در مورد فرزندانی كه از یك پدر و مادر متولد شده اند و از شرایط یكسان فرهنگی تربیتی بزرگ می شوند، یكی صالح و دیگری ناخلف و ناصالح می شود، علت چیست؟
عواملی و شرائطی که در تربیت فرزندان نقش دارند برخی درونی و داخلی است و برخی بیرونی و خارجی . به فرض که فرزندان شرائط خارجی یکسانی داشته باشند ولی هر گز شرائط و زمینه های داخلی آنها یکسان نمی باشد و همین تفاوت در شکل گیری شخصیت متفاوت و گاه متضاد آنها تاثیر فراوانی دارد . البته دو فرزند در ظاهر ممکن است شرائط خارجی یکسانی داشته باشند ولی با دقت و تامل روشن می گردد که ازاین حیث نیز کاملا یکسان نیستند و در برخی جهات با یکدیگر متفاوتند . تفاوت از نظر روحیه و استعداد و سرمایه ها و توانا ئی ها ی درونی و سلیقه امری غیر قابل انکارو اجتناب نا پذیر است و همین موجب می گردد که هیچ دو نفری کاملا شبیه هم نباشند .
علاوه بر آن عوامل محیطی هم خیلی تعیین كننده هستند به طور مثال دوست بد می تواند انسان را زیر و رو كند. ممكن است كسی در یك خانواده كاملا مذهبی بزرگ شده باشد، ولی در محیط مدرسه و محله در دام دوستی اسیر و گرفتار شود كه ظاهری خوب ولی سیرت و باطنی بد داشته باشد. همین یك دوست كافی است كه فرزند یك خانواده نیك سیرت را تبدیل به یك انسان بد سیرت و بد اخلاق نماید و از راه مستقیم خارج سازد. نمونه آن در قرآن كریم فرزند حضرت نوح (علیه السلام) است. پسر نوح با بدان بنشست-خاندان نبوتش گم شد.
دربارة شكل گیری رفتار و شخصیت انسان اعتقاد بر این است كه عوامل مختلفی تأثیرگذار است كه عبارتند از: 1. وراثت 2. محیط 3. تعامل محیط و وراثت 4. اراده و اختیار انسان
منظور از محیط هم شامل تمام متغیر های خارج از وجود فرد است كه از آغاز باروری و انعقاد نطفه تا هنگام تولد و از آن هنگام تا مرگ انسان را در بر می گیرد و بر او تأثیر می گذارد پس شامل تمام انواع محیط یعنی محیط طبیعی مثل آب و هوا، تغذیه، منطقة جغرافیایی و محیط اجتماعی مثل روابط میان افراد خانواده، مدرسه، همسالان، جامعه، فرهنگ، مذهب، وسائل ارتباط جمعی، انجمن ها و... همه و همه را شامل می شود.
اما آنچه باید توجه داشت این است كه انسان موجود منفعل محض نیست كه هر چه این عوامل محیطی (اعم از طبیعی و اجتماعی و غیره) تأثیرگذار باشند، انسان پذیر است و بدون هیچ تصرفی رنگ آن عامل تأثیرگذار را به خود می گیرد. بلكه انسان اراده و اختیار آزاد انسان نیز در رشد انسان تأثیرگذار است و در رفتارهای آگاهانة انسان ارادة او نقش ایفا می كند. پس اگر معلم و مدرسه تأثیر خاص خود را روی فرد ایفا می كند، به گونه ای نخواهد بود كه تمام آن نقش تأثیرگذار را بدون كم و كاست آن شاگرد پذیرا باشد و اگر هم تأثیری گذاشته است، می تواند با ارتقاء سطح آگاهی خود و آشنایی به جوانب مسأله، مسیر خود را تغییر دهد. نشانه های آن نیز در رفتار افراد قابل مشاهده است. همان طور كه در برخی شاگردان تأثیر رفتار یا سخن معلم و مدرسه را مشاهده نمی كنیم و در برخی دیگر به شكل كامل و تمام تأثیر گذار بوده و در دستة سوم تأثیر اندك بوده است.
و یا مسیر از گذر زمان، شاگردی كه در زمان تحصیل تابع محض معلم خود بودن در بزرگسالی تغییر مسیر داده است.
در مورد تربیت فرزند به منابع زیر مراجعه نمایید:
1- تربیت کودک، ابراهیم امینی
2- راه تربیت، مجید رشید پور، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
3- آشنایی با تعلیم و تربیت اسلامی، مجید رشید پور، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
4- روانشناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، دکتر غلامعلی افروز، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
5- تربیت طبیعی در مقابل تربیت عاریه ای، عبدالعظیم کریمی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
6- والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
7- خانواده و دشواری های رفتاری کودکان، دکتر علی قائمی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
8- مجموعه كتاب های خانواده، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
9- پرورش مذهبی كودكان، دكتر علی قائمی
10- آزادی كودك و حدود آن، دكتر علی قائمی
11- اصول و روشهای تربیت در اسلام ، احمدی ،سید احمد ، تهران : انتشارات انجمن اولیاء و مربیان ، 1373
12- اسلام و تعلیم و تربیت ،حجتی ، سید محمد باقر ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی ،1368
13- گفتارهائی پیرامون اثرات پنهان تربیت آسیب زا ،كریمی ، عبدالعظیم ، تهران : انتشارات انجمن اولیاء و مربیان ، 1373
14- با تربیت مكتبی آشنا شویم ، مظلومی، رجبعلی ، تهران : انتشارات امیر كبیر، 1366
15-جایگاه پرورش حسِ دینی در تربیت كودكان نویسنده : محمد قمی فر
---------------------------------------
منبع: پرسمان دانشجویی اخلاق وعرفان