یکی از لغزش های اخلاقی که مربوط به زبان می شود، سخن چینی است. این خصلت زشت را قرآن کریم و احادیث فراوانی مورد نکوهش قرار داده و به افراد سفارش می کنند، تا هم از سخن چینی پرهیز نمایند و هم به سخن افراد سخن چین ترتیب اثر ندهند؛ بلکه با روش های صحیح و حساب شده، به مبارزه با سخن چینی اقدام نمایند.
سخن چینی عبارت است از: شخصی سخن یا راز کسی را برای دیگری بازگو کند و بدین وسیله میان افراد، ناراحتی، اختلاف و درگیری ایجاد کند.
در زبان قرآن کریم و احادیث پیشوایان، از سخن چینی با واژه های: نمّام، قتّات و سمایت کننده یاد شده است. در این نوشتار، زشتی، زیان ها و مبارزه با سخن چینی را به طور خلاصه بررسی می کنیم:
زشتی سخن چینی
وظیفه ی هر مسلمانی است که برای حفظ اسرار زندگی افراد کوشا باشد و سخنی را که نزد او بیان می کنند آن را امانت بداند، اگر نگرانی و اختلافی میان دو مسلمان هست آن را برطرف کند و برای تحکیم مهر و محبّت و یگانگی و پیوند وحدت میان اهل ایمان تلاش نماید، امّا متأسفانه سخن چین و دو به هم زن، برخلاف این موازین اخلاقی رفتار می کند و از روی نادانی یا به منظور ایجاد ناراحتی و تخریب کسی، به سخن چینی اقدام می کند و به اختلافات دامن می زند.
امام علی(علیه السلام) فرموده است: سخن چینی گناهی است که هرگز فراموش نمی شود.[1]
آن حضرت، سخن چینی را اخلاق افراد منافق و شیوه ی کسانی شمرده که از دایره ی دین داری خارج شده اند.[2]
در حدیثی پیامبر عالی قدر اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمود: آیا می خواهید از شرور ترین افراد به شما خبر دهم؟ افراد حاضر پاسخ دادند: آری، ای رسول خدا! آن حضرت فرمود: آنهایی که بسیار سخن چینی می کنند، در میان دوستان اختلاف و جدایی می اندازند و برای اشخاص بی گناه و پاک، در جست و جوی عیب و اشکال تراشی هستند.[3]
شیخ مصلح الدین، سعدی شیرازی، درباره ی زشتی و خطر اخلاقی و اجتماعی سخن چینی سروده است:
میـان دو کس جـنگ چـون آتش است ***** سخـن چـین بدبخـت هیزم کش است
کننـد این و آن خـوش دگـر بـاره ی دل ***** ومی اندر میـان، کور بخـت و خـجل
مـیــان دو تــن، آتـش افــروخــتـن ***** نه عقل است و خود، در میان سوختن[سعدی گلستان]
زیان های سخن چینی
شاید شما خوانندگان گرامی، در خانواده، مدرسه، محّل کار و بالاخره در ارتباط با خویشان، همسایگان و افرادی که معاشرت دارید، به نوعی با سخن چینی و زیان های تفرقه انگیز؛ حتّی ایجاد کدورت و کینه توزی و گاهی به وجود آمدن درگیری و خسارت مالی و جانی، برخورد کرده باشید و رنج هم برده اید.
آری، سخن چینی رفتار زبانی بسیار زشت و خطرناکی است و هیچ شخص با ایمانی مرتکب آن نمی شود، چون گاهی فتنه ها و آشوب های دردناکی در جامعه پدید می آورد. پیشوایان دینی، ما را از این خوی زشت و خطرناک منع کرده و زیان های آن را بیان داشته اند.
امام علی(علیه السلام) فرموده است: إیاک والنّمیمة، فإنّها تزرع الضّغینة، و تبعّد عن اللّه و عن النّاس.[4]
از سخن چینی سخت پرهیز کنید، زیرا سخن چینی بذر کینه را در دل می کارد و انسان را از خدا و مردم دور (و جدا) می گرداند.
