مقدمه
در وهلۀ نخست باید اذعان نمود از گذشته دور تا زمان حاضر هر زمان كه شيعيان فرصتى پيدا مى‏ كردند، روز اربعين حسينى را به كربلا مى‏ رفتند و با شور و هيجان و اخلاص، آن حضرت را زيارت مى‏ نمودند. در طول اين سال‏ها نيز ميليون‏ها عاشق دلسوخته اربعين را به كربلا مى‏ روند و شهيدان كربلا را زيارت مى‏ كنند.[1] به يقين مراسم با عظمت حسينى از افضل شعائر اسلامى است كه از ائمّه اهل‏ بيت عليهم السلام به ما رسيده است و شايد هنوز زود است كه ما عظمت قیام امام حسین علیه السلام را درك كنيم و به عمق آن برسيم.[2] از این رو شاخصۀ وجودی اربعین را می ­توان در نقش بسيار مهمّى كه شهادت امام حسين عليه السلام در بقاء اسلام ایفا نمود و همچنین مصائب عظیم آن حضرت جستجو نمود،[3] به نحوی که زيارت اربعين‏ تنها در مورد امام حسين عليه السلام وارد شده، و براى ساير معصومين عليهم السلام زيارت اربعين‏ وجود ندارد.[4]
بی شک جاذبه مراسم اربعین به قدرى است كه هر سال بزرگ‏ترين اجتماع زائران حسينى در اربعين‏ در تاريخ كربلا ثبت می­ گردد، آن هم با پای پیاده و نیزدر ميان همه خطرات احتمالی که زائران حسینی را تهدید می­ کند،[5] لیکن سوگواران حضرت سیدالشهدا از نجف و دیگر نقاط با پای پیاده به سمت کربلای معلی در حرکت هستند و غوغای عجیبی را به پا کرده اند که باید این ظرفیت عظیم فرهنگی و دینی را حفظ نمود.[6] از این رو در این نگاشته در صدد برآمدیم تا با بهره گیری از آراء و اندیشه های ژرف اندیشانۀ مرجع عالی قدر جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله)، مهمترین مولّفه ها و شاخصه های راهبردی راهپیمایی عظیم روز اربعین حسینی را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهیم که در ادامه به مخاطبان گرامی ارائه می ­گردد:
تبیین فلسفۀ وجودی زیارت اربعین
گفتنی است از جمله سنّت‏ هاى مهم روز بيستم صفر یعنی روز اربعين حسينى زيارت اربعين امام حسين عليه السلام است.[7] به نحوی که امام حسن عسكرى عليه السلام، زيارت اربعين امام حسين عليه السلام را به عنوان یکی از نشانه هاو علائم فرد مؤمن برشمرده است و براى اين روز زيارت مخصوصى از امام صادق عليه السلام نیز نقل شده است.[8] مرحوم‏ علّامه مجلسى‏ در زاد المعاد مى‏ نويسد: «چون جابر كه از بزرگان صحابه بود، اساس اين كار را گذاشت، مى‏ تواند دليل فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز شده باشد» لیکن با اين حال، احتمال مى‏ دهد وجوه ديگرى داشته باشد كه بر ما مخفى است.[9] به نظر می­ رسد نمی­ توان اهتمام ویژه ائمۀ اطهار علیهم السلام نسبت به زيارت اربعين را به صرف زيارت آن حضرت از سوى جابر بن عبداللَّه انصارى در اربعين مورد نظر قرار داد، به ویژه آنكه زيارت اربعين اختصاص به امام حسين عليه السلام دارد و درباره هيچ يك از ديگر معصومان چنين زيارتى وارد نشده است.[10] بلكه همانطور كه دانشمند بزرگ و محقّق شهير ابوريحان بيرونى‏ گفته است: «وَفِي الْعِشْرينَ رُدَّ رَأْسُ الْحُسَيْنِ عليه السلام إلى جُثَّتِهِ حَتَّى دُفِنَ مَعَ جُثَّتِهِ، وَ فيهِ زِيارَةُ الْأَرْبَعينَ‏؛ در بيستم صفر سر مطهّر امام حسين عليه السلام به پيكرش بازگردانده شد و همراه آن به خاك سپرده شد و در همين روز زيارت اربعين وارد شده است».[11] هم چنین علّامه مجلسى(ره) در زادالمعاد مى‏ نويسد: «مشهور آن است كه سبب تأكيد زيارت آن حضرت در اين روز، آن است كه امام زين العابدين عليه السلام با ساير اهل بيت در اين روز بعد از مراجعت از شام به كربلاى معلّى وارد شدند و سرهاى مطهّر شهداء را به بدن‏ هاى ايشان ملحق كردند».[12]
