عدم فهم عمیق دین و سلوک دینی، دریافت نادرست از مفاهیم دینی، ضعیف شدن باورها و رفتارهای دینی، سست شدن بنیادهای اخلاقی، بی ارزش شدن ارزش های دینی، بی اعتقاد شدن به دین و امور مذهبی، اباحه گری مذهبی، گریز از هر امر دینی و مذهبی.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «آفات دین سه چیز است: 1. دانشمند بد عمل، فاسق و فاجر، 2. رهبر و پیشوای ستمکار، 3. شخص مقدّس نادان»

پرسش: آفات دین کدامند؟

پاسخ اجمالی:
دین، امری قدسی و الهی است که در آن خطا و اشتباه و آسیب و آفت راه ندارد. خطاپذیری و اشتباه کاری مربوط به امور بشری است و آسیب و آفت در بحث آسیب شناسی دین و دین داری، به حقیقت دین باز نمی گردد، بلکه به نحوۀ رویکرد مردمان به دین و فهم و تلقّی انسان از دین و نوع معرفت دینی و شیوۀ دین داری باز می گردد.
آفات دین، دارای شاخه های مختلفی است؛ زیرا یک دسته از آفات دین آفاتی است که متوجه ایمان شخص دین دار و متدیّن است که همین آفات گاهی در مرحله ی شناخت و معرفت دین است (آفات دین پژوهی) و گاهی در مرحله ی عمل به احکام و دستورات و رعایت احکام و حدود و حقوقی است که دین رعایت آنها را واجب نموده است؛ مانند حسد، عجب و فخر. دسته دیگر از آفات دین آفاتی است که در مسائل اجتماعی دین مطرح است؛ نظیر خرافات، تحریفات و اِعمال سلیقه ها که حفظ و صیانت و گسترش دین را تهدید می کند.

پاسخ تفصیلی:
دین، زیباترین جلوه ی رحمانیت حق برای هدایت نوع بشر است و دین داری رویکرد به این رحمانیت و سیر در مسیر هدایت است. در این مسیر پیوسته رهزنانی به صورت آفات دین و دین داری ظهور کرده است که شناخت آنها و پرداختن به بهداشت دین داری از آداب مهم در چنین سیری است.
البته دین، حقیقتی متعالی و امری قدسی است و از این وجه، فراتر از آسیب و آفت است. به عبارت دیگر، در امور الهی خطا و اشتباه و آسیب و آفت راه ندارد. خطاپذیری و اشتباه کاری مربوط به امور بشری است و آسیب و آفت در بحث آسیب شناسی دین و دینداری، به حقیقت دین باز نمی گردد، بلکه به نحوۀ رویکرد مردمان به دین و فهم و تلقی انسان از دین و نوع معرفت دینی و شیوه دین داری باز می گردد. این امور پیوسته محل اختلاف و در معرض آسیب و آفت است. دین داری هم شامل مرحله ی شناخت، معرفت و نظر و هم شامل عرصه ی عمل؛ یعنی در برگیرنده ی اندیشه، معرفت، باور و ایمان دینی و نیز اقرار، کردار، رفتار و سلوک دینی است.
به سبب آسیب دیدن و آفت یافتن دین داری، حریم های انسانی و مرزهای سلوک اجتماعی متزلزل می شود و انواع تعدّی ها و حرمت شکنی ها و تباهی ها ظهور می کند. عدم دین داری عاملی برای ظهور خیانت ورزی در امور گوناگون است؛ زیرا از شئون دین، این است که آدمی را در عرصه های گوناگون حفظ می نماید و از فرو افتادنش در تباهی و نابودی جلوگیری می نماید. اگر دین به سلامت باشد، به بهترین وجه انسان را صیانت می کند و او را در مسیر درست راه می نماید و حفظ می کند. هر چه دین از سلامت و قوت بیشتری برخوردار باشد، سلامت و قوت انسان در زندگی بیشتر خواهد بود. با شکسته شدن حریم های دین و دین داری، همه چیز آدمی در معرض آسیب و آفت قرار می گیرد.
با توجه به این نکته، در یک تقسیم بندی کلی می توان آسیب های دین و دین داری را به دو بخش تقسیم کرد:
1. آفاتی که متوجه ایمان شخص دیندار و متدین است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در تعریف ایمان شخصی افراد فرموده اند: «ایمان، شناختن به دل و اقرار به زبان و عمل با اعضاء و جوارح است».[1]

