استغفار از عظیم ترین سرمایه ­های انسان است

عظیم ترین ثروت انسان، طلب مغفرت است. استغفار برای رسیدن به خوشی، سعادت، سلامت، آرامش و شادی دنیا و سعادت آخرت، یک سلاح بسیار مهم است.
در روایت داریم: «الدُّعا سِلاحُ المُؤمِن [1]= دعا سلاح مؤمن است». سلاح مفهوم نظامی و جنگی دارد. استغفار فقط یک سلاح نیست، بلکه یک وسیله چندکاره است که بسیاری از خیرها را برای انسان جلب می‌کند و بسیاری از شرها را برطرف می‌کند و همچنین برای آخرت انسان آثار شگفت­ انگیزی دارد.
انسان اگر دچار آلودگی شد، استغفار راهی است برای این که روح خودش را پاک کند. استغفار مثل استحمام است. همان طور که خداوند آب را قرار داده تا از آن برای شستن بدن و ظروف و لباس استفاده کنیم و باران را برای شستشوی طبیعت و حیات طبیعت قرار داده، استغفار را برای آسمان نفس و روح و جان ما قرار داده که هر وقت دچار آلودگی و چرک و حجاب شد، بتوانیم با استغفار به پاکی و آرامش و شادی برسیم و مسیر ما در مسیر حق بیفتد.
«استغفار» با «عفو» فرق دارد. در «عفو» ما فقط از خدا می‌خواهیم که خداوند ما را جریمه نکند و از جرم ما بگذرد. ولی معنی استغفار این است که خداوند نه تنها ما را ببخشد، بلکه آغوشش هم همیشه برای ما باز باشد.
یکی از اسرار عظیم مسائل معرفتی و عرفانی استغفار است، یعنی توسل به اسم «غفور» و «غفار» خداوند تبارک و تعالی است و هر چقدر انسان این را در مورد خداوند تبارک و تعالی باور داشته باشد و خدا را با جلوه ی غفور بودن، عفو بودن و غفار بودن ببیند و با معرفت استغفار کند، قدرت بیشتری پیدا خواهد کرد.

