

نماز و سلامتی
اثر وضعی نماز در بدن تو، این است که صحت بدن تو را تضمین می کند. گاهی انسان به واسطه گناهانی که انجام داده است، مریض می شود. ممکن است من اشتباهاتی کرده ام و حالا آن اشتباهات، پاگیرم شده و مریض شده ام؛ همان طور که در قرآن می فرماید:
وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ؛(۵)
هر مصیبتى به شما رسد، به سبب اعمالى است که انجام داده اید، و بسیارى را نیز عفو می کند.
صریح آیه شریف است که بعضی از ابتلائات دنیوی ما به واسطۀ آثار گناهانمان است. نماز، باعث می شود این گناهان پاک شوند. حضرت امیر(علیه السلام) می فرمایند:
الصَّلواتُ الخَمْسُ کفّارهٌ لِما بَیْنَهُنَّ ما اجتَنَبْتَ مِن الکَبائرِ، و هِیَ الَّتی قالَ اللهُ: «إنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ(۶)»؛(۷)
نمازهاى پنجگانه، گناهانى را که در فاصله میان آن ها مرتکب شوى، تا زمانی که از گناهان کبیره دورى کنى، مى پوشاند و این، معنای فرمایش خداوند است که فرمود: «به درستی که خوبی ها، بدی ها را از بین مى برد».
در نتیجه وقتی گناهان پاک شد، دیگر دچار بلاها از جمله مریضی نمی شویم. یا اگر به سبب گناهانمان مریض شده ایم، عافیت و سلامتی به ما بر می گردد.
البته مریضی ها برچند قسم است؛ یک قسم از مریضی، به سبب گناهان است و باعث پاک شدن گناهان می شود. خدا وقتی می خواهد گناهان تو را ببخشد؛ تو را مریض می کند، تا بگویی: «یا الله! من توبه کردم، نفهمیدم»، و او تو را ببخشد. اما یک قسم دیگر مریضی و گرفتاری ها، به واسطۀ این است که خدا می خواهد اجر و مقام به ما بدهد. اگر صبر و تحمل کردیم، مقام و درجۀ ما بالا می رود. نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه آله وسلم) فرمودند:
إنَّ الرَّجُلَ لَیَکُونُ لَهُ الدَّرَجَهُ عِنْدَ اللهِ لایَبْلُغُها بِعَملِهِ، حَتّى یُبْتَلى بِبَلاءٍ فی جِسْمِهِ فیَبْلُغَها بِذلِکَ؛(۸)
براى آدمى نزد خداوند، درجه اى است که او با عمل خود، بدان نمى رسد؛ مگر آنکه بدنش به بلایى گرفتار شود و بدین وسیله، به آن درجه دست یابد.

توشه قیامت
نماز، توشه مؤمن در قیامت است. این مسافرت طولانی که می خواهی بروی، زاد و توشه ای می خواهد و زاد و توشه تو، همین نماز است.

انیس در قبر
یکی دیگر از آثار نماز، این است که انیس و مونس تو در عالم قبر است. در روایت معتبری که بزرگان نقل کرده اند، چنین آمده است که شخصی به نام قیس به محضر نبی اکرم(صلی الله علیه آله وسلم) عرض کرد: «یا رسول الله! موعظه ام کن». حضرت فرمودند:
ای قیس! ناچار همراهی با تو در قبر دفن می شود که تو مرده ای و او زنده است. اگر آن همراه، کریم باشد، تو را اکرام می کند و اگر پست باشد، تو را رها می کند. تو محشور نمی شوی، مگر با او و سؤال نمی کنند، مگر از او؛ پس او را صالح قرار بده که اگر او صالح بود، تو با او انس می گیری و اگر فاسد بود، نمی ترسی، مگر از او. آن همراه، همانا عمل تو در دنیا است. (۹‏)
یعنی تجسم اعمال پیش می آید. فحش هایی که داده ام، چشم چرانی هایی که کرده ام، غیبت هایی که کرده ام، تهمت هایی که زده ام، مال مردم را که خورده ام، کلاه هایی که بر سر مردم گذاشته ام، همه آن ها، به شکل سگ هاری با ناصری دفن می شوند و مرتب، ناصری را دندان و چنگ می زنند. آقا! این عمل تو است؛ اثر عمل خودت است؛ خودت این کارها را کردی.
حضرت به قیس می فرمایند: این، با تو دفن می شود و از تو جدا نیست؛ مثل سایه ات با تو هست. نمازت هم همین طور است؛ با شما هست و اگر نیکو بود، تو را کمک می کند.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
پنج صورت زیبا با مؤمن داخل در قبر او می شوند. زیباترین آن ها، روبه روی مؤمن است. اگر بلایی از طرف راست به مؤمن نزدیک شود، صورت نماز، او را دفع می کند و اگر از طرف چپ نزدیک شود، صورت زکات، آن را دفع می کند. اگر بلا از بالای سر نزدیک شد، صورت حج او را عقب می راند و اگر از طرف پاها نزدیک شد، صورت روزه ها او را منع می کند. آن صورتی که از همه زیباتر است، از بقیه می پرسد: «شما که هستید؛ خدا خیرتان دهد؟» آن گاه یکی از آن ها می گوید: «من نماز تو» و دیگری می گوید: «من زکات تو» و دیگری می گوید: «من حج تو» و دیگری می گوید: «من روزه تو» هستم. آن گاه آن چهار صورت می پرسند: «تو که هستی که از همۀ ما زیباتری؟» جواب می دهد: «من ولایت این مؤمن نسبت به آل محمد: هستم».(۱۰)

