رسول گرامي اسلام(ص) چه کساني را هنگام مرگ، شهيد معرفي ميکند؟

شهيد در معناي معروفش مصداق رزمنده‏ اي است که در صحنه جنگ و جدال عليه ظالمان و متجاوزان به ستيز برخاسته و در اين راه به شهادت مي رسد. قرآن درباره اين افراد مي فرمايد: "مپنداريد که شهيدان راه خدا مرده ‏اند، بلکه زنده به حيات ابدي اند و نزد خدايشان متنعّم خواهند بود".(1)شهيد از اجر و قرب بسيار بالايي برخوردار بوده و بسياري را راه بر آن نيست.
مقام شهيد مختص بعضي از بندگان خدا است و خدا ايشان را گلچين مي کند. پيامبر گرامي(ص) فرمود: "برتر از هر نيکي نيکويي هست تا وقتي که شخص در راه خدا کشته شود".(2)اما در اين بين افرادي نيز وجود دارند که از اجر و مقام شهيد برخوردار بوده و بعد از مرگ جزء شهيدان مي باشند. خداوند اهل ايمان را از شهدا و صديقين معرفي کرده و در زبان ائمه معصومين(ع) آمده: "مرده‏اي که از شيعيان باشد، جزء راست گويان و شهدا است".در ميان روايات صادره از اهل بيت(ع) فراوان ديده شده است که بسياري از مردم اجر شهيد را دارند.
امام علي(ع) فرمود: "ميت و مرده‏اي که از شيعيان ما باشد، صديق و شهيد است".(3)در قرآن، مؤمن به عنوان شهيد معرفي مي شود: "و کساني که به خداوند و پيامبرانش ايمان آورده‏اند، اينانند که صدّيقند و شهيدان نزد پروردگارشان هستند و اجر و نورشان را دارند".(4)کسي که در حال مرّ محبّ آل محمّد باشد، جزء شهدا است.پيامبر گرامي(ص) فرمود: "کسي که بر حبّ آل محمد(ص) بميرد در حالي که شهيد است، مرده است".(5)
پيامبر گرامي اسلام(ص) فرمود: "اينان جزء شهدا هستند و از مقام ايشان برخوردارند:
1- شخصي که در راه خدا کشته شود؛
2- هر کس که در راه خدا بميرد؛
3- هر کس که به خاطر بيماري طاعون فوت شود؛
4- هر کس که در شکم مادر بميرد؛
5- هر کس که در آب غرق شود؛
6- هر کس که براي دفاع از جان خود کارزار کند تا کشته شود؛
7- هر کس که در راه دفاع از مال خود کشته شود؛
8- هر کس که در راه دفاع از خانه‏اش قتال کننده کشته شود؛
9- هر کس که با طهارت (وضو) بخوابد و همان شب بميرد".(6)در عين حال موارد ديگري نيز وجود دارد که حکايت از اجر و ثواب شهيد دارد و چون اين جواب به اطاله و زياده مي کشيد از ذکر همه آن‏ها خودداري مي شود.
نتيجه:
اگر چه معصوم(ع) مصاديق متعددي را براي شراکت در ثواب و اجر شهيد ذکر کرده‏اند، اما بايد دانست که ثواب هر عملي منوط به نيت صاحب عمل است و اگر شرايط جمع باشد و چنين اتفاقي بيفتد، ثواب هم در پي آن خواهد آمد. امام صادق(ع) فرمود: "(پاداش) اعمال به نيت آن است و براي هر آدمي هر چه که نيت کرده است ميم اند و عبد ناچار است که در هر حرکت و سکون نيت خويش را خالص کند".(7) در عين حال شهيد معناي عرفاني بسيار بالايي دارد و امام خميني(س) تعبير معروفي دارند که: "عالم محضر خدا است. در محضر خدا معصيت نکنيد". پس معلوم مي شود تمام موجودات نزد خداي متعال شهيد و حاضرند و سهم اصلي از اين حضور و شهادت به موجود با شعوري به نام انسان بر مي گردد، اما پرده‏هاي غفلت و غبار معصيت و ظلمت، مانع درک متقابل اين محضر متعالي مي شود. براي دريافت نور اين محضر عظمي بايد شهيد واقعي شد، زيرا انسان اگر به حضور مادي اش در نزد خدا باشد، بهره‏اي نمي برد، هر چند چون ديگر مخلوقات نمي تواند از استيلاي "کن فيکونش" خارج شود، ولي مهم آن است که او شهيد واقعي باشد و به همين جهت امام باقر(ع) مي فرمايد: "هر کس مؤمن است، شهيد است".(8) چون ايمان جواز ورود به محضر حق تعالي است و او چون بر همه جا حاضر است پس ناظر به حضور شخص حاضر و با معرفت است. مؤمن پي آن که در صحنه کارزار باشد و يا در حين مقاتله با کفر کشته شود و يا حتي قبل از آن که در بستر، به مرگ طبيعي بميرد، شهيد است و درک متقابل بهترين حال براي حضورش است.

پي نوشت‏ها:
1. آل عمران (3) آيه 169.
2. بحارالانوار، ج 97، ص 15، حديث 32.
3. بحارالانوار، ج 1، ص 114.
4. حديد (57) آيه 19.
5. بحارالانوار، ج 23، ص 333.
6. ر.ک: آثار الصادقين، ج 10، ص 77 - 81.
7. بحارالانوار، ج 67، ص 210، حديث 32.
8. همان، ج 52، ص 145، حديث 64.

گردآوري : گروه نيک صالحي