آثار و کارکردهای استغفار برای انسان

یکی از کارکردهای استغفار این است که انسان با آن پاک می شود. استغفار همه وزر و وبال ها، خرابکاریها و گناهانی را که گرفتاریهایی در رحم دنیا برای انسان پیش می آورد و مانع تولد سالم انسان به برزخ می‌شود، از بین می‌برد. استغفار علاوه برآن که مانع تولد ناقص یا بیمار ما به آخرت می شود، تأمین کننده ی دنیای ما هم است.  
قرآن کریم در سوره آل عمران آیه 135 در مورد توصیف مؤمنین می‌فرماید:«وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ [2] = و (اهل استغفار) كه چون كار زشتى كنند یا بر خود ستم روا دارند، خدا را به یاد مى ‏آورند و براى گناهانشان آمرزش مى‏ خواهند». چه كسى جز خدا گناهان را مى ‏آمرزد؟
«فاحشه» یعنی کار زشت، وقتی مؤمنین دچار فحشا و کار زشتی می‌شوند، خدا را یاد می کنند و برای گناهانشان استغفار می‌کنند. پس مؤمن ممکن است آلوده شود. این طور نیست که مؤمن معصوم باشد. ممکن است دچار فحشا و لغزش و کبیره ­ای شود، ولی اصراری به انجام آن ندارد. یعنی آن را تکرار نمی کند و به سوی استغفار می رود. خداوند مؤمنی را دوست دارد که اگر دچار فحشایی شد، با استغفار خودش را شستشو بدهد.
خداوند متعال در قرآن می فرماید:«وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً = و هر كس كار بدى كند یا برخویشتن ستم ورزد و سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت»[3]. یعنی انسان باید با این دید سراغ خداوند برود.
مثالی می زنم که هر چند مثال پایینی است، اما محسوس و ملموس است. چرا بچه­ ها از پدر و مادرشان استغفار و عفو را می‌طلبند، با این که می‌دانند که به آنها جسارت و ظلم کرده و اشتباه کرده اند؟ اما اطمینان دارند که با وجود همه لغزش ها پدر و مادرشان آنها را می پذیرند؟ چرا در مورد کسان دیگر اینطوری نیستند؟ برای این که پدر و مادر در روی زمین از مظاهر اسم رحمان، رحیم و غفور هستند. یک حس خاصی در پدر و مادر هست که اشتباهات فرزند را ذوب کرده و زود او را می‌پذیرند و هیچ وقت راه را بر فرزند خود نمی‌بندد. حال شما این حس را در مقیاس بی‌نهایت در نظر بگیرید و ببینید خداوند نسبت به بندگانش چگونه خواهد بود؟ و اگر انسان این حس را نسبت به خدا داشته باشد و خدا ببیند که بنده با این حس به سراغ او آمده و قصد مسخره کردن خدا را ندارد و واقعاً از اشتباهی که کرده پشیمان است و واقعا استغفار می کند، خداوند می فرماید: «یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً= خداوند را آمرزنده و مهربان می یابد».
در روایت داریم، خداوند درصدی از رحمت خود و قطره ای از اقیانوس بیکران رحمت و مغفرت الهی خود را در دل انسانها قرار می‌دهد. همانطور که خودش فرمود، من رحمت خودم را صد بخش کردم و یک بخشش را در دنیا قرار دادم و  99 درصد آن قرار است در آخرت ظهور پیدا کند. وقتی بهشت هر انسانی به اندازه همه آسمانها و زمین است، ببینید قرار است خداوند چقدر جلوه رحمانی داشته باشد، چقدر دهندگی و بخشندگی داشته باشد.
نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم): « خَیرُ الدعاءِ الاستِغفارُ = استغفار بهترین دعاست» [4]قرآن درباره ی دعا می‌فرماید: « قُلْ مَا یَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ = بگو اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایى به شما نمى ‏كند» [5]. بشری که عرضه ندارد، دعا کند، عرضه درخواست از خدا را ندارد، عرضه استفاده از رحمت بیکران الهی را ندارد، هم در دنیا بدبخت و گرفتار و فقیر می‌شود و هم در آخرت.
ثروتمندترین آدمها در دنیا و آخرت کسانی هستند که این کانون بینهایت رحمت و مغفرت را می‌شناسند و از آن بیشتر بهره­ مند می‌شوند. عده ­ای فقط در قیامت فاصله­ های نجومی می‌گیرند. وقتی می‌گوییم نجومی یعنی شخصی در بهشت نشسته و آن درجات بهشت را نگاه می‌کند که به دوری ستاره هاست. مثلا همان طور که ما الان یک ستاره خیلی دور را که دارد سوسو میزند، از زمین نگاه می‌کنیم. همینطور هم در بهشت به همدیگر نگاه می‌کنند و میگویند: او چطور تا آن بالا رفته؟ خدا می گوید او با دعا بالا رفته و تو نخواستی که دعا کنی. او وقتی که در دنیا بود، زیاد دعا می‌کرد. ما برای هر دعا و درخواستش که اجابت نشده در بهشت به او مقام دادیم. چون هیچ درخواستی نزد خداوند بیهوده نیست. هیچ دعایی نمی سوزد.

