مجلس خبرگان رهبری بر اساس قانون اساسی وظیفه رسیدگی به امور و وظایفی را دارد که بر اساس اصل 110 قانون اساسی بر عهده مقام رهبری نهاده شده است. در جمهوری اسلامی ایران، رهبری، رکن اساسی و محور اصلی نظام است و این جایگاه رفیع، در قانون اساسی به عنوان ضامن عدم انحراف سازمانهای مختلف از وظایف اصیل اسلامی خود شناخته شده است. حوزه وسیع و سنگین مسئولیتهای رهبری و نقش بنیادین آن در سلامت نظام سیاسی ایجاب می کند که شایسته ترین فرد، عهده  دار آن شده و شخص رهبر، دارای بالاترین صلاحیتهای علمی، اخلاقی، سیاسی و از برترین تواناییها برخوردار باشد. از این رو، برای آنکه انتخاب این مقام بر طبق معیارهای لازم صورت گیرد، انتخاب رهبر از سوی مردم، به وسیله نمایندگان خبره آنان صورت می پذیرد، به این ترتیب که خبرگان، منتخب مردم هستند و رهبر، منتخب خبرگان.

رهبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همه مسئولیتهای ناشی از آن را بر عهده خواهد داشت. همچنین در صورتی که رهبری از انجام وظایف قانونی خود که در قانون اساسی مذکور است، ناتوان شود، از مقام خود برکنار خواهد شد که تشخیص این امر نیز برعهده خبرگان رهبری است و مجلس خبرگان یکى از نهادهاى عالى است که در قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران پیش بینى شده و سه وظیفه مهمِ شناسایى، انتخاب و نظارت بر رهبرى را عهده دار مى باشد که اعضاى این نهاد عالمانى متعهدند که از سوى مردم برگزیده مى شوند. بر این اساس اولین مجلس خبرگان رهبری در شرایطی که کشور، در حال نبردی نابرابر با حکومت عراق و دنیای استکبار بود و متجاوزان عراقی برای شکست ملت قهرمان ایران، هر روز متوسل به شیوه ای جدید در جنگ می شدند، تشکیل شد. حضور گسترده مردم در صحنه های گوناگون انقلاب، از قبیل انتخابات مجلس خبرگان چون همیشه ارمغانی از یأس و ناامیدی را برای دشمنان فراهم می آورد، در این میان انتخابات اولین دوره مجلس خبرگان رهبری، با شرکت هجده میلیونی مردم شجاع و مقاوم ایران در 19 آذر 1361 برگزار گردید و 75 نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند. در نهایت اولین نشست مجلس خبرگان رهبری که در واقع نخستین مجلس خبرگان جامعه اسلامی پس از خبرگان قانون اساسی بود، در 23 تیرماه 1362 تشکیل گردید و با پیام حضرت امام (ره)، افتتاح شد، مهم ترین اقدام در کارنامه مجلس اول خبرگان رهبری، تلاش به موقع آن، پس از ارتحال حضرت امام خمینی (ره) در تعیین رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای می  باشد. مدت هر دوره مجلس خبرگان، هشت سال و دوره سوم مجلس خبرگان از سال 1378 آغاز شد. حضرت امام خمینى (ره) به عنوانِ معمار و بانی انقلاب اسلامى از سال هاى نخستین شکل گیری این نهاد، به تبیینِ جایگاه این مجلس و تشویق و ترغیب مردم به حضور در انتخاب خبرگان پرداخت و نیز خبرگان منتخب مردم را به دقت در انجام وظیفه توصیه فرمود. امام در قسمتى از پیامى که به هنگام گشایش اولین دوره مجلس خبرگان ارسال داشتند، فرمودند: “… و اکنون شما اى فقهاى شوراى خبرگان و اى برگزیدگان ملت ستمدیده در طول تاریخ شاهنشاهى و ستمشاهى, مسئولیتى را قبول فرمودید که در رأس همه مسئولیت ها است و آغاز به کارى کردید که سرنوشت اسلام و ملتِ رنج دیده و شهید داده و داغدیده در گرو آن است.” اولین دوره انتخابات مجلس در تاریخ 19/9/ 1361 برگزار شد و شرایط مهم خبرگان این مجلس بشرح ذیل می باشد :
الف- اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی
ب- اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعضی مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری، را تشخیص دهد.
ج- بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز
د- معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران
ه- نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی تشکیلات درونى و ساختار و سازمانِ مجلس خبرگان بدین صورت است که دارای یک هیئت رئیسه، دبیرخانه، چند کمیسیون و یک هیئت تحقیق است. هیئت رئیسه در خود مجلس با اکثریت آرا انتخاب مى شوند و مرکب از رئیس مجلس, نائب رئیس اول و دوم و منشى اول و دوم، مجلس خبرگان دارای یک نشست سالانه که بر اساس ماده 18 آیین نامه داخلى مجلس خبرگان؛ این مجلس سالى یک بار, به مدت دو روز اجلاسیه رسمى دارد ،نشست دیگر نشست های فوق العاده است که در شرایط لازم و مقتضی برگزار می گردد. انتخاب بجا و شایسته مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای از جمله نتایج نشست فوق العاده این مجلس می باشد.

مهمترین ویژگی های این ساختار مهمترین ویژگی های این ساختار از دیدگاه اندیشمندان امور فرهنگی در دو مقوله زیر قابل ارزیابی است:
1- زمینه سازی برای حضور مردم در صحنه های اجتماعی و اعطای حق انتخاب و تصمیم گیری (در گسترده ترین شکل ممکن به مردم).
2- مرتبط ساختن زندگی اجتماعی مردم با اصول و ارزش های دینی و رنگ و بوی الهی بخشیدن به کلیه رفتارها و عملکردهای اجتماعی.
خبرگان همانطور که بیان شد علاوه بر آنکه سطح اعتلای فرهنگی و آزادی اندیشه مردم ما را برای جهانیان ترسیم می سازد، جهت گیری های اعتقادی و اخلاقی این مردم را نیز که در اعتماد به عالمان راستین دین است .

منبع: آسمونی