بنابراین زيارت اربعين پس از الحاق سر آن حضرت به بدنش در روز بيستم صفر، سنّت گرديد، در نتيجه و با توجه به اين نكته كه اربعين فى حدّ نفسه امتيازى ندارد، آن گونه كه شب‏هاى جمعه و نيمه شعبان و ليالى قدر و عيدَيْن و عرفه، بر ساير ايام و ليالى امتياز دارند، بايد در اربعين امام حسين عليه السلام حادثه ويژه‏ اى اتفاق افتاده باشد كه آن را از ساير روزهاى قبل و بعدش ممتاز ساخته باشد و اين جز با الحاق سرهاى شهدا به بدن‏هايشان و زيارت قبور شهدا توسط امام سجاد عليه السلام و كاروان همراه، نمى‏ تواند باشد. لذا فلسفۀ وجودی اهميّت زيارت اربعين به سبب الحاق سرهاى شهدا در اين روز توسط امام سجاد عليه السلام و زيارت آن قبور پاك، توسط امام عليه السلام و كاروان حرم حسينى در اربعين است.[13]
اهمیت پیاده روی اربعین در کلام معظم له
شاید برخی این پرسش را مطرح می­ کنند که با وجود تعدد وسائل نقلیه برای جابجایی آسان، چرا زائرین مایل هستند برای زیارت امام حسین علیه السلام به ویژه در موسم اربعین، رنج پیاده روی برای زیارت حضرت سیدالشهدا علیه السلام را به جان بخرند و این مسیر طولانی را با پای پیاده طی کنند؟[14] در پاسخ باید گفت؛ پیاده روی روز اربعین از سوی زائران حسینی در نوع خود به عنوان ابراز عظمت امام حسین علیه السلام مطرح است؛ زیرا عیناً در روایات و سیرۀ ائمۀ اطهار بر سنت پیاده روی به ویژه برای زیارت امام حسین علیه السلام و امام رضا علیه السلام تأکید و تصریح شده است.[15] امامان معصومین علیهم السلام پیاده از مدینه به سمت مکه حرکت می­ کردند به نحوی که امام سجاد علیه السلام 25 مرتبه با پای پیاده به زیارت خانه خدا رفتند.[16]
نکته مهم در سیرۀ ائمۀ اطهار علیهم السلام این است که برخی اوقات مَرکب هم به همراه خود می­ بردند که در وهلۀ نخست اگر در اثنای مسیر، ضعف و ناتوانی بر آنها مستولی گردید بتوانند از آن استفاده نمایند، لیکن نکتۀ کلیدی در به همراه داشتن مَرکب و در عین حال پیاده روی برای زیارت این است که می­ خواهند بگویند فلسفۀ پیاده روی معلول بی مَرکبی نیست، بلکه پیاده روی علیرغم مهیا بودن مَرکب، برای پاسداشت عظمت و احترام امام حسین علیه السلام صورت می­ گیرد،[17] لذا پیاده روی اربعین به نوبۀ خود به عنوان اظهار عظمت و تجلیل از مقام شامخ اباعبدالله الحسین علیه السلام است.[18]
هم چنین در تبیین دیگر ابعاد اهمیت پیاده روی برای زیارت اربعین حسینی باید گفت آن تأثیری که در این پیاده روی هست، در زیارت معمولی نیست. انسان یک حال و هوایی دیگری پیدا می کند. تا آدم نرود، توجّه پیدا نمی کند؛ انسان یک حال و هوای دیگری پیدا می کند. یک شور و نشاط و یک عشق دیگری پیدا می کند.[19] آثار و برکاتی که از زیارت معمولی حاصل می شود، ارزشمند است. خب می رود زیارت می کند، به‌ جای دو روز، سه روز چهار روز زیارت می کند، تکرار زیارت؛ اما این (پیاده روی) یک خاطره‌ای می شود برای تمام عمر. اصلاً در موقع راه رفتن وقتی به آن سمت می رود، به نوعی در پی خودسازی است. غیر از بحث هایی که [در طول راه] می شود، شب هایی که مستقر می شوند و صحبت هایی که می شود، اصلاً خودِ این یک تأثیر در خودسازی دارد.[20]
وقتی ما مشرّف در نجف بودیم و درس می خواندیم طلاب، علما، و مراجع در ایّام مخصوصی؛ اربعین یا غیر اربعین، پیاده به کربلا می رفتند. لذا با پای برهنه می رفتیم و خارها هم در پایمان می رفت و خارها را هم قبول می کردیم، «در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم/ سرزنش ها گر کند خار مغیلان، غم مخور». [21]
شکوه اربعین حسینی؛ عظمت جهانی آموزه های شیعی