دعای ما در حق دیگران زودتر از دعای خودش اجابت می شود

دعا کردن در حق دیگران، خیلی ارزش دارد. پس از دیگران بخواهید که برای شما دعا کنند. به خصوص پدر و مادر و ذوی ­الحقوق. شما هم در حق دیگران هم با صمیمیت و مهربانی و توجه و تمرکز دعا کنید.
نگویید دعاهای ما به چه درد می خورد و دعای من چه فایده­ ای دارد. اشتباه بزرگی که خیلی از ما می‌کنیم این است که وقتی کسی به ما می‌گوید: التماس دعا داریم. ما جدی نمی گیریم. ما باید انجام وظیفه بکنیم و بگوییم: چشم، خواهر من، برادر من، از من خواستی من حتماً دعا می‌کنم. زیرا دعای شما حتما در حق دیگران اجابت می‌شود. ممکن است دعای خودمان گاهی در حق خودمان به خاطر بعضی از گناهانمان اجابت نشود. یعنی به خاطر بعضی گناهان، دعای ما حبس می شود. این همان است که در دعای کمیل می خوانیم:«اَللّهُمَّ أغفِرلِیَ الذُّنُوبَ الّتی تَحبِسُ الدُّعاء=خدایا! گناهانی را که موجب حبس شدن دعای من شده است را بیامرز ». ولی دعای ما در حق دیگران حبس نشده و مستجاب می گردد.

استغفار بهترین عبادت است

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:« خَیرُ العِبادَةِ الاستِغفارُ = بهترین عبادت، استغفار كردن است» [6]. الان بعضی ها می‌گویند: اعصابمان خرد است. مشکلات روحی و روانی داریم. فلان کس جن زده شده. فلان کس را بستند. چرا زندگی من اینقدر گرفتاری دارد؟ پیامبر خدا به آن پاکی می فرماید، من حداقل 70 بار استغفار می کنم که صدمه نبینم. ما از صبح تا شب به خودمان خیلی صدمه میزنیم. با دیدنی‌هایمان، با شنیدنی‌هایمان، با خوردنی‌هایمان، با گفتنی‌هایمان، با رفاقت‌ها و ارتباطاتمان، آنقدر بلا سرمان می‌آید. تازه این صدمات از خود ما و انسان ها به ما می رسد. غیر از این ها شیاطین انسی و شیاطین جنی هم به ما حمله می کنند و یک عالم کثافت و چرک در روح ما می‌ریزند. با این وجود می‌بینی که شخص تا شب اصلاً یکبار هم استغفار نمی کند. آیا می دانید چقدر چرک جمع می‌شود؟ ما فکر می‌کنیم، حتماً باید مشروب بخوریم، زنا کنیم، بعد بگوییم: «استغفر الله». اما همین که شما سرت را در خیابان بلند می کنی و چشمت به چهار نفر آدم تاریک می خورد، چهارتا صحنه بد می بینی، حرفی می شنوی، یا حرفی می زنی، زود باید آثار سوء آن را از روحت پاک کنی. شما چند بار در روز دست تان را می شویید و از صابون استفاده می کنید؟ استغفار مثل آب برای روح است. ما اصلاً از آن استفاده نمی‌کنیم. پیغمبر که در اوج لطافت است، حداقل در روز 70 بار استغفار می کند.

