مادرم خیلی من را اذیت می كنه و به من ستم میكنه مرتب میگه نمی بخشمت من هم با او لجبازی می كنم و خیلی حرف او را گوش نمی دم و او را اذیت می كنم برای حل این مشكل لطفا كمكم كنید؟
قبل از بیان راهكارهای مختلف برای ارج نهادن و رعایت حقوق والدین لازم است شناخت كافی از این موضوع داشته باشیم. همان طور كه در هر موضوع دیگری چنین است. هرگاه اهمیت و ارزش موضوعی را اطلاع یافتیم انگیزه بهتر و بیشتری برای توجه كردن به آن به وجود می آید و آن شناخت و توجه به اهمیت موضوع، ما را به عمل و پای بند بودن به آن سوق می دهد؛ بنابراین مناسب است كه در ابتدا (هر چند مختصر) به اهمیت و قدر و منزلت والدین از دیدگاه اسلام بپردازیم و سپس به بیان راهكارها و چگونگی انجام وظیفه و احترام گذاشتن نسبت به آنها اقدام كنیم.
مطمئنا ما در اینجا نمی توانیم از جنبه های مختلف و تمام آنچه كه باید بیان كرد، برای شما تشریح كنیم لذا توصیه می شود برای آگاهی بیشتر به كتاب های اخلاقی و روایات زیادی كه در این باره از ائمه معصومین (علیهم السلام) داریم مراجعه كنید تا زمینه ارج نهادن به مقام پدر و مادر در عمل برای شما فراهم شود.
اسلام از نظر حقوقى حساب ویژه‏اى براى پدر و مادر بازكرده همان گونه كه در جنبه‏هاى عاطفى نیز حساب جداگانه‏اى براى آنها در نظر گرفته است؛ لذا در روایات آمده كه اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خیر و بركت و سعادت فرزند مى‏شود، اگر در حق فرزندان خود دعا كنند خداوند به این دعا توجه خاصى مى‏ نماید؛ كما این كه اگر والدین از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناكرده آنها نفرین كنند ممكن است، خداوند بر چنین فرزندانى كه موجب ناراحتى والدین شوند قهر و غضب نماید.
دین مبین اسلام تحت هیچ شرایطی اجازه ی بی احترامی به والدین را نداده و همواره تأكید نموده كه همانند غلامی حلقه به گوش در برابر پدر و مادر باشید.
تنها جایی كه والدین, فرزند را امر به معصیت خدای سبحان می كند در چنین مواردی نیز در كمال احترام و ادب نباید از آنها اطاعت كرد؛ اما در هر حال حتی اگر والدین كافر یا مشرك هم باشند باید وظایف خود را انجام داد و در برابر آنان خاضع بود.
احترام و احسان به والدین, آنقدر پر اهمیت است كه در قرآن به صورت مكرر پس از مسأله ی توحید بیان شده است. قرآن كریم می فرماید : «و قضی ربك الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا اما یبلغن عندك الكبر احدهما او كلاهما فلا تقل لهما اف و لا تنهرهما و قل لهما قولا كریما و اخفض لهما جناح الذل من الرحمة و قل رب ارحمهما كما ربیانی صغیرا» و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستید و به پدر و مادر (خود) احسان كنید. اگر یكی از آن دو یا هر دو, در كنار تو به سالخوردگی رسیدند, به آنها (حتی) اف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنی شایسته بگوی و از سر مهربانی, بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در كوچكی پروراندند.
در این آیه پس از تأكید به توحید, احسان به والدین توصیه شده است. در این دو آیه نكاتی نهفته است كه به برخی از آنان اشاره می كنیم:
1 – نیكی و احسان به والدین.
2 – توصیه به ضرورت این احسان مخصوصا ً در دوران پیری [روابط صمیمی و عاطفی فرزندان با پدر و مادر در حال عادی و شرایط جسمانی و اقتصادی مساعد, امری طبیعی است، اما مهم وقتی است كه به دوران كهولت پای می گذارند و به طور طبیعی سطح توقعشان بالا می رود، به خصوص اگر از نظر اقتصادی و مالی هم نیازمند باشند و از فرزند, خواسته ها و تقاضاهای خارج از قدرت او و یا خارج از حد معمولی داشته باشند؛ این امر خود به خود باعث می شود كه انسان ها در مقابل این خواسته ها و خواهش ها موضع گیری كنند.
