بسم الله الرحمن الرحیم

سلام خدمت استاد بزرگوارم: سوالات زیر به عنوان مصاحبه در رابطه با شخصیت فکری مرحوم شهید آوینی تنطیم شده است تا إن‌ شاءالله با جواب‌ هایی که می‌ فرمایید از آن در سمینار مربوط به بزرگداشت شهید آوینی استفاده شود.

سؤال 1 :تفاوت نگاه آوینی به اقتصاد و نگاههای عرفی نسبت به اقتصاد چیست؟
جواب1 : این سوال ارزشمندی است که احتیاج به چندین سال فکر دارد و به راحتی هم نمی توان به آن جواب داد. بنده از بعضی از سخنان شهید آوینی کمک می گیرم تا اشاره ای به آن عالمی بکنم که آوینی مدّ نظر دارد. او در کتاب «مبانی توسعه و تمدن غرب» می گوید: حتی یک اقتصاددان ممکن است این سؤال بجا را مطرح کند: هنگامی که زمین، یعنی تنها جایگاهی که برای زیست در اختیار داریم، به موادی آلوده گردد که موجد نقص بدنی در کودکان یا نوادگان ما گردد، پیشرفت اقتصادی، یا به اصطلاح سطح بالای زندگی، چه معنایی خواهد داشت؟ از قول شوماخر در واژه‌ ی دیکتاتوری اقتصاد کمک می‌ گیرد که می‌ گوید: برای ساختن نیروگاه‌ های متعارف، خواه بر اساس استفاده از زغال سنگ و خواه استفاده از نفت، و یا نیروگاههای هسته‌ ای، با توجه به مبانی اقتصادی تصمیم‌ گیری می‌ شود؛ و شاید کمترین توجه به «پیامدهای اجتماعی» مبذول گردد. شهید آوینی متوجه است، روند کنونی توسعه‌ ی اقتصادی در جهان، سیری جدا از انسان یافته است و بشریت را جبرا در مسیری ناخواسته به سوی نابودی حیات طبیعی پیش می‌ راند، می‌ گوید: روند کنونی توسعه‌ ی اقتصادی که در ذات خویش با رشد غول‌ آسای تکنولوژی متحد است. بشریت را ایجاباً در مسیری می‌ راند که با اختیار و اراده‌ ی آزاد انسانی منافات دارد. هر چند این سیر جبری نیست، نباید از نظر دور داشت که هیچ کس جز معدودی از خاصه‌ ی اولیای خدا نمی‌ توانند گردن خویش را از طوق عبودیت آن آزاد کنند. همین موجبیت است که شوماخر آن را دیکتاتوری اقتصاد نامیده است.
شوماخر جامعه‌ ی مصرفی کنونی را به معتادی تشبیه می‌ کند که هر چقدر هم وضعیت خود را نکبت‌ بار احساس کند رهایی از چنگال اعتیاد را بی‌ نهایت دشوار می‌ بیند.( کوچک زیباست، ص ١١٩) این یک واقعیت غیر قابل انکار است و شواهد و مصادیق بسیاری بر آن دلالت دارد و شهید آوینی به‌ خوبی متوجه این امر شده است.
شهید آوینی از قول روژه گارودی در کتاب «هشدار به زندگان» این نکته را آورده که: «اقتصاد آزاد «به شیوه‌ ی غربی» برای رفع احتیاج بازار نیست بلکه برای ایجاد بازار احتیاج است»!
آوینی می‌ گوید: مصرف بیشتر برای تولید بیشتر، ضرورت حتمی اقتصاد امروز است، چرا که اگر کالاهای تولید شده مصرف نشود امکان توسعه‌ ی تولید، یعنی امکان توسعه‌ ی اقتصادی، وجود نخواهد داشت. بنابراین، برای تولید بیشتر که ضرورت توسعه‌ ی اقتصادی است باید مردم را به مصرف هر چه بیشتر ترغیب کرد و بدین علت است که تبلیغات ـ یا بهتر بگویم پروپاگاند ـ یکی از ارکان اساسی توسعه به شیوه‌ ی غربی است. روژه گارودی نیز همین مسئله را با بیانی دیگر مورد توجه قرار داده است: تبلیغات تجاری (به شیوه‌ ی غربی) بیش از آنکه مایه‌ ی تباهی طبیعت باشد موجب هلاکت انسان است: تصور اینکه مردم دنیا حتی برای لحظه‌ ای به نیازهای حقیقی خویش و الگویی متناسب با حوائج واقعی انسان بازگردند، برای یک اقتصاددان وحشتناک‌ ترین چیزی است که ممکن است اتفاق بیفتد. اگر حتی برای یک لحظه چنین اتفاقی در دنیا بیفتد و مردم فقط برای یک لحظه، درست به اندازه‌ ی نیاز واقعی خویش مصرف کنند، ادامه‌ ی روند کنونی توسعه‌ ی صنعتی دچار مخاطرات و بحران‌ هایی خواهد شد که تصور آن بسیار دشوار است. هیچ‌ کس کوچک‌ ترین تردیدی ندارد که حاکمیت ابرقدرت‌ ها و ادامه‌ ی سلطه‌ ی آنها بر جهان از طریق کارتل‌ ها و تراست‌ ها و دست‌ های پنهان سرمایه‌ داران بین‌ المللی إعمال می‌ شود . سعی می‌ کنند با ایجاد حوائج کاذب و غیر حقیقی برای آدم‌ ها، موقعیت استکباری خویش را از خطر محفوظ دارند. برای مبارزه با این سلطه‌ گری چه می‌ توان کرد؟ آیا می‌ توان از همان طریقی که این ابرقدرت‌ ها حکومت جهنمی خویش را بر کره‌ ی زمین مستدام می‌ دارند، با آنها مبارزه کرد؟ یا باید راه‌ هایی خارج از سیستم‌ های شناخته شده‌ ی کنونی جستجو کرد؟ و این مهم‌ ترین پرسشی است که باید به کمک اندیشه‌ ی شهید آوینی به آن جواب دهد و از این جهت آوینی هنوز برای ما کشف نشده و اندیشه‌ ای است برای تاریخِ فردای ما.
شهید آوینی می‌ گوید: پیروزی انقلاب اسلامی ایران تنها تجربه‌ ای است که حقیقت را آنچنان که هست به مردم جهان نشان داد. انقلاب اسلامی ایران نشان داد که برای مبارزه با قدرت جهنمی استکبار هرگز نمی‌ توان از همان طریقی اقدام کرد که او خود بنیان آن را نهاده است. شعار «مشت و درفش» و «خون و شمشیر» به‌ خوبی می‌ تواند از عهده‌ ی بیان حقیقت برآید و همین‌ طور، قیام عاشورا اسوه‌ ای است که تنها راه پیروزی بر باطل را بر ما نمایان می‌ سازد. سر پیروزی ما در جبهه‌ های جنگ با ابرقدرت‌ ها همین است که ما هرگز متکی به سلاح نیستیم. اتکای ما به ایمان خود و امدادهای غیبیی است که ایمان ما مجاری نزول آنهاست و اگر اینچنین نبود و پیروزی ما موکول به همپایی با قافله‌ ی نظام اقتصادی و صنعتی غرب می‌ شد، امروز حتی یادگارهای انقلاب اسلامی را نیز از کتاب‌ های رسمی تاریخ شسته بودند.
اصالت اقتصاد ـ یعنی آن فاجعه‌ ای که ما آنرا دیکتاتوری اقتصاد نام نهادیم ـ امروز با شتاب فراوان جهان را به سوی یک جنگ ناخواسته‌ ی جهانی پیش می‌ برد. اگر مسلمانان در برابر پرخاشگری و قدرت‌ طلبی و سلطه‌ جویی کفر به مبارزه برنخیزند، شیطان همه‌ ی کره‌ ی زمین را به تسخیر در خواهد آورد قرآن فرمود: «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ». و اگر خداوند بعضی از مردم را در برابر بعضی دیگر به جنگ برنمی‌ انگیخت، فساد روی کره‌ ی زمین را فرا می‌ گرفت؛ (سوره‌ ی بقره، آیه‌ ی ٢٥١).
آوینی می گفت برای کسی که ادعای شیعه بودن دارد زندگی از دو مقطعِ کربلا و عاشورا عبور خواهد کرد و ما نمی دانیم که این مقطع در زندگی ما چه زمانی است: فرهنگ ما زیر چرخ توسعه اقتصادی له شد و چیزی از آن باقی نماند و چیزهایی ارزش شد که ارزشی نداشت. مثل مدرک و اموال و دارایی. در حالیکه در جبهه، خبری از این حرف‌ ها نبود، با اینکه حتی خودِ آوینی فوق لیسانس معماری شهرسازی داشت. ما هنوز مسموم چیزهایی هستیم که در دو دوره‌ ی توسعه‌ ی اقتصادی و توسعه‌ ی سیاسی به خورد ما دادند.

سؤال 2 : در کل آوینی از کدام دریچه به پدیده های مدرن می نگرد؟
جواب 2: مرحوم شهید آوینی متوجه است پدیده‌ های مدرن حاصل نگاهی است که آن نگاه بشر را از سکنای قدسی خود جدا می‌ بیند و به همین جهت انسان در چنگال تکنیک بی‌ عالَم شده است و عالم دینی خود را از دست داده‌ اند.

سؤال 3 : چرا حرف‌ های آوینی هنوز کهنه نشده است؟ کدام حرفها کهنه می شوند و کدام همواره تازه می مانند؟
جواب 3: سخنانی که اشاره به عالم قدسی و معنویت دارد همچون آن عالَم پای برجاست، سخنانی رفتنی است که اشاره به امور جزیی و اعتباریات و مشهورات دارد و گرفتار اکنون‌ زدگی است.

سؤال 4 : آینده انقلاب از نظر شما چگونه خواهد بود و شهید آوینی چه سهمی در آینده انقلاب خواهد داشت؟
جواب 4: آینده‌ ی انقلاب، آینده‌ ی فتحی است که در تاریخ معاصر شروع شده و به سوی عبور از ظلمات دوران است و نگاه شهید آوینی به این فتح تاریخی است و به همان اندازه که ما به آن نگاه نزدیک شویم در آینده‌ ی قدسی تاریخِ خود حاضر خواهیم بود. نوشته‌ های آوینی سراسر اشاره‌ ای است برای حضور در چنین آینده‌ ای، به همین جهت عرض کردم آوینی برای ما کشف نشده است، او اندیشه‌ ای است برای تاریخ فردای ما، آینده‌ ای که جایگاه بلاغتِ زبان آوینی معلوم می‌ شود و زبان شعرگونه‌ ی او حکایت‌ هایی از عالم ملکوت را ظاهر می‌ کند. همین نکته نیز در آینده معنای خود را می‌ یابد.

سؤال 5 : با توجه به اینکه شبکه اقتصاد جهانی، یک شبکه به هم پیوسته در جهت منافع استکبار است، انقلاب اسلامی چه نسبتی می تواند با این شبکه جهانی داشته باشد؟
جواب 5: بالاخره دیر یا زود نظام اسلامی نه‌ تنها باید خود را از این شبکه آزاد کند حتی باید نظامی را پایه‌ ریزی نماید که «ثروت» نقش اصلی را در نظام‌  عالم نداشته باشد و تحریم‌ های اقتصادی بحمدالله این کار را دارد جلو می‌ اندازد تا معنای "اقتصاد صلواتی" ظهور کند.