انسان با روح آلوده، تمرکزی برای عبادت ندارد

لباس و بدن و همه اشیایی‌ که در عالم هستند، روح و تسبیح دارند. نگذارید زیاد کثیف بمانند. شما با لباس کثیف که روی سجاده و در مسجد بروید ارتباط خوبی برقرار نمی‌شود. چه برسد به این که انسان با روح آلوده برود.
ما شب به رختخواب می رویم، استغفار نداریم. خوابهای بد می‌بینیم. آدم در رختخواب تا موقعی که خوابش ببرد،  باید به خدا بگوید خدایا! اضافه ­ها، کدورتها، حرفهای بد، بی ­ادبی‌ها، عصبانیت‌ها، منیت‌ها و هر اشتباهی که در طول روز کردم را ببخش. وقتی با چرک و آلودگی می‌خوابید، خوابهای بد می‌بینید. سنگین می‌شوید و نمی توانید برای عبادت و سحر بلند شوید. نمی‌‌توانید احیا بگیرید. زیاد چرت می‌زنید. خواب ­آلودگی و بی­حالی و قساوت قلب زیاد پیدا می کنید. قلب اصلاً نورانیت ندارد و از عبادت لذت نمی‌برد. حال چگونه آدم با روح خود این کار را می کند؟ نفسی که ۱۰۰ جور آلودگی پیدا کرده، با این آلودگی ها به مسجد می‌آید و می‌خواهد نماز بخواند. وقتی می‌خواهد در مسجد بنشیند، می‌بیند کسل، بی­حال و بی­ رمق روی سجاده می رود و اصلاً نمی تواند تمرکز بگیرد. وقتی می‌خواهد با خدا حرف بزند، ارتباط برقرار نمی‌شود و حضور قلب ندارد. انسان باید زود به زود استغفار کند. پای اینترنت و ماهواره نشسته ای، چهار تا عکس ناجور دیدی، یا در خیابان چشمت به بعضی چیزها افتاد. از آن بدتر خیالت افکار آلوده تولید کرده است.
پیامبر می فرماید: « إنّهُ لَیُغانُ عَلى قَلبِی وإنّی لَأستَغفِرُ اللّه َ فی كُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرّةً = گاه قلبم را غبارى مى گیرد و من روزى هفتاد مرتبه از درگاه خدا آمرزش مى طلبم »[7]. در اثر ارتباط با کثرات و با مردم روی قلبم گرد می نشیند و باید استغفار کنم. اما ما از صبح تا شب با این همه آلودگی در محیط دانشگاه، کار، خانه و در خیالات خودم می‌خواهیم بایستیم و نماز بخوانیم. این نماز معراج ندارد. ارتباط برقرار نمی شود.
اگر می‌خواهید ارتباط برقرار شود، اول حمام برو و شستشو کن. انسان می خواهد مهمانی برود، اول حمام می رود. ما برای رفتن به ملاقات خداوند اصلا به نظافت روح مان توجه نمی کنیم.  بهترین استحمام این است که انسان ذکر «استغفر الله» داشته باشد و استغفار کند.

بعضی عوامل باعث سبک شدن روح می شوند

چند چیز برای روح فوق ­العاده مهم است، یکی «صدقه» است که روح را پاک می‌کند. خیلی تأثیر عجیبی روی روح دارد و دیگری استغفار است. اساتید فرمودند، رو به قبله بنشینید و حداقل روزی 100 مرتبه استغفار کنید.
حتی کسی که حمام ظاهری می رود، چقدر نشاط دارد و روی خلق و خوی او اثر خوبی دارد. عامل دیگر که در روح اثر می گذارد، ورزش است که خیلی مهم است. کسی که ورزش نمی کند، نمی تواند تمنای حرکتهای سطح بالای معنوی داشته باشد. کسی که روی بدنش تسلط ندارد و بدن بر او حاکم است، روحش نمی‌تواند با بدن آلوده حرکت کند. بدن ما یک عالم آلودگی دارد و با مسواک، استحمام، عطر زدن، لباس تمیز پوشیدن و از همه مهمتر ورزش، می‌تواند نفس را قدرتمند کند. کسی که اهل ورزش و کار کشیدن از بدن نیست، روحش سنگین می شود. چنین روحی حسی برای پرواز ندارد و از خواندن قرآن مست نمی شود. زیرا این روح زیر خروارها آلودگی است و چیزی به او نمی رسد. استغفار روح را آزاد می‌کند به آدم قدرت پرواز می‌دهد.
پیامبر اکرم فرمود: «طُوبى لِمَن وُجِدَ فی صحیفَتِهِ استِغفارٌ كثیرٌ = خوش به حال کسی که در نامه عملش استغفار زیاد باشد» [8]. نفس ما صحیفه عمل ماست. وقتی می‌گویند نامه عملتان را می‌خوانند، یعنی نفس خودتان را می‌خوانند. نوزاد که به دنیا می‌آید، دنیا نامه عملش را می‌خواند. نامه عمل نوزاد خود اوست. با خواندن آن معلوم می شود این کودک در دوران جنینی چه دورانی را طی کرده است. صحیفه نفس ما خود ما هستیم. فکر نکنید که آنجا فرشته ای هست و کاغذ و قلمی در دست دارد، خیر.  فرشته یعنی قدرت، قوای عالم. خداوند این سیستم را طوری تنظیم کرده که شما هر کاری بکنید، در نفستان ذخیره و نوشته می‌شود. خداوند می فرماید:«اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى‏ بِنَفْسِكَ الْیَوْمَ عَلَیْكَ حَسِیباً= نامه‏ ات را بخوان. كافى است كه امروز خودت حسابرس خود باشى» (اسراء /14). پیغمبر می‌فرماید:« خوش به حال کسی که در نامه عمل و صحیفه­ اش استغفار زیاد باشد».