این جا است كه آیه ی كریمه توصیه می كند كه انسان ها توجه داشته باشند وقتی پدر و مادر یا یكی از آن ها به دوران پیری و كهولت پای گذاشتند, باید نسبت به آن ها بیشتر رسیدگی و پرستاری شود.]
3 – از كوچك ترین صحبت یا حركتی كه موجب ناراحتی و رنجش آن ها می شود, باید اجتناب شود (فلا تقل لهما اف) [یكی از معانی «اف», این است كه بگوید: «من خسته شده ام», «من از این مطالبی كه می شنوم و از این حركاتی كه می بینم بیزارم», یعنی كمترین اظهار ناراحتی. فرزند حتی حق ندارد كوچك ترین نا رضایتی در زبان و چهره اش ظاهر شود و یا آن ها را از خود برنجاند.]
4 – هنگام گفتگو با والدین در كمال احترام و ادب با آن ها سخن بگوید «و لا تنهرهما و قل لهما قولا كریما» بر آنان فریاد مزن و بزرگوارانه با آنان سخن بگو.
5 – مهم تر از موارد قبلی این است كه «و اخفض لهما جناح الذل من الرحمة» بال های تواضع خویش را از محبت, در مقابل آن ها فرود آور [با تواضع و فروتنی رفتار كنید؛ یعنی آن ها را بسیار برتر, بالاتر و والاتر از خود ببینید و با ایشان در كمال تواضع و تذلل رو به رو شود.]
6 – همواره برایشان دعا كند چه در زمان حیات و چه در زمان بعد از وفات و برایشان از خدای رحمان, طلب مغفرت نماید. «و قل رب ارحمهما كما ربیانی صغیرا» بگو: پروردگارا همان گونه كه آن ها مرا در كوچكی تربیت كردند, مشمول رحمتشان قرار ده.
پرسشگر عزیز!
در متون دینی روایات بسیاری به ما رسیده كه هر قدر به پدر و مادر - مخصوصا ً مادر- , خدمت كنیم هرگز نمی توانیم جبران محبت های آن ها را بكنیم. [در روایتی نقل شده است كه شخصی خدمت رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) رسید و گفت: مادرم در سالهای كهولت است و من از او نگهداری می كنم و او را به پشت خود حمل می كنم. از حاصل رنج و كسب خود, نیاز او را تأمین می كنم و درست مانند یك طفل شیر خوار, كه نیاز به مواظبت دارد, از او مراقبت و نگهداری می كنم. حتی در انجام بعضی از وظایف به چهره ی او هم نگاه نمی كنم كه مبادا خجالت بكشد. آیا توانسته ام زحمات و خدمات مادرم را جبران كنم؟
حضرت فرمودند: نه, تو همه ی این كارها را كرده ای؛ اما توجه داشته باش كه او علاوه بر این كه تو را در شكم خود نگهداری كرده, از شیره ی جانش به تو داده و هر گامی كه برداشته, برای حفاظت تو بوده است؛ هر دستی كه حركت داده, برای نگهبانی تو بوده و دامنش پناهگاه تو بوده است.
با همه ی این احوال او این رنج و مشقت را تحمل می كرده, در حالی كه آرزوی زندگی و بزرگ كردن تو را داشته است, ولی تو ضمن این خدمات, در دل به انتظار مرگ او هستی, پس هرگز نخواهی توانست خدمات او را جبران كنی و جزا دهی.]
روایت بسیار تكان دهنده ای از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده كه تكلیف همه ی ما را در مقابل والدین روشن می كند. از حضرت (صلی الله علیه و آله) نقل شده كه شخصی خدمت ایشان عرض كرد : ای رسول خدا, حق پدر چیست؟ حضرت فرمودند: مادامی كه زنده است او را اطاعت كنی و مطیع او باشی. بعد عرض كرد: حق مادر چیست؟ فرمودند: اگر انسان به اندازه ی ریگ های بیابان و قطرات باران و ایام روزگاران, در مقابل مادر بیاستد و او را اطاعت كند, به اندازه ی یك روز دوران حمل, حق او را ادا نكرده است.
با اندكی تأمل در روایات روشن می شود كه تا چه میزان, احترام به والدین - و مخصوصا ً مادر - در سعادت دنیا و آخرت انسان نقش دارد. رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «رضی الرب فی رضی الوالدین و سخط الرب فی سخط الوالدین» رضایت خدا در سایه ی رضایت والدین و خشم خدا در سایه ی خشم والدین است.
دوست عزیز!