این وجوه؛ یعنی اندیشه، باور و ایمان دینی و نیز اقرار، کردار، رفتار و سلوک دینی همه در معرض آسیب و آفت قرار می گیرند. آسیب یا آفت در این مباحث، به مفهوم ظهور عیب و نقص و خارج شدن از وضع طبیعی و پیدایش تباهی است. در بیانات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امیر مؤمنان علی(علیه السلام) و دیگر ائمه معصومین(علیه السلام) امور متعددی به عنوان آفات و آسیب های دین معرفی شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
أ. هوی پرستی: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هوی، آفت است».[2]
ب. دنیا پرستی: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «تباهی دین، دنیا پرستی است».[3]
ج. سوء ظن: حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: «آفت دین داری، بدگمانی (به خدای تعالی) است».[4]
د. دروغ: حضرت علی(علیه السلام) فرموده اند: «بسیاری دروغ، دین را تباه می کند».[5]
هـ. حسد و کینه: حضرت علی(علیه السلام) فرموده اند: «حسد، دروغ گویی و کینه را واگذار که به یقین آنها سه خصلتند که دین را معیوب می کنند».[6]
و. عجب و فخر: امام صادق(علیه السلام) فرموده اند: «آفت دین، حسد، عجب و فخر است».[7]
روشن است که این روایات با هم منافاتی ندارند و مواردی که در این احادیث به عنوان آفت دین برشمرده شده انحصاری نیست؛ یعنی منظور امام چنین نبوده که فقط سوء ظن یا حسد یا عجب یا فخر فروشی و ... از آفت دین است و چیز دیگری نیست، بلکه آنچه در این روایات ذکر شده است نمونه هایی از آفات است و در واقع باید گفت هر چیزی که به نوعی دین را در معرض خطر و نابودی قرار دهد آفت دین است و در احادیث به مهم ترین موارد آن اشاره شده است.
2. آفاتی که در عرصه ی اجتماع، دین را به خطر می اندازد و چهره ای غیر واقعی از دین به نمایش می گذارد. به عنوان نمونه، فهم نادرست از زهد در دین، موجب خارج شدن انسان از وضع طبیعی زندگی و فرو افتادن در دام افراط یا تفریط در زندگی می شود ... همچنین است فهم نادرست از قضا و قدر، توکّل، انتظار فرج، صبر، شفاعت، تقیّه و امور دیگر که سبب آسیب به دین و دین داری شده است. آسیب به معنای یادشده دارای وجوه مختلف و مراتب گوناگون و شدّت و ضعف است به طوری که می توان صورت های زبر و مانند آن را با در نظر گرفتن مراتب و شدّت و ضعف لحاظ نمود:
عدم فهم عمیق دین و سلوک دینی، دریافت نادرست از مفاهیم دینی، ضعیف شدن باورها و رفتارهای دینی، سست شدن بنیادهای اخلاقی، بی ارزش شدن ارزش های دینی، بی اعتقاد شدن به دین و امور مذهبی، اباحه گری مذهبی، گریز از هر امر دینی و مذهبی.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «آفات دین سه چیز است: 1. دانشمند بد عمل، فاسق و فاجر، 2. رهبر و پیشوای ستمکار، 3. شخص مقدّس نادان».[8] همچنین وارد کردن خرافات و بدعت ها در دین، تنگ نظری ها، عدم تحمّل نظرات فرق دیگر اسلامی و متّهم کردن آنان به انحراف و شرک و کفر، نمایش چهره ای خشن و غیر واقعی از دین و... از آفات و آسیب های بسیار خطرناک ابقاء و گسترش و توسعه دین در جوامع بشری است.
همین آسیب ها و آفت های دین و دین داری را می توان به یک اعتبار دیگر نیز به آسیب های درون دینی، و آسیب های برون دینی تقسیم کرد. مراد از آسیب های درون دینی، آنهایی است که به نحوۀ رویکرد به دین و فهم و تلقّی از دین و نوع معرفت دینی و شیوۀ دین داری مربوط می شود؛ مانند: اکراه و اجبار در دین، بد فهمیدن دین، عدم تدرّج و تمکّن در هدایت و تربیت و مانند اینها و مراد از آسیب های برون دینی، آنهایی هستند که به عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیوند خورده با دین مربوط می شوند.

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& پی نوشتــــــــــــــــــــــــها:
[1]. «... عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ‏»؛ شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 1، ص 178، ح 239، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1362ش.
[2]. کنزالعمال، خبر 44121.
[3]. مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق و مصحح: رسولى محلاتى، هاشم، ج 10، ص 287،‏ دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
[4]. «آفَةُ الدِّینِ‏ سُوءُ الظَّن‏»؛ آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: حسینى ارموى محدث، جلال الدین، ج 3، ص 101،‏ دانشگاه تهران، تهران، چاپ چهارم، 1366ش.
[5]. «کَثْرَةُ الْکَذِبِ تُفْسِدُ الدِّینَ وَ یُعْظِمُ الْوِزْرَ»؛ تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: درایتى، مصطفى، ص 221، ح 4421، ‏دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1366ش.
[6]. «دَعِ الْحَسَدَ وَ الْکَذِبَ وَ الْحِقْدَ فَإِنَّهُنَّ ثَلَاثَةٌ تَشِینُ الدِّینَ وَ تُهْلِکُ الرَّجُلَ»؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 299، ح 6780.
[7]. «آفَةُ الدِّینِ: الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْر»؛ کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 3، ص 748، دار الحدیث، قم، چاپ اول، ‏1429ق.
[8]. کنزالعمال، خبر 28954.
منبع : السلام کوئست