استغفار حملات چهارگانه شیطان را از انسان دفع می کند

استغفار بسیاری از انحرافات و حجابها وحمله­ های شیطان را از انسان برطرف می کند. حمله­ هایی که حتی خود انسان نمی‌فهد که دچار این حمله شده، ولی وقتی استغفار می‌کند، آثار حمله برطرف می‌شود.
نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند :« طُوبی لِمَن وُجِدَ فی صَحیفَۀِ عَمَلِهِ یَومَ القِیامَۀِ تَحتَ کُلَّ ذَنبٍ أستَغفِرُ الله= خوش به حال کسی که روز قیامت در صحیفه عملش زیر هر گناهش نوشته باشد استغفر الله»[9]. این معنایش چیست؟ یعنی خودش را پاک کرده باشد.
«الإستِغفارُ فی صَحیفَۀِ یَتَلَألَؤُ نُورَاً = استغفار در نامه عمل انسان، مانند نور می درخشد». استغفار فقط پاک کردن نیست، بلکه نور است. «مَن أحَبَّ أن تَسُرَّهُ صَحیفَتُهُ فَالیُکثِر فیها مِنَ الإستِغفار= هر كس دوست دارد كه نامه اعمالش او را خوشحال كند، آمرزش خواهى را در آن بسیار گرداند»[10]. هر كس دوست دارد كه نامه اعمالش او را خوشحال كند، یعنی وقتی به آخرت متولد می‌شود و به خودش نگاه کند از خودش خوشش بیاید.
نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:«أکثِرُوا مِنَ الإستِغفار فَإنَّ اللهَ عَزَّوَجَلّ لَم یُعَلِمُکُمُ الإستِغفارَ إلاّ وَ هُوَ یُریدُ أن یَغفِرَ لَکُم = بسیار آمرزش بخواهید؛ زیرا خداوند عزوجل آمرزش خواهى را به شما یاد نداد، مگر براى این كه مى خواهد شما را بیامرزد»[11] به ما امر کرده اند که زیاد استغفار کنیم. استغفار حمام روح است. رو به قبله نشستن تمرکز می‌خواهد. در مجلس هم که نشسته اید، استغفار کنید. اگر خدا یادتان داده پس می‌خواسته شما را ببخشد.

