سؤال:

«یا مَرْیَمُ إِنَّ اللّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسیحُ...؛ ای مریم! خدا تو را به کلمه خویش نوید می دهد که نام وی مسیح است.»
در این آیه، معنی «کلمه» چیست؟ چرا آن حضرت را «کلمه» نامیده اند؟

جواب:

علما را در این شبهه، چند پاسخ است: از جمله این که:

1 ـ خدای سبحان در کتب آسمانی پیشین، از میلاد و مبعث و بشارت به نبوت حضرت مسیح علیه السلام یاد کرده است. وقتی پروردگار عالم، آن حضرت را آفرید و به رسالت مبعوث نمود، فرمود: این است کلمه من، یعنی این همان است که به آن خبر داده ام و مکرّرا هم از او یاد کرده ام. این به آن می ماند که کسی به چیزی که انتظارش می رود خبر دهد و عظمت آن را گوشزد نماید و سپس آن چه را که امید بود و انتظارش می رفت پدید آید، این جاست که آن خبر دهنده به مخاطبین خود می گوید: گفتار من، هم اکنون شما را رسید و کلام مرا دیدید. دیگران هم می گویند که: این همان سخن تو یا «کلام» تو است یعنی همان چیزی که وعده اش می دادی و ما را از مخالفتِ با او می ترسانیدی.
2 ـ قول دیگر این که: ممکن است خدای سبحان که این آیه را فرموده، معنی اش این باشد که پسری زاده می شود که پیامبر خواهد شد و مردم به وسیله او هدایت می شوند چنان که توسط کلمات الهی هدایت می گردند. لذا آن حضرت را «کلمه» گفتند تا او را با «کلمه»ای که برای توضیح و راهنمایی وضع شده است همانند نمایند. چون در حقیقت، کلمه، همان کلام است. و حضرت عیسی علیه السلام نه کلام است و نه از جنس کلام می باشد و از همین قبیل است که آن حضرت را «روح» نامیده است چون این مردم به وسیله آن حضرت زنده می شود، همان طور که جسمشان با روح زنده می گردد.
3 ـ قول دیگر این که عده ای گویند: در این آیه «کلمة الله» همان وعده الهی است مثل آن است که خدای تعالی فرموده است: تو را به وعده ای که خداوند قبلاً داده است مژده می دهد. که نظیر این در قرآن زیاد است که در آن مثال ها، قول و کلمه یک معنا دارند.
4 ـ وجه دیگری برای علت نام گذاری حضرت مسیح به «کلمه» آورده اند و آن، این که حضرت مسیح به این جهت متصف به صفت کلمه شده است که ابتدای شناخت آن حضرت، به وسیله کلمه که به صورت بشارت بوده می باشد. البته بر این وجه اعتراض شده است که اگر این درست باشد ناگزیر باید انسان را پس از این که آدمی کامل شده است باز نطفه بگوییم. چون آغاز خلقتش نطفه بوده است، در صورتی که هیچ کس چنین نگفته است.
5 ـ و عده ای دیگر گفته اند که: مراد از این آیه، همانند آیه «کُن» است و حضرت عیسی علیه السلام به این جهت به این نام موسوم گردید که هر مولودی سوای آن حضرت از راه طبیعی به دنیا آمده است و حال این که حضرت عیسی علیه السلام این چنین نبود بلکه هم چون «کُن» بود. (یعنی خداوند امر فرمود: «کن» پس موجود شد) لذا رواست که او را به «کلمه» موسوم و مخصوص داشت چون تنها او ویژه این معنی می باشد.
6 ـ از دیگری نقل شده که: حضرت عیسی علیه السلام به این جهت متّصف به صفت «کلمه» شده است که لقب آن حضرت «کلمه» بوده است و از طریق لقب، متّصف به این صفت گردیده، نه از جهت معنای کلمه. چون در «کلمه» معنایی که بتوان به خاطر آن، حضرت عیسی علیه السلام را متصف به آن نمود نیست. لکن در مسیح و با این که معانی مختلفی برای او گفته اند و روح الله و نظایر این ها هست و تمام معانیِ معقوله، تحت همین حکم هستند و می توان صاحب آن نام را به او متّصف کرد. چنان که پدر حضرت ابراهیم علیه السلام را می توان آزر گفت.

نظر مؤلف

اگر جایز باشد لقب حضرت عیسی علیه السلام را «کلمةُ الله» گذاشت هم چنین جایز است او را ملقب به «روح الله» نمود و اگر بتوانیم که معانی مسیح و روح را بگیریم، حتما می توان معناهایی را که در «کلمه» هست گرفت، پس فرق میان این دو، معنا ندارد.
قوی ترین وجه از وجوه مذکوره این است که «کلمه» را در این آیه به معنی وعده الهی بدانیم که خداوند قبلاً به آن نوید داده است؛ یا اینکه بگوییم به این جهت، حق تعالی، حضرت عیسی علیه السلام را «کلمه» نامیده است که به وسیله او، مردم هدایت می شوند چنان که به سخن خدای تعالی هدایت می شوند، لذا حضرت عیسی علیه السلام را به آن تشبیه کرده است.
آن چه این گفتار را تایید می کند که کلمه در این آیه به معنی وعده است، کلام باری تعالی است در سوره مبارکه توبه، آیه 40 که می فرماید: کلمه، کافران را زبون کرد که الله کلمه خداست ... .
عده ای از مفسّرین گویند: «کلمه کافران» در این آیه، وعده آنان به خاموش شدن نور رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم و سرزنش کردن آن حضرت را به خاطر دودمانش است و «کلمه الله» در این آیه، عبارت است از مژده ای که خدای تعالی به قوی شدن ریشه نبوت آن حضرت و بلند شدن و گستردگی شاخه ها و توسعه آوازه این شریعت مقدس و گرامی گردیدن خانه پاکش و ساختنِ کار دشمنانش می باشد. گاهی هم کلمه، به معنی شریعت و دستورات واجب الهی می آید. (نظیر سوره تحریم آیه 12 و سوره فتح آیه 15.)

منبع: مجله  گنجینه، دی 1382، شماره 34، مسیح، کلمه الهی