اصلاح کنندۀ انسان
اگر نماز را مواظبت بکنی، خیلی کارها از آن برمی آید. اگر انسان، نمازخوان شد، متشرع و متقی و خداترس می شود؛ مثلاً در شرع گفته است: «اگر یک لقمه حرام بخوری، چهل روز، نمازت قبول نمی شود».(۱۱) خوب؛ من که می خواهم نماز بخوانم، دیگر لقمه حرام را نمی خورم. شرع گفته است: «اگر جای غصبی ایستادی و نماز خواندی، نماز تو قبول نیست»؛ در نتیجه من که می خواهم نماز بخوانم، در مکان غصبی نمی ایستم. و همین طور، کم کم آدم به خود می آید و خودش را می سازد. نمازخوان، گناه نمی کند. اثر وضعی نماز، این است. نماز، جلوی من را می گیرد. خودِ خدا فرمود:
إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر.(۱۲)
نماز که می خوانم، یک پلیس باطنی برای من پیدا می شود که نمی گذارد گناه بکنم. این، اثر نماز است. به این ترتیب، کم کم یک شخص صالح در اجتماع پرورش پیدا می کند.

بصیرت
اگر نماز انسان، نماز باشد، چشم بصیرت انسان باز می شود و پشت دیوار ها را هم می بیند. انسانی که گناه نکرد؛ یعنی واجبات خود را آورد و محرمات را ترک کرد، مصداق همان حدیث شریف قدسی می شود که می فرماید:
عَبدِی اَطِعنِی حَتّی أَجعَلَکَ مَثَلِی؛(۱۳)
ای بندۀ من! اطاعت من را بکن، تا مثل من بشوی.
مرحوم امام خمینی -اعلی الله مقامه الشریف- در اسرار الصلاه این روایت را مفصلاً معنا کرده است؛ ملاحظه بفرمایید.

آثار دیگر
     - نماز، فرش قبر مؤمن می شود؛
     - تاجی است که در محشر بر سر او می گذارند؛
     - میان انسان و آتش جهنم، سپر می شود؛
     - انسان را از صراط عبور می دهد؛
     - معراج مؤمن است؛
     - کلید بهشت است؛
     - مهریۀ حورالعین است.

از پیامبر خدا (صلی الله علیه آله وسلم) دربارۀ جایگاه نماز، سؤال شد. حضرت فرمودند:
نماز، از احکام دین است که در آن، رضایت پروردگار نهفته است و روش پیامبران است. سبب جلب محبت فرشتگان و هدایت و نور معرفت و برکت در رزق و راحتی در بدن و ناراحتی شیطان است. نماز، سلاح در برابر کافران و باعث مستجاب شدن دعاها و قبولی اعمال می شود. توشۀ مؤمن است از دنیا برای سفر آخرت، و شفیع مؤمن است برابر ملک مأمور قبض روح، و انیس انسان و فرش او در قبر و جواب نکیر و منکر می باشد. نماز مؤمن در صحرای محشر، تاج سر او و نور صورت او و لباس او و پوششی میان او و آتش جهنم است. نماز، حجت بنده برابر پروردگار متعال است. نماز، نجات دهنده بدن مؤمن از آتش جهنم و مجوز عبور او از صراط و کلید بهشت و مهریه حوریه های بهشتی و بهای بهشت است. با نماز است که بنده به درجات عالی می رسد؛ چرا که نماز، تسبیح و تهلیل و حمد و تکبیر و تمجید و تقدیس و گفتار و دعا است.(۱۴)

