پیشگیری و درمان خشم

انواع مختلفی از احساسات منفی یا پریشان کننده وجود دارد؛ از جمله جهل، حسادت، تنگ نظری و... اما از همه بدتر، نفرت و خشم است چرا که این دو احساس، بزر گترین موانع در راه ایجاد حس همدلی و ایثار است.تنها نمی توان با سرکوب احساسات خشم و نفرت، بر آنها غلبه کرد. ما باید پادزهر نفرت را در وجود خود و به شکلی فعال تقویت کنیم؛ پادزهر نفرت، صبر و مداراست. برای اینکه بتوانید احساسات صبر و مدارا را در خود به شکلی موفقیت آمیز تقویت کنید، باید شوق کافی برای ایجاد آنها داشته باشید. هرچه شوق شما بیشتر باشد، توانایی تان برای مقابله با سختی هایی که در این روند با آنها روبه رو می شوید، بیشتر خواهد بود.آثار ویرانگر نفرت، کاملاً مرئی، بدیهی و عاجل هستند؛ به عنوان نمونه وقتی در درون شما یک حس قوی نفرت به وجود می آید، درست در همان زمان، تمام وجود شما را فرا می گیرد و آرامش ذهنیتان را از بین می برد؛ به طوری که حضور ذهن خود را به طور کامل از دست می دهید. وقتی چنین خشم و نفرتی در شما ایجاد می شود، مهمترین بخش مغزتان که مرکز قضاوت میان درست و نادرست است را از کار می اندازد و شما قادر به داوری در مورد عواقب کوتاه مدت و بلندمدت رفتارتان نخواهید بود؛ بنابراین خشم و نفرت می تواند ما را کاملاً گیج کند و به دامنه مشکلات و مسائل ما بیفزاید.حتی به لحاظ جسمی هم نفرت در وجود انسان، تغییراتی  نامطلوب و نامطبوع ایجاد می کند. در زمان بروز خشم یا نفرت، هر قدر هم که انسان سعی کند تظاهر نموده و ظاهر با وقار خود را حفظ نماید، تردیدی نیست که چهره او از حالت طبیعی خارج می شود و دیگر نمی تواند خوشایند باشد. در این حالت، چهره آدم زشت می شود و از خود، ارتعاش هایی بیرون می دهد که کاملاً خصومت آمیز است و دیگران می توانند آن را حس کنند. ناظران در این موقعیت، این احساس را دارند که انگار از وجود آن شخص عصبانی، بخاری به بیرون متصاعد می شود. این امر تا آن حد واقعیست که نه تنها انسان ها قادر به احساس آن هستند، بلکه حتی جانوران و حیوانات اهلی نیز از چنین شخصی در آن موقعیت دوری می گزینند! زمانی هم که شخص سعی می کند اندیشه های خصومت آمیز خود را پنهان کند، این اندیشه ها در درون او جمع شده و همین امر موجب می شود که او میل به خواب را از دست بدهد و هر لحظه بیشتر احساس ناراحتی و عصبانیت کند.حس نفرت، با یک دشمن معمولی خیلی تفاوت دارد؛ دشمن معمولی، یعنی کسی که ما او را دشمن می پنداریم، ممکن است به اعمالی دست بزند که برای ما زیان بار است اما این دشمن، دست کم کارهای دیگری هم می کند؛ برای نمونه غذا می خورد یا شب ها می خوابد؛ بنابراین این دشمن، کارکردهای دیگری هم دارد و نمی تواند 24 ساعت روز و شب یا همه وجود خود را وقف پروژه ویران سازی ما کند اما نفرت، هیچ کارکرد دیگری ندارد و برای آن، هیچ هدفی جز ویران کردن ما متصور نیست؛ اگر کسی دارای ویژگی های صبر و مدارا باشد، حتی در صورت روبه رو شدن با شرایط بسیار حاد که می تواند ترسناک و اضطراب زا باشد، آرامش و حضور ذهن خود را از دست نخواهد داد.

فایده  دیگر روبه رو شدن صبورانه با موقعیت های دشوار، این است که می توان از عواقب نامطلوبی که درصورت واکنش خشم آمیز پیش می آید، اجتناب کرد. اگر واکنش شما نسبت به موقعیت های ناخوشایند، همراه با خشم و نفرت باشد، نه تنها نمی تواند از شما در قبال صدمه و زیان های مختلف مراقبت کند، بلکه مهمتر از آن، خود به خلق یک عامل اضافی دست زده اید که می تواند در آینده موجب رنج بیشترتان شود اما اگر نسبت به زیانی که دیده اید، با صبر و مدارا برخورد کنید، هر چند ممکن است به طور موقت احساس ناراحتی و رنج داشته باشید اما در عمل توانسته اید از عواقب بلندمدت و بالقوه  خطرناکی که واکنش همراه با عصبانیت دارد، اجتناب کنید.نباید مدارا یا صبر را نشانه ضعف و تسلیم دانست، بلکه برعکس، این دو کیفیت، نشانه قدرتی است که از توانایی‌های درونی انسان ریشه گرفته است. واکنش در برابر یک وضعیت نامطلوب با صبر و مدارا، به مراتب دشوارتر است تا عکس‌العملی که همراه با خشم و نفرت باشد و تنها از عهده  کسی ساخته است که ذهنی منضبط و قوی داشته باشد.نتیجه ی نهایی یا در واقع یکی از نتایج صبر و مدارا، «عفو » است. شما وقتی به واقع صبور و مداراگر باشید، طبیعی است که حس گذشت و عفو هم در شما تقویت می شود.