باید اذعان نمود از آنجا که جریان کربلا و قیام عاشورای امام حسین(علیه السلام) موضوعی است که هر چه از آن می گذرد بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و کهنه نمی شود و از یادها نمی رود، لذا مراسم اربعین به عنوان مراسمی خاص مورد توجه همگان قرار گرفته است به نحوی که بدون تبلیغ هر سال باشکوه­ تر برگزار می­ شود.[22] لذا به جرأت می توان مدّعی گردید اجتماع بسیار گسترده در این روز که برای حضور در زیارت اربعین تشکیل می‌ شود بسیار گسترده تر از ایام حج است که نشان دهنده اوج عزت و اقتدار برای حرکت در مسیر خدا است.[23]بلکه باید گفت اجتماع انسانی زئران اربعین حسینی در کربلا از عاشورا خیلی بیشتر است؛ عدۀ زیادی پیاده، به گونه ای که حتی پیران و زنان و اطفالی که رنج پیاده روی را به جان می­ خرند که دلیل این مسأله را باید در عشق آنها به اهل بیت علیهم السلام جستجو نمود، آنها عاشق این مکتب هستند و تنها عشق است که آنها را به این سمت و سو رهنمون می­ سازد بنابراین آثار و برکات پیاده روی اربعین بی نظیر و بی حد و حصر است.[24]
بنابراین اربعین حسینی موضوعی است که در همه دنیا بی نظیر است، اربعین را خداوند نصیب شیعیان کرده تا به این وسیله عظمت تشیع را به جهانیان نشان دهد.[25] از این رو ما باید بخاطر جریان عاشورا شاکر خدا باشیم چرا که به وسیله این نهضت در برابر دشمنان ایستادگی می­ کنیم و موجب عظمت و بزرگی شیعیان سراسر جهان شده ایم.[26] اين­گونه پيشرفت­ ها نشان مي دهد كه واقعيت هايي وجود دارد كه اين مسائل بدون تبليغ پيش مي رود، واقعیت این است که اربعین تبدیل به سرمایه ای عظیم و بی نظیری در دنیا شده و این فرصتی است که در اختیار شیعیان قرار گرفته و نباید از آن به سادگی گذشت،بلکه بايد از آن درست استفاده شود.[27]
عظمت پیاده روی اربعین در سایۀ رعب و وحشت تکفیری ها
بدیهی است بعد از آن‌که تروریست هاى تکفیرى و حامیان آنها از کشورهاى عربى و آمریکا و اسرائیل گرفتار شکست خفت بارى در سوریه شدند، تصمیم گرفتند آن را در عراق جبران کنند،[28] اما چیزى نگذشت که دیدیم ملت عراق اعم از شیعه و اهل سنت و کرد در مقابل خطر تروریست‌هاى تکفیرى به پا خواستند و به یارى ارتش شجاع عراق شتافتند.[29] لذا تروریست هاى تکفیرى و حامیان آنها بدانند در صورت لزوم میلیون ها نفر از کشورهاى دیگر همان ها که هنگام اربعین با پاى پیاده از دورترین نقاط به سوى مرقد ائمه علیهم السلام به عراق مى آیند به نیروهاى مردمى عراق مى پیوندند و ارتش شجاع آن را یارى مى دهند.[30] لذا جوانان عاشق اسلام و اهل بیت علیهم السلام باید آمادگى خود را حفظ کنند و در صورت لزوم و درخواست دولت عراق به آنها بپیوندند،[31] زیرا شيعيان با بهره گیری از تجمّع عظیم روز اربعین مقابل دشمنان ايستادگي كرده و آن ها را مات و مبهوت مي كنند،[32] و یقیناً چنین حرکت با عظمت و با شکوهی، رعب و وحشت در دل دشمنان اسلام و مکتب اهل بیت علیهم السلام می اندازد و بدخواهان متوجه می­ شوند که نمی توانند عشق به حضرت سیدالشهدا علیه السلام را از دل ها بیرون کنند.[33]
راهپیمایی اربعین؛ ظرفیتی عظیم در تحقّق رویکردهای فرهنگی
بی شک باید از نعمت بزرگ راهپیمایی اربعین بهره برداری های گوناگونی کرد، از این رو افزون بر کارهای ثواب باید فعالیت های فرهنگی مطلوب و موثّر نیز صورت گیرد،[34] لذا هرچه مي توان بايدخدمات را بهتر، شايسته تر و بدون آسيب ارائه نمود.[35] از آنجا که خدمت به زوّار، خدمت به امام حسين علیه السلام است، از این رو اين حركت بايد نتايج فرهنگي نيز داشته باشد كه بسيار اثرگذار است؛ متأسفانه برخي زيارت مي روند اما نماز نمي­ خوانند.[36] لذا فریضه الهی امر به معروف و نهی از منکر بین شرکت کنندگان در پیاده روی مراسم اربعین نشر داده شود، نصب پلاکاردهایی در زمینه نماز و حجاب در طول مسیر و مسائلی از این دست نتایج ارزشمند فرهنگی را از تجمع عظیم زائران اربعین حسینی را به همراه خواهد داشت.[37]
تقویت کیان شیعه در گرو تبیین رسانه ای تجمع عظیم اربعین