وقتی خدای مهربان, رضایت خویش را در رضایت والدین قرار داده, چرا از چنین وسیله ای كه بهترین راه برای تقرب به خدای تعالی است استفاده نكنیم؟ خدای رحمان هرگز تكلیفی كه از عهده ی بندگانش خارج باشد نكرده و راه تقرب را در دسترس آنها قرار داده است.
اگر طالب بهشت و سعادت ابدی هستی به مادرت به بهترین شكل خدمت كن. روایت معروفی هست كه «الجنة تحت اقدام الامهات» بهشت زیر پای مادران است. برخی از بزرگان در مورد این روایت فرموده اند: شاید مقصود اینست كه بهشت در دسترس بوده و نیاز به تهیه ی ابزار دور از دسترس ندارد. خدمت به مادر بهشت را به ارمغان می آورد و اگر طالب بهشت هستید آنرا در زیر پای مادرانتان جستجو كنید. (در اثر تواضع و فروتنی و خدمت, باید خاك كف پای مادران شد.)
ذكر این نكته نیز ضروری به نظر می رسد كه اطاعت والدین و احسان به آن ها بعد از توحید ذكر شده است. درست است كه خدای سبحان و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) در مورد آن ها تأكید و توصیه به نیكی نموده اند اما اگر والدین بخواهند انسان را به ترك واجبی یا ارتكاب حرامی یا شرك و كفر وادار نمایند, نباید از آن ها اطاعت كرد؛ «لا طاعة لمخلوق فی معصیة الخالق» هیچ اطاعتی از مخلوق, در نافرمانی پروردگار روا نیست.
در قرآن نیز پس از اینكه در مورد والدین توصیه می كند می فرماید: «و ان جاهداك علی ان تشرك بی ما لیس لك به علم فلا تطعهما و صاحبهما فی الدنیا معروفا» هر گاه آن دو تلاش كنند كه تو چیزی را همتای من قرار دهی كه از آن آگاهی نداری, از ایشان اطاعت مكن؛ ولی با آن دو در دنیا به طرز شایسته ای رفتار كن. (سوره ی لقمان/ آیه ی 15)
توجه به قسمت پایانی آیه مهم است كه می فرماید: درست است كه نباید از آنان اطاعت كنی اما اجازه نداری در رفتار با آنان از مسیر معروف و پسندیده خارج شوی, هر چند اگر مشرك باشند و تو را به شرك دعوت نمایند.
البته لازم به ذكر است كه بطور قطع، اگر مادر شما در این خصوص وظایف خود، سهل انگاری داشته باشد، از طرف پروردگار مؤاخذه خواهد شد؛ اما مهم این است كه شما بعنوان یك دختر متدین و مؤمن، وظایف خود را در برابرایشان –بدون توجه به نواقصی كه در رفتار او می باشد- به بهترین نحو انجام دهید.
آن دسته از فرزندانی كه از نعمت داشتن ایمان بی بهره اند، در برابر اشتباهات و كوتاهی های والدین، به تلافی و پرخاشگری می پردازند؛ شما با تماس خود با این نهاد، نشان دادید كه به سوی معنویات گرایش دارید و می خواهید به آنچه خداوند دستور داده است عمل كنید. بنابراین با تكیه بر خداوند و پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) و رفتار مناسب شأن یك دختر مسلمان، با مادر خویش برخورد كنید.
نكته دیگر آن كه اگر پدر و مادر در حق فرزند كوتاهی كنند و چه بسا ظلمی انجام دهند، این سبب نمی شود كه فرزند هم درباره آنان به وظیفه اش عمل نكند. از این رو امام باقر (علیه السلام) فرمود: «خداوند در چند چیز رخصت و ترك را روا ندانسته است از جمله: نیكی به پدر و مادر چه خوب باشند آن دو و چه بد» (اصول كافی، ج 2، ص 129، ح 15).
پرسشگر گرامی!
مبادا تصور كنی كه خداوند با این دستور خواسته است بر تو سختگیری كند! اصلاً چنین چیزی نیست؛ زیرا خدای مهربان و حكیم، در آینده به فرزند تو نیز همین فرمان را خواهد داد! (دقت كنید.)
یكی از دلایل مهم این همه احترام و نیكی در حق پدر و مادر، بزرگترین نعمت خداوند یعنی حق حیات است كه اگر پدر و مادر نبودند؛ فرزندانی هم به وجود نمی آمدند از این رو هر چه درباره پدر و مادر احترام و احسان شود به جا خواهد بود.
یادمان نرود كه دنیا و سختی های آن محدود است و پاداش هایی كه خداوند برای مؤمن در آخرت فراهم نموده است، در برابر این سختی ها بسیار ناچیز است.