 تواضع، ارزشی حسد ناپذیر

 فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی آن دسته از هنجارهای عقلانی و عقلایی است كه آدمی‌آنها را می‌پسندد و می‌كوشد تا آنها را دارا شود. در آیات قرآنی كسانی كه بر فطرت سالم هستند و به پلشتی‌ها و زشتی‌ها و امور ناپسند گرایش ندارند به عنوان اهل تقوا معرفی شده و امید به هدایت و بهره گیری از آن و دست‌یابی به كمالات عالی در میان ایشان بسته شده است و اصولاً قرآن چنان كه آیات نخست سوره بقره بیان می‌دارد برای هدایت چنین افرادی كه به نام متقین یادشده‌اند آمده است. قرآن کریم می‌فرماید آنان كسانی هستند كه امید به ایمان در ایشان می‌رود و قرآن برای هدایت این دسته از افراد دارای سلامت روح و روان و پرهیزکاران از پلشتی‌های اخلاقی فرو فرستاده شده است.بنابراین پسندیده‌های اخلاقی- از دیدگاه خداوند و قرآن- مورد قبول هر كسی می‌باشد و در این میان تنها مشركانی كه به خدا شرك می‌ورزند راه رهایی نمی‌یابند و در نهایت در دوزخ به صورت جاودانه خواهند ماند اما غیر مشركان از اهل تقوا از عذاب جاودانه خداوندی رهایی می‌یابند. این آیات قرآنی در حقیقت جایگاه و ارزش فضایل اخلاقی را برمی‌شمارد و نشان می‌دهد كه فضیلت‌های اخلاقی از نظر خداوند از چه مقام و ارزشی برخوردار هستند. فضایل اخلاقی، اموری درونی و فردی است و شخص با داشتن آنها شخصیت و شاكله وجودی خویش را می‌سازد. این فضایل هرگاه در حوزه اجتماعی مطرح شود و در ارتباطات و تعاملات اجتماعی خودنمایی كند به عنوان هنجارهای اجتماعی از سوی خردمندان ستوده می‌شوند.رذایل اخلاقی و نابهنجاری‌های اجتماعی نیز چنین وضعیتی دارند. به عنوان نمونه اخلاق زشت تكبر كه از رذیلت‌های آدمی‌شمرده می‌شود امری ناپسند است و خودبزرگ بینی از سوی خردمندان زشت و ناپسند شمرده می‌شود. بازتاب اجتماعی آن كه استكبار است نیز امری زشت و مذموم و از جمله نابهنجاری‌های اجتماعی محسوب می‌شود و در حوزه سیاسی نیز از بدترین رفتارها عنوان می‌گردد.در مقابل آن، تواضع و فروتنی است كه امری هنجاری و اخلاقی پسندیده دانسته می‌شود و خردمندان برای كسانی كه از چنین فضیلتی برخوردارند احترام خاصی قائل هستند.با این وجود، فضایل اخلاقی و اصول هنجاری به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته ای كه همگان آرزوی رسیدن به آنها را دارند و حتی نسبت به كسانی كه دارای این اخلاق هستند حسادت می‌ورزند و گاه این حسادت به شكل عملی نیز خود را نشان می‌دهد كه جز با پناه بردن به خدا نمی‌توان از آثار چنین حسادتی رهایی یافت. دسته دوم از فضایل اخلاقی و اصول هنجاری این گونه نیست و كسی نسبت به دارندگان آن حسادت نمی‌ورزد. از امام حسن عسكری(ع) نقل شده است كه فروتنی از جمله این فضایل و نعمت هایی است كه آدمی‌می‌بایست خدا را به داشتن آن شاكر و سپاسگزار باشد و آن را فضیلت و نعمتی برشمارد كه خداوند به او عنایت داشته است. آن حضرت علیه السلام می‌فرماید: التواضع نعمه لایحسد علیها؛ فروتنی نعمتی است كه بر آن حسادت ورزیده نمی‌شود.(1)معمولاً تواضع رفتاری است كه هر كس تمایلی به داشتن آن ندارد.
 

منبع : سایت پژوهه

پی نوشت:

---------------------------------------------------
(1) تحف العقول، ص489