بدیهی است اربعین امام حسین علیه السلام همانند گنج بوده که هرساله مقداری از آن کشف می شود و باید قدر این گنج را دانست، باید به تمام دنیا اطلاع رسانی گردد که تجمع عظیم اربعین برای عاشقان اهل بیت علیهم السلام است؛ این تجمع عظیم بسیار مهم بوده و کیان شیعه را تقویت و تثبیت می­ کند.[38] زیرا هرساله با تجمع عظیم اربعین خون تازه ای در رگ های شیعه جریان پیدا می کند، چنین تجمعی در طول تاریخ سابقه ندارد و از نظر زمان و مکان منحصر به فرد است.[39] لذا انجام راهپیمایی اربعین حسینی در دنیا مورد توجه قرار خواهد گرفت و تبلیغ بسیار خوبی برای عالم تشیّع و عالم اسلام خواهد بود و همه جهانيان به خوبي مشاهده خواهند کرد که شيعيان اين چنين مقتدايي دارند. از این رو پیاده روی اربعین را باید به عنوان یکی از مبلّغ های استراتژیک اسلام مورد اشاره قرار داد.[40]
لزوم مدیریت بهینۀ راهپیمایی عظیم اربعین حسینی
در تشریح این مسأله باید گفت هر سال ۲۰ میلیون زائر بدون هیچ مشکلی در مراسم اربعین شرکت می کنند اما رژیم سعودی نتوانست امنیت ۲ میلیون حاجی را تأمین کند، لذا دشمن در کمین است تا بتواند آسیبی بزند که به ویژه در این زمینه پس از واقعه منا تلاش می کند به مراسم اربعین خدشه وارد کند و این مراسم را تضعيف يا كم رنگ كنند يا با خرافات بياميزند و از عظمت آن بكاهند و امنیت و مدیریت شیعیان را زیر سؤال ببرند.[41] لذا باید از سرمايه اربعين به درستي استفاده كرد، همچنين نسبت به مسائل امنيتي بايد تدابيري انديشيده شود؛ زائران پس از زیارت باید مسیر را خالی کنند تا تراکم اسباب خطر نشود هوشیاری در برابر فعالیت های تخریبی دشمن بسیار مهم است.[42] هم چنین اتخاذ تدابیر لازم در مدیریت اربعین حسینی بر این امر مهم متمرکزاست که افراد دست اندرکار باید با حوصله بوده و سعه صدر داشته باشند تا موجب ناراحتی مردم نشوند،[43] مسؤولان باید به مردم نظم بدهند اگر این جمعیت عظیم از نظم خارج شود مشکل آفرین خواهد شد.[44] یقیناً خدمت به تشکیلات امام حسین علیه السلام در روز راهپیمایی عظیم اربعین حسینی برای همه در هر مرحله ای از علم و تقوا و نفوذ اجتماعی افتخار است.[45]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت اين­جانب هنگامى كه صحنه تكان دهنده حركت زوّار را می­بینم كه با پاى برهنه و همراه كودكان خردسال و شيرخوار به سوى آن مقصد عاشقان در حركتند، آرزو می­ کنم كه اى كاش من هم در ميان آنها بودم[46] و ای کاش ما هم در این سن و سال می توانستیم در این مسیر باشیم.[47]لذا باید گفت افزایش جمعیت عزاداران حسینی از دو نفر در نخستین اربعین امام حسین(علیه السلام) تا میلیون ها نفر در شرایط فعلی نشان دهنده قدرت و عزت در ارتباط با خدا است که سبب شده تا جوانان با وجود خطرات زیاد در این سفر حاضر شوند.[48]هم چنین نشان دهنده این است که این حرکت همچنان با شکوه تر در سال های آینده خواهد شد،[49] از این رو باید مستندات اربعین جمع آوری شود تا با انتشار به صورت کتاب به عنوان یک سند شیعی در تاریخ ماندگار شود. وقايع نگاري تجمع عظیم اربعین حسینی از موضوعات مهم است.[50] لذا بهتر است تمامی ابعاد عظمت و شکوه مراسم اربعین به روش های مختلف ثبت و ضبط شود تا این مساله مهم و حیاتی در تاریخ ثبت شده و برای آیندگان به یادگار بماند.[51] که قطعاً امروزه این کار با وجود پیشرفت تکنولوژی از جمله دوربین های مختلف عکاسی و فیلمبرداری... می‌تواند به بهترین شکل ممکن انجام شود.[52]
هم چنین باید مراقب باشیم مبادا کسانی با بدعت ها و برنامه های نادرست خود این عظمت و شکوه را زیر سؤال ببرند،[53] زیرا راهپیمایی و زیارت اربعین حسینی جریانی است بسیار مبارک، بسیار پُرفایده و بسیار پُرسود که ان شاء الله آثار و برکات این کار، ذخیرۀ معاد برای زائران اربعین حسینی را به همراه خواهد داشت.[54]

منبع: معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی مکارم ‌شیرازی.
--------------------------------------------------------
پی نوشت:
[1] عاشورا ريشه ‏ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص633.
[2] احكام عزادارى ؛ ص143.
[3] احكام عزادارى ؛ ص117.
[4] اهداف قيام حسينى ؛ ص73.
[5] احكام عزادارى، ص: 144.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم ‌شیرازی ، جلسه درس خارج فقه ،مسجد اعظم قم،1393/09/19.
[7] عاشورا ريشه‏ ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها، ص: 633.
[8] رجوع كنيد به: مفاتيح نوين، زيارت اربعين،( ص 393).
[9] زاد المعاد، ص 402.
[10] عاشورا ريشه‏ ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها، ص: 634.
[11] الآثار الباقية، ص 331.
[12] زادالمعاد، ص 402.
[13] عاشورا ريشه ‏ها، انگيزه ‏ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص634.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نمایندگان هیأت های دانشجویی عازم پیاده روی اربعین حسینی ،1391/06/10.
[15] همان.
[16] همان.
[17] همان.
[18] همان.
[19] همان.
[20] همان.
[21] همان.
[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد اربعین،1394/08/24.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم‌شیرازی در دیدار با دانشجویان بسیجی دانشگاه‌های سراسر کشور،1393/09/13.
[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نمایندگان هیأت های دانشجویی عازم پیاده روی اربعین حسینی ،6/10/ 1391.
[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد اربعین،1394/08/24.
[26] همان.
[27] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در ديدار مسئولان ستاد بازسازی عتبات عالیات و بنیاد فرهنگی خاتم الاوصیاء(ع)،1394/08/21.
[28] بیانیه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی و صدور حکم جهاد در عراق علیه گروه های تروریستی تکفیری،1393/04/02.
[29] همان.
[30] همان.
[31] همان.
[32] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در ديدار مسئولان ستاد بازسازی عتبات عالیات و بنیاد فرهنگی خاتم الاوصیاء(ع)،1394/08/21.
[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ،حرم کریمه اهل بیت(ع)، 1393/09/22.
[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس و اعضای هیأت امنای موکب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[35] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در ديدار مسئولان ستاد بازسازی عتبات عالیات و بنیاد فرهنگی خاتم الاوصیاء(ع)،1394/08/21.
[36] همان.
[37] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با اعضای ستاد اربعین، 1394/08/23.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس و اعضای هیأت امنای موکب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[39] همان.
[40] همان.
[41] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد اربعین،1394/08/24.
[42] همان.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس و اعضای هیأت امنای موکب حضرت معصومه(س)، 1394/08/24.
[44] همان.
[45] همان.
[46] احكام عزادارى ؛ ص144.
[47] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی hawzahnews.com.
[48] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم ‌شیرازی در دیدار با دانشجویان بسیجی دانشگاه‌های سراسر کشور،1393/09/14.
[49] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی،اربعین حسینی ، شبستان امام خمینی(ره)، حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) ،1393/09/22.
[50] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در ديدار مسئولان ستاد بازسازی عتبات عالیات و بنیاد فرهنگی خاتم الاوصیاء(ع)،1394/08/21.
[51] همان.
[52] همان.
[53] همان.
[54] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نمایندگان هیأت های دانشجویی عازم پیاده روی اربعین حسینی ،1394/06/10.