چه بسا انسان برای رسیدن به یك خواسته های معنوی، باید سال ها تلاش كند و ممكن است در نهایت نیز، به آن ها دست نیابد؛ ولی با رعایت حقوق والدین، در كمتر زمان به قله های رفیع معنوی دست یابد. البته احترام به والدین در رزق و روزی نیز بسیار مؤثر است. كسی كه در هر شرایطی به پدر و مادر خود احترام بگذارد، حتی در دنیا نیز بهره های فراوان خواهد برد.
به این نكته اساسی توجه داشته باشید كه گرچه ممكن است نتوانید تمام شرائط موجود در خانواده را بر وفق مرادتان فراهم نمایید، ولى مطمئنیم كه شما به عنوان فردی متدین مى‏توانید با استفاده از راهكارهایی كه در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می­گردد، خود را با شرائط موجود به گونه ای مناسب و فعّال وفق داده و هماهنگ سازید كه نه تنها از وضعیت موجود به درآیید، بلكه با ابتكار، خلاقیت و بهره‏مند شدن از توانمندی هاى خود زندگی شاد و با نشاطی را برای خود و سایر اعضای خانواده تان رقم زنید؛‌ لذا توجه نمایید كه:
- شما تنها فردى نیستید كه با این مسأله در خانواده خود مواجه هستید؛ لذا آن را به عنوان یك مسأله ببینید نه یك معضل و مشكل لاینحل؛ زیرا عده ای از هم سن و سالان شما توانسته اند با آن كنار بیایند؛ لذا شما نیز می­توانید.
- ما انسان ها به گونه ای هستیم كه هرگاه نسبت به اهمیت و ارزش موضوعی اطلاع یابیم, در اثر آن شناخت, انگیزه بهتر و بیشتری برای عمل و پای بند بودن به آن پید اخواهیم كرد؛ لذا شایسته است به اهمیت, قدر و منزلت والدین از دیدگاه اسلام توجه بیشتری نمایید.
- یكی از وظایف مهم فرزندان نسبت به والدین این است كه خواسته های مشروع والدین را بر آورند و از دستورهای آنان سرپیچی نكنند. تا جایی كه اگر پدر و مادری فرزند خویش از انجام عمل مستحبی نهی كنند،‌ فرزند نباید آن را انجام دهد. دانستن عاقبت رویگردانی از این وظایف نیز عامل محرك مناسبی برای ارج نهادن به مقام والدین است، به گونه ای كه انجام ندادن وظایف نسبت به والدین، گاهی به عاق والدین شدن منجر می شود.
علامه مجلسی در شرح كافی می گوید: عقوق والدین به این است كه فرزند حرمت آن ها را رعایت نكند و بی ادبی نماید و آن ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت كند و در چیزهایی كه عقلاً و شرعاً مانعی ندارد، نافرمانی نماید و این عقوق از گناهان كبیره است.
- یك اصل كلی در مورد انسانها وجود دارد و آن اینكه انسان موجودی تغییرپذیر است؛ یعنی همانطور كه تأثیر روی دیگران می گذارد از رفتار دیگران نیز متأثر می شود و رفتار او تغییر می كند. قطعاً شما با رفتار پسندیده خود می توانید مادرتان را تحت تأثیر قرار دهید. او را آن گونه كه هست، دوست بدارید؛ از او اطاعت كرده و فرمانبردارش باشید؛ چون رفتار و روحیه مادرتان با گذر عمر به صورت یك صفت ثابت شخصیتی در آمده است سخت تغییر می پذیرد و متحول ساختن چنین افرادی دشوار می نماید اما امری شدنی است؛ لذا نیازمند صبر و حوصله و همین طور تدبیر و هوشیاری و ظرافت های رفتاری خاص از طرف شما است.
بنابراین هرگز سعی در ایجاد تغییر ناگهانی و برخوردهای تند و عجولانه نداشته باشید كه این شكل رفتار نه تنها مادرتان را به سوی مخالفت می كشاند، بلكه ناسازگاری را به صورت لجاجت آمیز در ایشان تشدید می نماید.
خلاصه ی كلام اینكه:
این موقعیتی كه برای شما پیش آمده یكی ازامتحانات الهی است كه اگر در این امتحان, موفق بیرون شوید, در مسیر سعادت خویش گام بلندی برداشته اید؛ زیرا خداوند همه ابزار رسیدن به كمال را, با توجه به استعدادها و توانایی های افراد در اختیارشان قرار می دهد.
