به یک معنی دیگر، خوف ممدوح و حقیقی، «نهی النفس عن الهوی» کاری میکند که انسان، عمل میکند. وجود مقدّس حضرت صادق القول و الفعل، امام جعفر صادق(علیه السلام)میفرمایند: «لا یکون مؤمن مؤمنا حتّی یکون خائفاً راجیاً» بعد در ادامه میفرمایند: «و لا یکون خائفاً راجیاً حتّی یکون عاملاً لما یخاف و یرجو»، کسی را مؤمن نمیگویند، مگر این که دارای بیم و امید باشد. و بیم و امید در کسی نیست، مگر این که به مقتضای همین خوف و رجایی که دارد، عمل کند.
یعنی یکی از خصوصیّات خوف ممدوح این است که عامل میشود انسان عمل کند. از ترس این که نکند از قرب الی الله دور شود، پس عمل میکند. میترسد از این که نکند مورد خشم پروردگار عالم قرار بگیرد. البته دو حال دارد، یک حالش این است که انسانها میترسند که نکند به جهنّم بروند. این هم خوف خوبی است. امّا یک عدّه ترس از خشم پروردگار عالم را اینگونه میدانند که ورود به جهنّم، انسان را از پروردگار عالم، از اولیاء، اصفیاء و معصومین دور میکند، نه خوف از خود عذاب به تنهایی. بلکه میدانند ورود به جهنّم یعنی دور شدن از خوبان عالم. همانطور که در دعای کمیل - که دعای خضر نبی است و معلوم میشود که چون ایشان، معلّم الانبیاء بودند، تمام انبیاء این دعا را میخواندند - بیان میشود، انسان میترسد که با رفتن به جهنّم، از اولیاء خدا و محبّین الی الله دور شود و میداند ورود به بهشت یعنی قرب الی الله و بودن با خوبان عالم. لذا خوف هم اگر دارند، از این است که نکند از خدا دور شوند و وارد جهنّم شوند که در آنجا جمع دشمنان خدا هستند «و جمعت بینی و بین اهل بلائک»، دوست ندارد با دشمنان خدا باشد و یا از بهشتی که جمع احباء و اولیاء خدا هستند، دور شود. میداند بهشت، جای اولیاء خداست، خود خدا به نفس مطمئنّه فرمود: «یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیة مرضیة فادخلی فی عبادی و ادخلی جنّتی». لذا برای همین ناراحت است که چرا با خوبان عالم و خود خدا نیست و قرب الی الله پیدا نکرده است و خوف از این دارد.
البته هر دوی این خوف ها، هم خوف از جهنّم به خاطر عذابش و هم خوف دوری از خدا و دوستانش، ممدوح است. امّا نسبی است. مثل من بیچاره ای اگر خوف داشته باشم، خوف از جهنّم است. امّا برای اولیاء و عرفا، خوف از دوری از خدا و دوستانش و بودن با دشمنان خدا و اهل بلاء. لذا خوف ممدوح هم درجه بندی دارد.
امّا اصل این خوف ممدوح این است که انسان را به عمل وامیدارد. نمیشود انسان خوف از جهنّم داشته باشد، خوف از عذاب الهی داشته باشد، ولی عمل نکند. حضرت فرمودند: «لا یکون مؤمن مؤمنا حتّی یکون خائفاً راجیاًو لا یکون خائفاً راجیاً حتّی یکون عاملاً لما یخاف و یرجو».
اولیاء خدا و عرفا که مشخّص است اهل عمل هستند. آنها که خوف از دوری از خود خدا دارند، اهل عمل هستند. بعضی از بزرگان نکاتی را بیان فرمودند که خیلی عالی است، بیان کردند: همین خوف دوری از خدا که یکی از ویژگیهای متّقین عالم و اهل یقین است، کار را به آنجا میکشاند که علّت خوف را اینگونه بیان میکنند، میگویند: آن کسی که میترسد از خدا دور شود، معلوم است که عاشق است.
در مثال مناقشه نیست، چون ما دنیوی هستیم، باید از محسوسات و ملموسات بگوییم تا متوجّه شویم. گرچه مبانی معرفتی کجا و مثالها دنیوی کجا. امّا ناچاریم، میگویند: کسی که در عشق مجازی، عاشق یک نفر است، مدام نگران جدایی از اوست، لذا هر چه او میگوید میپذیرد و هر چه او بگوید عمل میکند، چون نمیخواهد از عشقش دور شود و عشقش او را ترک کند.