حرفه پرستاری با همه گستردگی به لحاظ اهمیت وظایف آن نیاز مبرم حیات بشر دنیای متمدن امروزه می باشد و از این حیث حرفه ای است که از نظر فقه اسلامی همچون دیگر حرفه های مورد نیاز جامعه واجب شرعی است و برای کلیه کسانیکه قدرت، علم و استعداد و شرایط آن را دارند تا به اندازه کفایت نرسد واجب می باشد

تعریف پرستاری:

پرستاری بنابر تعاریف معروف، حرفه ای است که در جهت حفظ و پیشبرد حیات، پیشگیری از بروز بیماریها، تسکین دردها و بازگردانیدن سلامتی به بشریت گام بر می دارد.

اهمیت پرستاری از نظر اسلام:

ارزش هر کار و علمی به ارزش موضوع آن می باشد و آنچه که جز وظایف پرستار عنوان شده از با ارزشترین امور به  حساب می آید. از اینرو پرستاری شغلی مقدس و ارزشمند  است. از نظر فرهنگ اسلامی نیز اموری چون حفظ حیات و احیاء، مراقبت از بیمار جهت بازگشت سلامت وتلاش در جهت شفاء بیماران و ارتقاء بهداشت عمومی از اعمال صالح اجتماعی محسوب می شود و از جهتی پرستاری نوعی تخلق به اخلاق الهی و هماهنگی با اسماء حسنای خداوند است چرا که:
اولین محیی خداست[1] و از این میان هرکه شرایط احیاء را فراهم سازد کاری الهی کرده و اجرای عظیم دارد. بطوری که احیا یک شخص در فرهنگ دینی بمنزله احیاء همه عالم است وپرستار این وظیفه عظیم را متقبل شده است.
اولین شافی خداست[2]، شفادهنده واقعی بیماران هم اوست و یکی از ماموران شفاء خداوند در زمین پرستار است، چرا که خدا همه کارها را از مجاری اسباب انجام می دهد.
اولین مراقب خداست[3]،چون پرورش دهنده تکوین و تشریع است و مراقبت پرستار از بیمار کاری الهی و مورد احترام می باشد، انبیاء از این لحاظ که مر اقبان روح و روان و ایمان مردمند، نزد خدا عزیزند و والدین بویژه مادر از آن لحاظ که مراقب جسم فرزند خود است ذکر آنان در قرآن بعد از خداست و احسان به آنها مورد تاکید فراوان قرار گرفته است. با این مقدمات باید گفت که خدا پرستار است و پرستاران را دوست  می دارد.
سلامتی و بهداشت دو وظیفه دیگر پرستار است که از نظر اسلام از اهمیت بسیار والائی برخوردار است.سلامتی در فرهنگ اسلام آنچنان اهمیت دارد که عبادات زیادی را تحت الشعاع خویش قرار داده است. وضو، نماز، روزه، حج، جهاد و… هنگامی که به سلامتی ضرر برساند یا وجودش ساقط می شود و یا شکل  عمل آن مبدل به صورتی می گردد که به سلامتی ضرر نرساند. امام سجاد (علیه السلام): هرگاه فرزندی پیدا می کرد بیش از  هر چیز از سلامتی او جویا می شد و  در دعاها بطور مکرر از خدا خواسته می شود. امور حرام چون مشروب و گاه نجاسات برای سلامتی مجاز شده است.
بهداشت جز ایمان به حساب آمده و اساس دستورات جسمانی اسلام در درجه اول به پیشگیری و بهداشت مربوط می شود، بطوری که امروزه با پیشرفت شگفت انگیز علوم هنوز این دستورات بر تارک حیات بشر می درخشند.
حرفه پرستاری با همه گستردگی به لحاظ اهمیت وظایف آن نیاز مبرم حیات بشر دنیای متمدن امروزه می باشد و از این حیث حرفه ای است که از نظر فقه اسلامی همچون دیگر حرفه های موردنیاز جامعه واجب شرعی است و برای کلیه کسانیکه قدرت، علم و استعداد و شرایط آن را دارند تا به اندازه کفایت نرسد واجب می باشد.
از آنجا که اصل این کار مورد علاقه دین است  نیازی به قصد قربت برای انجام این واجب نیست و اخذ اجرت برای آن اشکال ندارد ولو اینکه قصد قربت ارزش معنوی و اخلاقی به آن می دهد به همین جهت به آن واجب کفائی توصلی گفته می شود.