در پایان به شما دختر عزیزم, چند راهكار پیشنهاد می شود:
1 – با خود همواره آیات و روایاتی را كه در باب حقوق مادر است تكرار كنید و به باور خود بدهید كه رسیدن به بهشت در گرو خدمت به ایشان است و در دعاها از خداوند طلب صبر و بردباری كنید.
2 – خویش را در محضر خدای سبحان ببینید و هر قدمی كه بر می دارید خداوند را ناظر بر آن ببینید. به عنوان مثال با خود اینطور تصور كنید: اگر قرار شود یك روز طرز برخورد من با مادرم را فیلمبرداری كنند و فقط عده ی محدودی بیننده این فیلم باشند, چگونه برخورد می كنم؟ هر چند كه مثال بسیار ناقص است؛ چرا كه ناظر حقیقی خالق غنی و قادر و مهربان است!
3 – یكی از كارهایی كه می تواند بسیار اثر گذار باشد و كار را برای انسان آسان كند این است كه ثواب عملتان را به حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هدیه نمایید و همواره با خود این آیه را خطاب به حضرت (علیه السلام) زمزمه كنید: «یا ایها العزیز مسنا و اهلنا الضر و جئنا ببضاعة مزجاة فاوف لنا الكیل و تصدق علینا ان الله یجزی المتصدقین» ای عزیز, به ما و خانواده ما آسیب رسیده است و سرمایه ای ناچیز آورده ایم. بنابراین پیمانه ما را تمام بده و بر ما تصدق كن, كه خدا صدقه دهندگان را پاداش می دهد. (سوره ی یوسف/ آیه ی 88) مطمئن باش مداومت بر این عمل, محبتی از محبوب عالم امكان, حضرت حجت در دلت ایجاد می كند كه حتی سخت ترین كارها, چون برای هدیه به محبوب است نه تنها سهل و آسان می شود بلكه به آن عشق می ورزی.
4 – از این نكته نباید غافل بود كه: كلید همه ی درهای بسته و گرفتاری ها و بلاها در «صبر» است و تا این ناملایمات نباشد, صبر در وجودتان مستقر نخواهد شد و بدانید آنچه انجام می دهید (احترام به مادر) در مقابل آنچه به دست می آورید (رضای الهی و بهشت) بسیار اندك است.
5 – همواره محبت های مادرتان را در ذهن خود بیاورید و به یاد بیاورید آن زمان كه كودك و ناتوان بودید چگونه در آغوش مهر و محبت خود شما را پرورش داد و سعی كنید در مقابل آن زحمت ها و مهربانی ها با ایشان مهربان باشید و در زمان بدرفتاری ایشان، تحمل و بردباری را دستور العمل زندگی خود قرار دهید.
6 - در صورت امكان هر از چند گاهی هدیه ای هر چند كوچك برای او تهیه كنید.
7 - نقاط ضعف مادر را به رخ او نكشید و پیش دیگران نیز مطرح نكنید.
8 - جنبه های مثبتی كه مادرتان دارد را برجسته كنید و گاهی اوقات آنها را مطرح كنید.
در پایان به یك روایت كه از معصوم (علیه السلام) نقل شده, اشاره می كنم: حق مادر نسبت به سایر حقوق, لازم ترین و واجب ترین حقوق است, چرا كه او را در جایی حمل كرده كه كسی, دیگری را حمل نمی كند و با گوش و چشم و همه ی اعضا از او نگهداری كرد. در عین اینكه در رحم و شكم برای او مشقت داشت اما با سرور و شادمانی این رنج را تحمل كرد, مشقتی كه هیچ كس جز مادر حاضر نیست آن را تحمل كند. مادر راضی بود كه گرسنه بماند, اما فرزندش را سیر كند. تشنه بماند, فرزند را سیراب كند. خود برهنه بماند, فرزند را بپوشاند و خود در آفتاب باشد تا بر او سایه بیفكند. به آن مقداری كه او رنج و مشقت تحمل كرده, تو باید به او نیكی كنی و با او مدارا كنی, باید شكر خدمات و زحمت های او را به جای آوری هر چند شما توان جبران كوچك ترین زحمت او را ندارید مگر با یاری خداوند.
برای مطالعه بیشتر به كتاب سیری در رساله ی حقوق امام سجاد (علیه السلام) رجوع شود.
برایت آرزوی سلامت و سعادت دارم.
--------------------
منبع: پرسمان دانشجویی اخلاق و عرفان