پرسش :
معنای کوثر چیست؟ و حوض کوثر دارای چه اوصافی است؟

پاسخ اجمالی :
«کوثر» به معناى خیر کثیر و فراوان می باشد و مصادیق فراوانى براى آن ذکر شده است؛ مانند: حوض و نهر کوثر، شفاعت، نبوّت، حکمت، علم، نسل کثیر، و ذُرّیه‏ فراوان.
کوثر داراى دو مصداق یکی دنیایى (فاطمه‏ زهرا علیها السلام) و دیگری اُخروى (حوض کوثر) است.
با توجه به روایات؛ حوض کوثر، منبع آبى گوارا در بهشت است که بسیار وسیع بوده و بهشتیان پس از پشت سر نهادن سکرات حشر و مواقف قیامت و بلافاصله پس از ورود به بهشت بر آن وارد می شوند و کام عطشان خویش را از آن سیراب می نمایند. از این حوض، دو نهر جارى گشته و در بهشت جریان می یابد و منبع آن پایه‏ عرش الهى است.
حوض کوثر، حوض مخصوص نبى اکرم(‏ص) است و ساقى آن امام على و دیگر امامان معصوم ‏(ع) می باشند و سایر انبیا نیز براى پیروان خود حوض مخصوصى دارند، ولى به وسعت و برکت حوض پیامبر اسلام(ص) نیستند.

پاسخ تفصیلی :
«کوثر» بر وزن «فوعل»؛ وصفى است که از «کثرة» گرفته شده و به معناى «خیر کثیر و فراوان» می باشد.[1] گستره‏ معنایى این واژه چنان وسیع و جامع است که مصادیق بی شمارى از جمله «خیر بی نهایت» را نیز می تواند شامل شود.[2]

براى واژه‏ «کوثر» که در سوره‏ مبارکه کوثر آمده است، در تفاسیر شیعه و سنى معانى بسیارى ذکر شده است که جملگى، از مصادیق همین خیر کثیر می باشند؛ مصادیقى چون: 1. حوض و نهر کوثر، 2. مقام شفاعت کبرى در روز قیامت، 3. نبوت، 4. حکمت و علم، 5. قرآن، 6. کثرت اصحاب و پیروان، 7. کثرت معجزات، 8. کثرت علم و عمل، 9. توحید و ابعاد آن، 10. نعمت هاى خدا به پیامبر(ص) در دنیا و آخرت، 11. نسل کثیر و ذریه فراوان که در گذر زمان باقى بمانند.[3] بی تردید این فراوانى ذریّه و باقى ماندن نسل پیامبر اکرم(ص) از وجود دختر والای ایشان، فاطمه زهرا(س) نشأت گرفته است. پس بارزترین مصداق «کوثر» وجود مبارک حضرت زهرا(س) می باشد. بیانگر این حقیقت و شاهد این واقعیت، شأن نزول و سیاق آیات سوره کوثر است. وجود فاطمه(س) منبع خیر کثیر است که هم باعث ماندگارى رسالت پیامبر(ص) تا روز رستاخیز شده است و هم عامل جاودانگى نسل پاک او.
از این رو، با استناد به روایات مربوط به حوض کوثر و شأن نزول سوره کوثر و متن و سیاق آیات، می توان نتیجه گیرى نمود: «کوثر» داراى دو مصداق بارز، یکى در دنیا و یکى در آخرت است. مصداق دنیوى آن که همان «کوثر محمدى» است، فاطمه زهرا(س) است که منشأ اولاد و ذریه‏ و نسل پاک پیامبر(ص) است، که ایشان و ذریه او مردم را در دنیا از معارف و اخلاق و احکام و آداب الهى سیراب نموده اند و مصداق دیگر آن که «کوثر بهشتى» است، حوضى در بهشت است که امام على(ع) و دیگر امامان معصوم‏(ع) ساقى آن می شوند و کام تشنگان رهیده از صحراى محشر را سیراب می نمایند.[4]