استغفار درمان آسیب های روحی و روانی انسان است

سه نوع آسیب وجود دارد. یک سلسله آسیب ها آسیب های جسمی است که روح را هم درگیر می‌کند. شما وقتی سرما  می‌خورید، حس شما ضعیف می‌شود. وقتی که تب داری، ضعیف می‌شوی. اینها بیماریهای جسمی است. ولی روح هم درگیر می‌شود، اما درمان آن احتیاج به کار روی بدن دارد. داروی خوب، غذای خوب، تغذیه خوب و از همه مهمتر ورزش است.گروه دیگر از آسیب ها روانی هستند. اینها فقط روانپزشک و مشاور روح می‌خواهد. آنها می‌توانند روح شما را سبک کنند.
ولی دسته دیگر یک سلسله از بیماریهای روحی است که روانپزشک نمی تواند آن را تشخیص دهد. وقتی قرآن می‌گوید، شیطان به اینها حمله می‌کند. روانپزشک چه می‌داند، چطوری می‌تواند شیطان را از تو دفع کند. در حدیث داریم که شیطان در مخ این آدم بول می‌کند. روانپزشک چطوری بول شیطان را از مخ این آدم در بیاورد.  فقط می گوید، قرص بخور و بخواب.
چرا شیطان بول و مدفوع می کند؟ برای این که خودت اجازه می دهی. پای فیلم، کتاب‏، مجلس، موسیقی و اینترنت و فضای مجازی که نباید بنشینی می‌نشینی و می‌گذاری هر چه کثافت است در مخ تو بریزد. این فاز سوم، فاز خیلی بالایی است و فقط یک کارشناس می تواند تو را کمک کند.
نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «إنّ اللّه َ تعالى یَغفِرُ لِلمُذنِبِینَ إلّا مَن لایُریدُ أن یُغفَرَ لَهُ ! قالوا : یا رسولَ اللّه ِ ، مَنِ الذی یُریدُ أن لایُغفَرَ لَهُ ؟ ! قالَ : مَن لایَستَغفِرُ=  خداوند متعال، گنهكاران را مى آمرزد، مگر كسى را كه خودش نخواهد آمرزیده شود. گفتند: اى پیامبر خدا! چه كسى خواهان آن است كه آمرزیده نشود؟ فرمود: كسى كه آمرزش نمى طلبد»[12] .
مثلاً شخصی به شما می گوید بدنم کثیف است. شما می گویید: حمام برو. یا کسی می گوید: من مریض هستم. شما می گویید: به پزشک مراجعه کن. یعنی می داند که مریض است و باید به دکتر مراجعه کند. امکان ندارد یک نفر گناه داشته باشد، بگوید من بدبخت شدم و دیگر مشکلم حل نمی‌شود. این طور نیست. دریا دریا گناه هم ببرد نزد خدا بخشیده می شود. یعنی طلب استغفار کن، بخواه که بخشیده شوی. پیغمبر اذن کلی می‌دهد، می‌گوید هر کس گناه کرده بخشیده می‌شود. فقط یک عده بخشیده نمی‌شوند: «إلاّ مَن لا یُریدُ أن یُغفَرَ لَه= مگر کسی که خودش نخواهد بخشیده بشود». آدم به جایی برسد و کاری با خودش بکند که نخواهد بخشیده شود.
خلیفه عباسی بعد از انجام جنایت های زیاد و کشتن هزاران نفر در موقع مرگش می گوید: خدایا من می دانم تو چقدر بخشنده و بزرگی، حتی می دانم اگر استغفار کنم، من را می‌بخشی، ولی آنقدر از تو بدم می‌آید که نمی خواهم از تو معذرت خواهی کنم. به خدا اعتقاد دارد؛ به پیغمبر و قیامت اعتقاد دارد؛ قاری قرآن هم بوده؛ سالها در مسجد عبادت کرده؛ ولی با خود چه می کند که به این قساوت می رسد؟ پیامبر می فرماید: کسی که نخواهد آمرزیده شود، کسی است که در زندگی اش استغفار ندارد.

نویسنده : استاد محمد شجاعی
-----------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت :

1- الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج‏2 ؛ ص468
2-سوره آل عمران ، آیه 135
3- سوره نساء/آیه 110
4- الكافی: 2/504/1
5-سوره فرقان/77
6- نورالثقلین: 5/ 38/44
7-  مستدرك الوسائل: 5/320/5987
8- الترغیب و الترهیب:2/468/6
9- بحار الأنوار: 5/329/26
10- المعجم الأوسط: ج1ص 256
11 -  تنبیه الخواطر : ج 1 ص 5
12 - مستدرك الوسائل : ج 12 ص 122 ح 13685 نقلاً عن الشیخ أبی الفتوح فی تفسیره