ارزش پرستار

با توجه به آنچه گفته شد حرفه پرستاری بسیار با ارزش و دارای هاله ای از تقدس است، حال سوال اینجاست که آیا ارزش پرستاری به پرستار نیز منتقل می شود یا خیر؟
ارزش هر کاری به دو چیز ارتباط  پیدا می کند:
۱- حسن فاعلی، خوبی و زیبائی انجام دهنده کار
۲- حسن فعلی، خوبی و زیبائی نفس کار
از اینرو در صورتی که پرستار کار خوب و دشوار پرستاری را با زیبائی انگیزه و نیت خود همراه سازد این تقدس و ارزش را نیز کسب خواهد نمود و کار او از بزرگترین عبادات به حساب می آید.

اخلاق پرستاری:

مجموعه تظاهرات رفتاری یک پرستار در جریان وظیفه شغلی که بصورت خصلتهای فردی، در رابطه با بیمار، بستگان و همراهان وی، جامعه، حکومت، محیط کار، همکاران و سایر موارد باید تجلی کند اخلاق پرستاری گفته می شود.
اخلاق پرستاری را می توان به دو بخش تقسیم نمود:
1. اخلاق حرفه ای
2. اخلاق انسانی، اسلامی
اخلاق حرفه ای مجموعه تظاهرات رفتاری است که یک پرستار از آن حیث که  پرستار است باید انجام دهد، برخی جنبه مثبت و ایجابی و برخی رفتاری منفی و سلبی است که پرستار نباید مرتکب شود.
اخلاق انسانی اسلامی مجموعه رفتارها و ویژگیهایی است که یک پرستار بعنوان اینکه یک انسان و یک  مسلمان است باید انجام دهد یا از آن اجتناب کند.
اینک ما به  مهمترین قواعد اخلاقی در هر مورد می پردازیم.

قواعد اخلاق حرفه ای:

۱- تلاش و کوشش در کسب دانش و مهارتهای  پرستاری: پرستار خوب در مرحله اول، کسی است که در دانش مربوط به وظیفه خود چیزی کم نداشته باشد. قران رفعت و درجه افراد را به علم آنها مربوط می داند:
یرفع الله الذین آمنوا و الذین اوتوالعلم درجات (مجادله-۱۱)
خداوند کسی  که ایمان و علم دارند را رفعت و درجه می بخشد و مسلماً کسی که دارای علم است و آنکه بدون علم است مساوی نیستند: هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون (زمر- ۹)
۲- تلاش مستمر در پژوهش و آشنائی با مهارتهای جدید: فراموشکاری انسان، گسترش روزافزون علوم و فنون و رد شدن برخی روشهای علمی مراقبت و بهداشت و … ایجاب می کند که انسان هیچگاه خود را بی نیاز از مطالعه و تحقیق احساس نکند و ارتباط خویش را با اساتید خود قطع ننماید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله): اغد عالماً او متعلماً او مستمعاً او محباً و لاکن الخامسه فتهلک.
اولین گام شکست یک پرستار احساس بی نیازی از اطلاعات جدید و عدم تبادل علمی صحیح و مشورت نکردن در کارهاست. بخاطر اهمیت ارتقاء علمی مراکز بازآموزی و دوره های کوتاه مدت حرفه ای و تخصصی باید جدی گرفته شود. کتابهای جدید، مجلات علمی و تحقیقات، سمینارها همه باعث می گردد تا آب زلال رود ذهن همیشه در جریان باشد.
۳- دقت و احساس مسئولیت در انجام وظائف به بهترین نحو ممکن: پرستاران باید توجه داشته باشند که شغل حساس و پرمخاطره ای را انتخاب نموده اند، خسارات احتمالی این شغل برخلاف حرفه های دیگر گاه غیرقابل جبران است، چرا که با سلامتی و جان بیمار سرو کار دارد.[4]
مفیدترین مراقبت با کمترین خطر جهت حفظ سلامت بیمار باید همیشه مورد توجه پرستاران باشد. در صورت هرگونه شک و تردید در مورد استفاده از یک دارو و میزان خوراندن یا تزریق آن باید مشورت نمود و غرور و کسر شأن خود دانستن پرسش نباید باعث شود ناآگاهانه دست به عملی زده شود و لذا بدون تجویز پزشک به درمان شخص جز در موارد اضطراری نباید بپردازد. باید  توجه داشت که هرگونه سهل انگاری و غفلت که باعث ایجاد ضایعه ای گردد پیگرد قانونی دارد.
۴- توجه به عواطف و احساسات و رشد شخصیت بیمار و احترام در گفتار و رفتار: آنچه امروزه بعنوان یک حقیقت مورد توجه همگانی قرار گرفته است ارتباط پیوند ناگسستنی میان جسم و روح است و همانگونه که اختلالات روانی باعث تغییر و عدم تعادل فیزیولوژیک می گردد، تغییرات فیزیولوژیک و جسمانی نیز مشکلات روانی به بار خواهد آورد. یکی از عوامل موثر در بهبود بیمار و کاهش درد و رنج در بیماران مسائل روحی و روانی است. غالب بیماران از میزان علم و تخصص پرستار و موقعیت او اطلاع کافی ندارند و آنچه برای آنها ارزش دارد رعایت ارزشهای اخلاقی، ادب تواضع و فروتنی، احترام به بیمار است و البته احترام به دیگران جدای از احترام به خویش نیست، تنها کسی که بیمار با او بیشتر برخورد داشته و امکان دسترسی به او برای بیمار بیشتر است پرستار می باشد و طبیعتاً انتظار او از پرستاران نیز بیشتر خواهد بود.
۵- توجه به اعتقادات مذهبی بیمار و پرهیز از اموری که باعث جریحه دار شدن این اعتقادات گردد مثل:
- بی اعتنائی به نجس و پاکی
- بی اعتنایی به نماز و انجام وظائف مذهبی بیمار
- بی اعتنائی به پوشش زنان و معاینه در مقابل دیدگان دیگران و …
- تحمیل عقاید مخالف بر بیمار
- عدم رعایت شئونات دینی مورد احترام مردم در برخوردها و نحوه پوشش
بی توجهی به اینگونه امور باعث بی اعتنائی، عدم اعتقاد بیمار به پرستار و گاه بروز خشونت می گردد.
۶- برخورد مناسب با بستگان بیمار: از هنگامی که بیمار وارد بیمارستان می شود در صورتی که همراهی داشته باشد اوست که با پرستار  تماس گرفته و انتظار زیادی از پرستار دارد، پرستار باید برخورد مناسبی با آنها داشته باشد. همراه همواره می تواند یار و کمک پرستار نیز در بهبودی بیمار باشد. در صورت خطرناک بودن بیماری اطلاع اطرافیان بسیار مفید خواهد بود.
۷- روابط مالی پرستار با بیماران و عدم چشم داشت مادی و مالی به بیمار و عدم تبعیض در رسیدگی به بیمار:
پرستار نباید به بیمار با دید انتفاعی بنگرد، بیمار نباید احساس کند پرستار با وی و سلامتی او ارتباط مالی برقرار کرده است. ثروتمند بودن یا فقیربودن بیمار نباید در نحوه عملکرد پرستار تاثیری داشته باشد در دستورات اخلاق پرستاری از شورای بین المللی پرستاران نیز آمده است: پرستار در مقابل کار خود فقط حقوقی را که برای وی معین شده است دریافت می دارد. سفارشات و توصیه ها نباید تاثیری بر زیرپاگذاردن ظوابط داشته باشد. تبعیض دربکارگرفتن امکانات بیمارستان برای بیماران و تحمیل خرجهای اضافی برای بیمار رفتاری مناسب شأن پرستار نیست.
۸- تاکید بر امیدواری: کسانی که از بیمار خود آگاهی ندارند علاقمند هستند که از آن اطلاع حاصل کنند و پرستاران معمولا در مقابل پرسش از نوع بیماری از طرف بیمار مواجه هستند، پرستار نباید بی محابا بیمار را در مقابل واقعیتهای دردناک قرار دهد بلکه باید قبلا آمادگی لازم را نسبت به هر بیماری در او ایجاد کرده و  نسبت به امکان درمان آن آنها را امیدوار سازند و از سخنانی که موجب تشویش، نگرانی و اضطراب در بیمار می گردد اجتناب کنند و بیمار را متوجه صبر[5]، دعا[6]، حسن ظن به خدا[7]، و اعتماد به قدرت لایزال الهی کرده  و بر عدم یأس از رحمت الهی که گناه کبیره است تاکید نماید لاتاسوا علی مافاتکم و لاتفرحوا بما اتاکم (حدید-۲۳)، قوت قلب و تصلای خاطر بسیار موثر است و این رفتار با بیمار خود نوعی دارو برای او محسوب می گردد.
۹- بخورد صحیح با کادر پزشکی و همکاران و مسئولین مرتبط با بیمار:
مسئولیت دشوار و سنگین پرستاری یک فعالیت جمعی است و فقط در صورت همکاری و همفکری صحیح و مناسب سامان می پذیرد از اینرو همکاری و احساس مسئولیت همگانی در این بخش لازم است.
گذشت، حلم، بردباری، عطوفت لازمه کار دسته جمعی است پزشک فقط به کمک پرستار قادر  خواهد بود که به مداوای بیمار بپردازد لذا پرستاران باید بطور دقیق به دستورات پزشک در چارچوب قانون وشرع توجه کرده و به آن عمل نمایند. در دستورات اخلاقی شورای بین المللی پرستاران آمده است «پرستار به پزشک و همکاران بهداشتی خود اعتماد داشته، ناشایستگی و خلافت همکاران خود را فقط به مقامات صلاحیتدار گزارش می دهد.»
۱۰- رفتارهای مناسب قبل و بعد از مرگ بیمار:
بیمار در حال مرگ ممکن است با کمی تلاش حیات خود را باز یابد در صورتی که چنین چیزی ممکن نشد بطور معقول باید همراه و یا بستگان و در صورت نبودن خود او را با این واقعیت روبرو نموده و نیازهائی که دارد برآورده ساخت. در صورتی که می خواهد با بستگان خود تماس بگیرد یا وصیت نماید به او کمک نمود و آداب شرعی مربوط شخص محتضر را برای او بجا آورد. همدردی با بستگان و خانواده بیمار در کاهش رنج و مصیبت آنها بسیار موثر است و احساس تقصیری که ممکن است بستگان به بیمارستان و پرستاران در ذهن خود نسبت دهند را برطرف سازد.
۱۱- حفظ اسرار بیمار: آنچه که بیمار علاقه به افشاء آن ندارد و پرستار از آن اطلاع پیدا کرده است را نباید فاش ساخت رازداری  بنابر اقتضاء شغلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا در صورت عدم اطمینان بیمار از حفظ اسرار خود مسائلی که در مداوا و بهبود بیماری خود ممکن است دخالت داشته باشد را بیان نخواهد نمود، از طرف دیگر افشاء اسرار ممکن است باعث فتنه و فساد و خونریزی و از بین رفتن آبروی آنان گردد.
پرستار نباید نقش جاسوس یا مجری قانون را بخود بگیرد و از حق افشاء اسرار جز در مواردی که قانون بصورت صریح استثناء کرده است را ندارد. دستورات اخلاقی شورای بین المللی پرستاران نیز تاکید دارد که: پرستار مطالب شخصی افراد را که به وی ابراز می شود همیشه نهان می دارد.[8]
۱۲- تبعیت از قوانین و مقررات مربوط به حرفه پرستاری:
از آنجا که پرستار در جامعه ای متمدن و قانونمند زندگی می کند و سامان مندی یک جامعه و حرفه در گرو پیروی از قوانین جامعه می باشد، پرستار باید به مقررات محلی، ملی و بین المللی احترام بگذارد. البته باید توجه داشت که تبعیت از قوانین باید منافاتی با امور شرعی نداشته باشد. در دستورات شورای بین المللی پرستاران آمده است: «پرستار در راه برآوردن نیازهای بهداشتی انسانها به دستیاری گروههای بهداشتی و افراد دیگر جامعه با مقامات محلی و ملی و بین المللی همکاری می کند.»