اوصاف حوض کوثر در روایات :
الف. توصیفات حوض کوثر از زبان رسول خدا(ص):
«حوض کوثر، نهری است در بهشت که کناره هاى آن از طلا است و نوشیدنى آن از برف و شیر، سفیدتر و از عسل شیرین تر و از مِشک خوشبوتر است و بر سنگ هاى بزرگ لؤلؤ و مرجان جارى می شود».[5]
«حوض کوثر، نهرى است داراى خیر کثیر در بهشت که از حوضى می ریزد و اطراف آن به عدد ستارگان آسمان، ظروفى چیده شده است و امت من پس از ورود به بهشت بر آن وارد می شوند».[6]
«هرکس از آن بنوشد، هرگز تشنگى بر او عارض نشود».[7]
«اولین کسانى که بر آن وارد می شوند، مهاجران [از مکه به مدینه] فقیر می باشند».[8]
«والى و ساقى آن، امیرالمؤمنین، على(ع) است».[9]
«براى هر پیامبرى در بهشت، نهرى است که به خاطر کثرت وارد شوندگان بر حوضشان بر یکدیگر مباهات می کنند، لکن من امیدوارم که وارد شوندگان بر حوضم بیشتر از سایرین باشد».[10]
ب. حوض کوثر در کلام امامان معصوم(ع):‏
امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «حوض کوثر ما مملوّ است و در آن دو نهر از بهشت می ریزد، یکى از چشمه‏ تسنیم و دیگرى از چشمه‏ معین».[11]
امام صادق(ع) فرمود: «کسى که دل او به خاطر مصیبت ما به درد آید، در وقتِ مردن فرحناک و شاد می شود، فرحى که هرگز از دل او بیرون نمی رود تا در حوض کوثر بر ما وارد شود و کوثر خوشحالى می کند؛ چون دوست ما بر او وارد می شود. حتى آن که به او می چشاند از لذت انواع خوردنی ها که نمی خواهد از آن جا به جاى دیگر رود. هر که از آن یک شربت بیاشامد، هرگز تشنه نشده و بعد از آن هیچ گاه تعب نکشد. و آن به سردى کافور و بوى مشک و طعم زنجبیل است و از عسل شیرین تر و از مسکه نرم تر و از آب دیده صاف تر و از عنبر خوشبوتر می باشد. و از چشمه‏ تسنیم بهشت بیرون می آید. بر نهرهاى بهشت همه می گذرد و بر روى سنگ ریزه‏ مروارید و یاقوت جارى می شود ... و هر دیده اى که در مصیبت ما بگرید، البته شاد و خوشحال گردد به نظر کردن به کوثر، و آب می دهند از آن همه‏ دوستان ما را، اما به قدر محبت و متابعت ما، از آن لذت می برند و هر کس محبتش بیشتر است، لذتش بیشتر خواهد بود،...».[12]
شایان ذکر است که بدون شک دوازده امام معصوم‏(ع)، همگى در روز قیامت، ساقى حوض کوثرند. چنان که از احادیث و براهین ظاهر است و سیدالشهداء(ع) در شعری فرمودند: «و نحن وُلاة الحوض نَسقى وُلاتنا»؛[13] ماییم صاحبان حوض کوثر، سیراب می نماییم دوستان خود را. و همان گونه که پیامبر(ص) امید آن داشتند که وارد شوندگان بر حوضشان بیشتر از سایرین باشند، هر مسلمانى که نام کوثر و توصیفات آن را می شنود، آرزو می کند که از وارد شوندگان بر حوض و بر نبى اکرم(ص) قرار گیرد، لکن روشن است که اگر این امید و رجا واقعى باشد، باید براى دست یابى به آن کوشید، و پس از کسب زاد و توشه نیز باید مراقبت نمود تا این سرمایه توسط رهزنان و شیاطین جنى و انسى، بیرونى و درونى به یغما نرود و یا دچار آفت نشود و إلاّ زحمت ها بر باد رفته و حاصلى از آنان نخواهد چید و ورود او بر حوض، تبدیل به خواب و خیال می شود و دلخوش کردن به خواب و خیال و آماده نشدن و تلاش ننمودن براى تحصیل مطلوب، کارى غافلانه و امیدى بیهوده است. از این رو در دعاى ندبه از خدا می خواهیم: «...وَ اسْقِنَا مِنْ حَوْضِ جَدِّهِ صَلَّى الله عَلَیْهِ وَ آلِهِ، بِکَأْسِهِ وَ بِیَدِهِ، رَیّاً رَوِیّاً، هَنِیئاً سَائِغاً، لَا أَظْمَأُ بَعْدَها، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمین»؛[14] ]خدایا[ سیراب کن ما را از حوض جدّ امام عصر(عج) به کأس و جام و دست او، سیراب کامل و گوارایى که هرگز بعد از او تشنگى نباشد، ای مهربان ترین مهربانان.

&&&&&&&&&&&&&& پی نوشتـــــــــــــــــــــها :
[1]. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، ج 10، ص 102، بیروت، دار احیاء التراث العربی‏، چاپ اول؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 5، ص 348، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
[2]. ر.ک: راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، ص 703، بیروت، دارالقلم‏، چاپ اول.
[3]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ‏10، ص 417 – 418، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا؛ فیض کاشانی، ملا محسن، الاصفی فی تفسیرالقرآن، ج ‏2، ص 1483، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1418ق؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج ‏8، ص 472، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، 1419ق؛ عاملی، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج ‏3، ص 507، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1413ق؛ قشیری، عبدالکریم بن هوازن، لطایف الاشارات، ج ‏3، ص 775، مصر، الهیئة المصریة العامه للکتاب، چاپ سوم، بی تا.
[4]. البته این که چه رابطه و نسبتى بین «کوثر محمدی» و «کوثر بهشتى» وجود دارد، نیاز به تعمّق و بررسى و مجال افزون ترى می باشد. و شاید بتوان گفت عقل و اندیشه انسان هاى معمولى از فهم و تصور آن عاجز است.
[5]. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى‏، المحجة البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج ‏8، ص 352، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ چهارم، 1376ش؛ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏30، ص 210، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1412ق.
[6]. المحجة البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج ‏8، ص 352؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏6، ص 401،
قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏18، ص 122، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏4، ص 168، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش.
[8]. المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ج 8، ص 352؛ هوارى، هود بن محکم‏، تفسیر کتاب الله العزیز، ج ‏4، ص 488، الجزایر،  دار البصائر، چاپ اول، 1426ق.
[9]. شیخ صدوق‏، الاعتقادات‏، ص 65، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چاپ دوم، 1414ق.
[10]. المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ج 8، ص 353؛  ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق و تعلیق: شاکر، أحمد محمد، عبد الباقی، محمد فؤاد، ج 4، ص 628، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، چاپ دوم، 1395ق.
[11]. بحارالانوار، ج 8، ص 19 – 20.
[12]. مجلسى، محمدباقر، حق الیقین، ص 455، تهران، انتشارات اسلامیه‏، بی تا.
[13]. بحارالأنوار، ج 45، ص 49.
[14]. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، محقق و مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ص 584، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق.