تا دوستی را نیازموده ایم نباید كاملاً به او اعتماد كنیم؛ دیدن روی خوش از یك نفر كافی نیست كه او را به دوستی برگزینیم؛ زیرا نفوس آدمی همچون غارهاست و به مجرد برخورد گذرا با یك نفر نمی توان هویت و شخصیت درونی او را كشف كرد، بلكه باید وارد آن شد و در اعماق آن پیش رفت و در این هنگام است كه آدمی با مناظر زیبا و دلكش روبرو می شود و یا با مارها و عقرب ها روبرو می­گردد و نفوس آدمی نیز چنین است و جز با آزمایش و امتحان شناخته نمی شود. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «پیش از آزمودن دوست به او اعتماد مكن».[1]

در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می شود:

1ـ آزمایش روحی: محبت مانند تلگراف است، هرگاه در خویش نسبت به كسی احساس محبت و دوستی كردی، بدان كه او نیز نسبت به تو مثل آن حالت را در قلبش احساس می كند. البته این كار نیازمند آن است كه روان و عواطف و وجدان خویش را به خوبی بشناسیم تا اشاره های غریزی را از انگیزه های راستین عاطفی بازشناسیم. در حدیث آمده است: «محبت قلبی برادرت را نسبت به خود، از محبت قلبی خود نسبت به او بشناس».[2]

2ـ آزمودن به هنگام نیاز: برای شناخت هر انسانی، او را به هنگام نیازمندی امتحان كن و ببین كه آیا به نیاز تو توجهی می كند یا نه؟ آیا هنگامی كه در مشكلی گرفتار هستی به تو اعتنا و اهتمام می ورزد؟ لقمان حكیم می گوید: «برادرت را نمی توانی بشناسی مگر در وقت نیازت به او».[3]

3ـ آزمودن علاقه دوست: علاقه دوست را به چند امر می توان با معیارهای زیر مورد آزمایش قرار داد:

- آیا او دوست دارد كه به سخن تو گوش دهد؟ - آیا كارهای خوب تو را میان مردم مطرح می كند؟ - آیا از هم نشینی با تو احساس راحتی و رضایت دارد؟ - آیا سعی دارد كه موجبات خشنودی و شادی تو را فراهم آورد؟

4ـ آزمودن در سختی ها: دوست خوب كسی است كه در سختی ها و گرفتاری ها یاری ات رساند، هنگامی كه دیگران رهایت می كنند او در كنارت باشد و آنگاه كه دیگران تو را تكذیب می كنند، او تو را تصدیق كند. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «دوستت را در هنگام گرفتاری و سختی بیازمای».[4]

5ـ آزمودن در هنگام خشم: گاهی انسان در حالت عادی با تو خوش رویی و خوش رفتاری می كند و سخنان محبت آمیز بر زبان می راند، اما چون او را به خشم آوری حقیقت را كه مدت ها بر تو پنهان داشته آشكار می سازد و بر زبان می آورد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «اگر برادرت سه بار بر تو خشمگین شد و سخن ناخوشایندی درباره ات نگفت او را برای خود حفظ كن».[5]

6ـ آزمودن در سفر: آدمی در سفر لباس تكلف و ریا را از تن خود می كند و آن طوری رفتار می كند كه می اندیشد. اینجاست كه می توانی او را به سادگی بیازمایی.

7ـ آزمودن به هنگام زوال قدرت: اگر دوستی به خاطر میز و مقام نباشد، به هنگام نبود آن نیز دوستی پابرجاست و در غیر این صورت دوستی حقیقی نیست بلكه آن شخص، میز و مقام تو را دوست می داشته است نه شخص تو را. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «هنگام زوال قدرت، دوست از دشمن شناخته می شود».[6]

منبع: كاشفي، محمدرضا؛ برگزيده از كتاب آيین مهرورزي، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، 1376ش، چاپ دوم، ص136 به بعد.(به نقل از دانشنامه اسلامی)
----------------------------------------
پی نوشت:
[1] ری شهری، محمد؛ ترجمه میزان الحكمه، مترجم حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1377ش، چاپ چهارم، 1383ش، ج6، ص3026.
[2] مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، 1404ق،  ج46، ص291.
[3] ری شهری، محمد؛ ترجمه میزان الحكمه، مترجم حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1377ش، چاپ چهارم، 1383، ج6، ص3026.
[4] همان، ص 3026.
[5] همان، ص 3026.
[6] همان، ص 3026.