البته هر چند رویکرد اخلاق کاربردی در میراث اخلاق اسلامی بی پیشینه نیست، و عالمان اخلاق مسلمان به حوزه های اختصاصی اخلاق، مانند اخلاق حکمرانی، اخلاق دانشوری، اخلاق پزشکی و اخلاق محیط زیست توجه داشته اند، اما امروز به اهتمامی فزون تر نیازمند است

پرسش: در خصوص اخلاق عملی توضیح دهید؟

پاسخ اجمالی :
چگونگی به  کارگیری و پرورش استعدادها و قوای درونی برای توسعه و تثبیت صفات و رفتارهای پسندیده اخلاقی و نیل به سعادت و فضایل اخلاقی و دوری از رذیلت  ها را اخلاق عملی می گویند.
یکی از عناوین جدیدی که در مباحث اخلاق عملی پدید آمده، اصطلاح «اخلاق کاربردی» است که دو مأموریت مهم را دنبال می کند: نخست پاسخ گویی به مجموعه ی مسائل اخلاقی نوپدید و ویژه ی هر یک از عرصه های اختصاصی زندگی مُدرن؛ دوم، حل مؤثر معماها یا همان تعارضات اخلاقی که البته برخی از آنها دیر زمانی دامن گیر بشر بوده است.

پاسخ تفصیلی :
امروزه دانشمندان علوم انسانی نگاه و رویکرد چشم گیر و روزافزونی به دانش اخلاق و مسائل مربوط به آن نشان می دهند که شاخه ی اصلی این مباحث، «اخلاق عملی» است.
چگونگی به  کارگیری و پرورش استعدادها و قوای درونی برای توسعه و تثبیت صفات و رفتارهای پسندیده اخلاقی و نیل به سعادت و فضایل اخلاقی و دوری از رذیلت  ها را اخلاق عملی می گویند.[1]
به دیگر سخن؛ در اخلاق عملى، از آشکار کردن چگونگى پاک سازى نفس، بیان مراتب سیر به سوى حق تعالى و بیان توصیه ها و رهنمودهایى کلّى یا جزئى براى تهذیب نفس و سیر از یک منزلگاه به منزلگاه دیگر بحث می شود.[2]

در این جا به برخی از نکات مهم در مباحث اخلاق عملی اشاره می شود:
1. اخلاق عملی؛ با علم اخلاق پیوند دارند نه با خود اخلاق؛ زیرا اخلاق، همان صفات پنهان در نفس است، اعمّ از فضایل و رذایل، و این صفات، نه نظرى هستند و نه عملى، چرا که «نظرى» از مدرکات عقلى است و «عملى» از افکار، اقوال و اعمال که آن نیز از جهتى، از مدرکات عقلى به شمار می آید.[3]
2. اخلاق عملی؛ از خیر مطلق و یا رذیلت و فضیلت سخن نمی گوید، بلکه در آن به مصداق های خیر و شر و حُسن و قبح که در قلمرو حواس قرار می گیرند، پرداخته می شود.
3. در علم اخلاق؛ «عمل» از آن جهت که بار ارزشى دارد و کاشف از یک خصیصه خُلقى است مورد بررسى قرار مى‏گیرد. به عبارت دیگر؛ آداب و احکام در علم اخلاق از آن حیث که ارزش آفرین است، و نه از جهت حقوقى و تکلیفى، ارزیابى می شود؛ مثلاً اگر عملى به ندرت از شخصى صادر بشود که به صورت یک حرکت اتفاقى منتسب به وى گردد چنین عملى از محدوده ی علم اخلاق بیرون است، هر چند از نظر فقهى الزاماً محکوم به یکى از احکام پنج گانه؛ یعنى وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه، خواهد بود، ولى اگر عمل مستند به خُلق و خوى انسان باشد یا در خُلق و خوى وى اثر گذارد، چنین عملى موضوع بحث در علم اخلاق است. در علم اخلاق عمل انسان از آن جهت که بار ارزشى دارد موضوع بحث است.[4]
4. یکی از عناوین جدیدی که در مباحث اخلاق عملی پدید آمده، اصطلاح «اخلاق کاربردی»[5] است. در آغاز هزاره ی سوم ظهور فن آوری نوین در عرصه ی اطلاعات، پزشکی و علوم زیستی، آموزش، ارتباطات، جنگ و تسلیحات نظامی و تجارت از یک سو، درهم ریختگی مرزهای فرهنگی و هویت های ملی در کشاکش چالش با فرایند جهانی شدن از دیگر سو و ظهور انسان تک ساختی، خانواده های هسته ای، کلان شهرها، گسست نسل ها، جوامع شبکه ای، معنویت های سکولار از جهت دیگر، جملگی زندگی انسان معاصر را با مسائل پیچیده روبرو کرده، در تطبیق معیارهای اخلاقی و تشخیص عملکرد درست و زندگی خوب به چالش کشیده است و او را بیش از گذشته برای هماهنگ کردن ارزش ها با واقعیات عرصه های فردی و اجتماعی، ملی و جهانی و پیامدهای بعضاً متداخل و متزاحم آنها نیازمند یاری کرده است. تأسیس رشته ی جدیدی در مطالعات اخلاقی در بخش اخلاق عملی، به نام «اخلاق کاربردی» بازتاب پیدایش این عرصه های نوین و بروز آن معضلات تازه است که دو مأموریت مهم را دنبال می کند: نخست پاسخ گویی به مجموعه ی مسائل اخلاقی نوپدید و ویژه ی هر یک از عرصه های اختصاصی زندگی مُدرن؛ دوم، حل مؤثر معماها یا همان تعارضات اخلاقی که البته برخی از آنها دیر زمانی دامن گیر بشر بوده است. اخلاق کاربردی بنا بر فهم درست آن، دارای فن مهارت افزایی در تطبیق معیارهای کلان و مطلق اخلاقی بر موارد و مصادیق است.[6]
البته هر چند رویکرد اخلاق کاربردی در میراث اخلاق اسلامی بی پیشینه نیست، و عالمان اخلاق مسلمان به حوزه های اختصاصی اخلاق، مانند اخلاق حکمرانی، اخلاق دانشوری، اخلاق پزشکی و اخلاق محیط زیست توجه داشته اند، اما امروز به اهتمامی فزون تر نیازمند است.
آنچه گفته شد، گوشه ای از مباحث مربوط به اخلاق عملی بود، که کتاب های زیادی از پیشینیان و معاصران با روش ها و نظریّات جدید بر اساس نیازمندی های زمانه نوشته شده است که برای مطالعه ی بیشتر لازم است به منابع تخصصی آن مراجعه کرد.

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& پی نوشتــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــها :
[1]. دیلمی، احمد، آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، ص 24، دفتر نشر معارف، قم، 1379ش.
[2]. مظاهرى، حسین، کاوشى نو در اخلاق اسلامى، ج 1، ص 30، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، تهران، چاپ دوّم، 1383ش.
[3]. کاوشى نو در اخلاق اسلامى، ج 1، ص 30.
[4]. مهدوى کنى، محمد رضا، نقطه‏هاى آغاز در اخلاق عملى، ص 16، چاپ دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ هفتم، 1376ش.
[5]. ر.ک: نمایه «جایگاه اخلاق در ورزش»، سؤال 12357.
[6]. ر.ک: اسلامی، محمدتقی، دبیری، احمد، علیزاده، مهدی، اخلاق کاربردی (چالش ها و کاوش های نوین در اخلاق عملی)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ دوم، 1388ش.

منبع : اسلام کوئست