وضعیت نماز های ما
متأسفانه نمازهای ما که نماز نیست. نمی دانم چیست! در روایات آمده است که ناصری را که در قبر می گذارند، اول چیزی که سؤال می کنند، بعد از سؤال از مراتب توحید و نبوت و امامت و معاد و این ها، در مورد نمازاست.(۱۵) «نمازت را چطور آوردی؟» آن وقت با این نمازها، ما چه جواب بدهیم؟ این نماز، نماز است؟ در روایت دارد اگر می خواهی خدا با تو صحبت بکند، قرآن بخوان، و می خواهی تو با خدا صحبت بکنی، نماز بخوان.(۱۶)
من که نماز می خوانم، دارم با خدا حرف می زنم، درد دل می کنم، راز و نیاز می کنم. این نماز است؟ نه رکوع آن، نه سجده آن، هیچ شبیه نماز واقعی نیست. تازه خوش هم هستم که نماز خواندم. کدام نماز؟ ناصری را می گویم. در آیه شریف دارد:
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ *  الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ؛ (۱۷)
مؤمنان رستگار شدند * آن هایی که در نماز خود، خاضع و خاشع هستند.
یعنی چه خاشع و خاضعند؟ خضوع و خشوع را معنا کرده اند؛ یعنی حالا که به نماز ایستاده ای، توجه تو به خدا باشد؛ آن قدر که متوجه نباشی طرف راست و چپ تو چه کسی ایستاده است. این معنای خشوع است. از حضرت سؤال می کنند: «یا بن رسول الله! خشوع در نماز یعنی چه؟» حضرت فرمودند: «معنای آن، این است که خودت را برابر حق ببینی و متوجه نباشی طرف راست و چپ تو چه کسی ایستاده».(۱۸)
آیا نمازهای ما هم همین طور است؟ اگر این طور است، حقیقتاً مؤمنید. شما که صددرصد مؤمن هستید؛ اما من باید فکری به حال خودم بکنم.
انسان که می ایستد نماز بخواند، یعنی مقابل حق ایستاده است و با خدا حرف می زند؛ یعنی خدا را در مقابل خودش می بیند. خدا که لحظه ای از کسی غافل نیست؛ همه انسان ها همیشه در محضر حق هستند و حرفی در آن نیست. خوب من که نماز می خوانم، آیا خودم را در محضر حق می بینم؟ اگر فکر ناصری مثلاً در مسجد و منبرش باشد یا در خانه اش و زندگی خود باشد، این نماز، نماز است؟
در روایت از حضرت امیر(علیه السلام) هست که می فرمایند:
لایَقُومَنَّ أحَدُکُم فِی الصَّلاهِ مُتَکاسِلاً و لا ناعِساً، و لایُفَکِّرَنَّ فِی نَفْسِهِ فَإنَّهُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جلَّ، و إنّما لِلْعَبدِ مِنْ صَلاتِهِ ما أقبَلَ عَلَیهِ مِنْها بقَلبِهِ؛(۱۹)
هیچ یک از شما با کسالت و خواب آلودگى به نماز نایستد و به خودش نیز فکر نکند؛ زیرا در پیشگاه پروردگارِ خویش ـ عزّ و جلّ ـ قرار دارد . بنده را همان مقدار از نمازش نصیب است که با توجّهِ قلبى او همراه باشد.
آن مقدار از نماز را به خدا توجه داری، به همان اندازه از آن قبول می شود. اگر از اول نماز تا آخر نمازت هیچ توجهی به حق نداشتی، هیچ چیز آن قبول نیست. البته برطرف کننده تکلیف هست؛ اما موجب اجر و ثواب نیست.