سؤال 6 : آیا شما تفاوتی بین جهانی شدن و جهانی سازی قائل هستید؟ اگر شما عقیده دارید جهانی شدن یک مسئله فطری است در جهت تحقق حکومت مهدوی، که آمریکایی ها قصد مدیریت آن را دارند،(طبق نظر برخی ها) این حرکت فطری را چگونه تعریف می کنید؟
جواب 6: بشریت به‌ خوبی متوجه شده است که نمی‌ تواند زندگی کند مگر با یک حکومت جهانی وگرنه با کشورهای جزیره‌ ایِ موجود هر کشوری مانع آینده‌ ی کشور دیگر می‌ شود و شاخصه‌ ی این حکومت جهانی آن است که تنها باید با فرهنگ قدسی زمین را اداره کند، کافی است از شرایط به‌ دست آمده غفلت نکنیم و متوجه این سخن مقام معظم رهبری«حفظه‌ الله» باشیم که در 19/10/91 فرمودند: «امروز هم ملت ایران آرمان‌ هایی دارد، داعیه‌ هایی دارد، حرف‌ های بزرگی دارد، هم برای کشور خودش، هم برای دنیای اسلام، هم برای عالم بشریت».

سؤال 7 : پر رنگ شدن نقش پول در زندگی بشر، چه تحولی را در بشر امروز ایجاد کرده است و به عقیده شما در دوران مهدویت و تمدن اسلامی چه چیزی بر قدرت پول سایه می افکند؟آیا مبارزاتی از طرف پیامبر و امام علی علیه السلام در این جهت سراغ دارید؟
جواب 7: وقتی انسان توانست معنای خود را در عالم معنویت جستجو کند فقط در حدّ نیاز از مواهب طبیعی استفاده می‌ کند و طبیعتِ خدا نیاز اولیه‌ ی بشررا به‌ راحتی در اختیار او قرار می‌ دهد، در این حالت است که دیگر پول و ثروت ارزش خود را از دست می‌ دهد. شاید جوابی که در سؤال اول مطرح شد این عرض بنده را کامل کند.

سؤال 8 : آیا می توان با نگاه فقهی به تحول اقتصادی رسید؟
جواب 8: حتماً در کنار نگاهی که انسان باید بر مبنای توحید به عالم و آدم داشته باشد راه‌ کارهای فقهی به مدد او می‌ آید. فقه راه‌ کار است، باید نگاه را درست کرد و از فقه استفاده نمود. مثل وقتی شما می‌ خواهید با نگاه توحیدی نماز بخوانید و راه‌ کار فقهی به کمک شما می‌ آید.

سؤال 9 : اقتصاد غربی، چگونه بشر را از ساحت حضور خارج کرده و در توهم برده است؟
جواب 9: با اصالت‌ دادن به دنیا و این‌ که ذهنِ انسان را مرکز هست‌ ها و نیست‌ ها قرار داده.

سؤال 10 : جنبش وال استریت و 99 درصدی را در دل تاریخ، چگونه تحلیل می کنید؟
جواب 10: بشرِ امروز به نوعی دیگر از زندگی نظر دارد که نه مارکسیسم توانست به آن جواب دهد و نه لیبرال دموکراسی. جنبش وال‌ استریت ظهور این نگاه جدید است و امکان توقف آن برای نظام سلطه فراهم نیست چون چیزی است بیرون نظام سلطه.

سؤال 11 : به نظر شما، آیا نگاه شیعه، در دل تاریخ معاصر، نسبت به ماهیت اقتصاد غربی رشد داشته است؟
جواب 11: هنوز به صورت چشم‌ گیر نه.

سؤال 12 : عمیق ترین ظلمت در کجای اقتصاد غرب است؟
جواب 12: در اصالت‌ دادن به دنیا و به حاشیه‌ بردن زندگی معنوی و یا به تعبیر شهید آوینی در جدایی توسعه‌ ی اقتصادی از انسان.

سؤال 13 : نسبت اقتصاد و سبک زندگی چیست؟
جواب 13: این مسئله‌ ی مهمی است که بنده به طور مفصل در یک مصاحبه‌ ای طولانی به آن پرداخته‌ ام که بعداً به صورت جزوه‌ ای تحت عنوان «سبک زندگی در تمدن نوین اسلامی» در آمد و در سایت لب‌ المیزان موجود است.

.............................................................

منبع: لب المیزان