امام جعفر صادق(علیه السلام) فرموده است: بزرگ ترین جادوگری، سخن چینی است، زیرا این خصلت میان دوستان جدایی می اندازد و افراد با صفا را به عداوت و دشمنی می کشاند، سبب ریختن خونها و آبرو و ویرانی خانواده ها می شود. نمّام و سخن چین، بد ترین و شرورترین فردی است که روی زمین حرکت می کند.[5]
پیامبر گرامی اسلام فرمود: از غیبت و سخن چینی سخت پرهیز کنید، چون غیبت سبب باطل شدن روزه و سخن چینی موجب عذاب در قبر می گردد.[6]
شخصی غلامی را فروخت و به مشتری اعلام کرد، غلام از هر جهت لایق است، فقط سخن چین است.
مشتری، با توجّه به این عیب اخلاقی، غلام را خریداری کرد، مدّتی گذشت و غلام کارهای مولای خود را خوب انجام می داد و مورد رضایت او هم رفتار می کرد.
یک روز غلام به همسر مولای خود گفت: همسرت تو را دوست ندارد و تصمیم دارد همسر دیگری انتخاب کند، برای این که محبّت آن زن را از دل همسرت بیرون کنی، باید با کارد چند مو از پشت سر او قطع کنی تا مورد محبّت وی واقع شوی!
به مرد هم گفت: همسر تو با مردی آشنا شده و برای رسیدن به وصال او تصمیم دارد، تو را به قتل برساند، در کمین او باش و از خود مراقبت کن.
یک روز، مرد در حالی که در خواب و بیداری به سر می برد، متوجّه شد که همسرش تصمیم کشتن او را دارد، حرکت کرد و همسر خویش را به قتل رسانید! قوم و خویشان زن هم ریختند و مرد را به قتل رساندند، آن گاه به خاطر درگیری قوم و قبیله ی زن و شوهر، افراد زیادی به قتل رسیدند.[7]
بی جهت نیست که یکی از گروه هایی که حتّی اهل دوزخ از عذاب آنان اذیت می شوند، سخن چینان هستند.[8]
مبارزه با سخن چینی
به منظور مبارزه با سخن چینی، باید تدابیر زیر را به کار گیریم:
1. گوش به حرف سخن چین ندهیم و اهمیتی برای او و سخنش قایل نباشیم. قرآن کریم در این باره خطاب به پیامبر(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «از کسی که بسیار غیبت و عیب جویی می کند و سخن چین است، اطاعت مکن».(سوره ی قلم، آیه11)
امام علی(علیه السلام) هم فرموده است: من نقل إلیک، نقل عنک.[9]
هر که عیب دگران، پیش تو آورد و شمرد ***** بی گمان، عیب تو پیش دگران خواهد برد[سعدی، گلستان]
2. امام علی(علیه السلام) فرمود: حرف سخن چین را خواه درست باشد خواه باطل، دروغ حساب کن.[10]
3. همچنین آن حضرت فرمود: کسی که به گفتار سخن چین توجّه کرده و آن را تصدیق نماید، دوستی و رفاقت خود را با دیگران فاسد کرده و از دست می دهد.[11]
4. شخصی امام علی(علیه السلام) آمد و از کس دیگری سمایت کرد آن حضرت فرمود: ای مرد! ما درباره ی این گفتار تحقیق می کنیم، اگر درست بود مورد خشم ما هستی و اگر دروغ بود تو را مجازات می کنیم و اگر میل داری از سخن خویش صرف نظر کن، مرد با عذر خواهی حرف خود را پس گرفت.[12]

پی نوشت:
1و 2. غرر الحکم، ج 1، ص 50 و 31.
3. اصول کافی، ج 2، ص 369.
4. غرر الحکم، ج 1، ص 149.
5. بحار الانوار، ج 60، ص 21.
6. همان، ج 74، ص 67.
7 و8. سفینة البحار، ج 4، ص 567.
9. همان، ج 5، ص 56.
10. غرر الحکم، ج 2، ص 715.
11. همان، ج 1، ص 125.
12. همان، ج 2، ص 658.
13. سفینة البحار، ج 4، ص 567.
-----------------------------
منبع: مجله  بشارت، بهمن و اسفند 1382، شماره 39، دستورالعمل های قرآنی: سخن چین