داستان عیاض و سلطان محمود
عیاض، یک غلام زرخرید بود که فانی در سلطان محمود شده بود؛ یعنی نوکر حلقه به گوش و فرمانبر او بود. یک بار مقابل سلطان محمود ایستاده بود و کنار او هم عده ای از سران مملکتی نشسته بودند. عقرب، پای عیاض را نیش می زند؛ اما عیاض مقابل سلطان محمود تکان نمی خورد. بعد از اینکه عیاض ادای وظیفه کرد، سلطان محمود دستور داد که برو عیاض هم می رود و دور از چشم سلطان محمود، ابراز ناراحتی و درد می کند. به او می گویند: «چرا آنجا نگفتی؟» جواب می دهد: «خلاف ادبِ سلطان بود که مقابل او، خم بشوم یا حرفی بزنم».
ما هم مقابل حق ایستاده ایم؛ ببین چه می کنی؟ خالق همۀ عالم وجود که این همه نعمت به ما داده است، ببیند ما چطور مقابل او می ایستیم و نماز می خوانیم. تو را به خدا! این نماز است؟ ما باید این طور نماز بخوانیم؟ آن وقت تازه تمام امید ما هم به این نمازمان است. به گمان خودمان، کاری هم کرده ایم!
البته خداوند تمام این ها را -ان شاء الله- از ما می پذیرد و می گوید: «تو بیا، پشتت را به من نکن، طرف من بیا؛ من همه این ها را می بخشم به تو». خدا می داند. چرا انسان، با خدای به این مهربانی رفیق نشود؟! در دعاها آمده است: «یا رفیق من لا رفیق له، یا انیس من لا انیس له» ای کسانی که رفیق ندارید! بیایید من خودم رفیق شما هستم. ای کسانی که انیس و مونس ندارید که با او بنشینید و درد دل بکنید! بیایید با من درد دل کنید.

دزدترین مردم
حضرت نبی اکرم (صلی الله علیه آله وسلم) فرمودند: «آیا می خواهید به شما از دزدترین مردم خبر بدهم؟» عرض کردند: «بله، یارسول الله! بفرمایید». فرمودند: «کسی که از نماز خود می دزدد». کسی که از نمازش می دزدد، دزدترین مردم است. از قرائتش می دزدد، از رکوعش می دزدد، از سجده اش می دزدد. این ها را ناقص انجام می دهد و این، همان دزدیدن است.(۲۰)

--------------------------
پی نوشت:
1.بحارالأنوار، علامه مجلسی، بیروت، مؤسسه الوفاء،  ۱۴۰۴ ق، ج ۴، ص۱۰۶.
2.منظور، بانو مجتهده امین است که بانویی مجتهد، اهل تهذیب و سلوک اخلاقی و صاحب آثار علمی متعدد بود؛ از جمله: تفسیر مخزن العرفان، اربعین هاشمیه، رساله سیر و سلوک و …. وی متوفای سال ۱۴۰۳ ق و مدفون در تخت فولاد اصفهان می باشد.
۳.ر.ک: اربعین هاشمی، بانو امین، حدیث سی و هفتم.
4.البته به شرط اینکه گناهانی که موجب کم شدن رزق است را انجام ندهیم و نیز زیادی رزق، به صلاح ما باشد.
5.سوره شوری: ۳۰.
6.سوره هود: ۱۱۴.
7.دعائم الإسلام، نعمان بن محمد مغربى‏، قم‏، مؤسسه آل البیت:‏، چاپ دوم،‏ ۱۳۸۵ ق‏، ج ١، ص ١٣۵.
8.الدعوات، قطب الدین راوندى، قم‏، مدرسه امام مهدی۷‏، چاپ اول، ۱۴۰۷ ق، ص ١٧٢.
9.بحارالأنوار، ج ۷، ص ۲۲۹.
10.محاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، قم، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق ، ج۱، ص۲۸۸.
11.بحارالأنوار، ج ۶۳، ص۳۱۴.
12.سوره عنکبوت: ۴۵.
13.اطیب البیان، سید عبدالحسین طیب، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ ش، ج‏۸، ص ۴۱۵.
14.مستدرک‏الوسائل، محدث نوری، قم، مؤسسه آل البیت:، ۱۴۰۸ ق، ج ۳، ص ۷۷.
15.امام صادق۷: در قبر از مرده، پنج سؤال مى کنند: از نماز، زکات، حجّ، روزه و ولایتش نسبت به ما خاندان. پس ولایت از گوشه قبر به آن چهار چیز مى گوید: هر یک از شما کم و کاستى داشتید، کامل کردن آن با من ( کافی، ج ۳، ص ۲۴۱).
16.کنز العمّال، متقی هندی، ص ٢۵٧.
17.سوره مؤمنون: ۱و۲.
18.مجمع البیان، شیخ طبرسی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش، ج ‏۷، ص ۱۵۷.
19.خصال، شیخ صدوق، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق، ج ۲، ص ۶۱۲.
20.بحارالأنوار، ج ۸۱، ص ۲۵۷.
--------------------------
منبع : محو دلدار