مقدمه

"و ان تصوموا خیر لکم ان کنتم تعلمون روزه شما، وقتی آنرا شناختید، آن را بنفع خود خواهید دید»( سوره بقره، آیه 184)

روزه (صوم) عبارت است از غذا نخوردن از صبحگاهان تا اول شب که این عمل تأثیرات روحی و جسمی فراوانی بر انسان می‌گذارد. بسیاری از مردم روزه را به عنوان یک وظیفه دینی و شرعی خود می‌دانند، اما فقط تعداد کمی درباره فواید روزه بر سلامت آگاه هستند.روزه‌داری اگر به درستی اجرا شود یک تمرین خوب است. روزه باعث حذف سموم بدن و کاهش قند و ذخایر چربی خون می شود، عادات غذا خوردن سالم را ترویج کرده و ایمنی بدن را تقویت می‌کند، مـواد زائـد مـتراکم شده را تحلیل می برد، التهاب کلیه و ناراحتی های قلبی را مداوا می کند و به برخی از دستگاها از جمله دستگاه هاضمه استراحت می دهد.

تاریخچه روزه

روزه در ادیان قبل از اسلام سابقه‌ای طولانی دارد و با شرایط ویژه‌ای و با انواع خاصی مثل روزه سکوت وجود داشته است. قرآن کریم به روزه حضرت مریم(س) اشاره می‌کند:"فاماترین من البشر احدا فقولی انی نذرت للرحمن صوما فلن اکلم الیوم انسیاً، و هر گاه کسی از انسانها را دیدی، با اشاره بگو: من برای خداوند رحمان روزه‌ای نذر کرده‌ام"( سوره مریم، آیه 26)، روزه حضرت مریم«سکوت» بوده است و از لحن آیه برمی‌آید که روزه سکوت برای قوم او شناخته شده بوده است، اما این نوع از روزه در اسلام مشروع نیست.کتاب مقدس نیز پیروان یهودیت و مسیحیت را به روزه‌داری فرا می‌خواند و چهل روز روزه داشتن حضرت موسی(ع) و حضرت ایلیا(ع) و حضرت عیسی(ع) به طور معجزه و خارق عادت مطرح بوده است.قوم یهود غالباً در موقعی که فرصت یافته، می‌خواستند اظهار عجز و تواضع در حضور خدا نمایند، روزه می‌داشتند تا گناهان خود را اعتراف نموده و به واسطه روزه توبه، رضای حضرت اقدس الهی را تحصیل نمایند.مخصوصاً در مواقع مصیبت عام روزه غیر موسوم قرار می‌دادند و در این صورت اطفال شیرخواره را از شیر و گاهی حیوانات را نیز از چرا منع می‌کردند.شروع روزه و امتناع از خوراک از غروب آفتاب بود که آن شب و فردا را تا غروب بدون خوراک به سر می‌بردند. حضرت مسیح(ع) نیز فرمود که شاگردانش بعد از فوت او روزه خواهند داشت. حواریان آن حضرت نیز در موقع لزوم روزه را منظور و معمول می‌داشتند، لکن امری بر حتمیت و وجوب آن نفرمودند( آزرم، 1392).

روزه در قرآن کریم

روزه تأثیرات روحی و جسمی فراوانی بر انسان می‌گذارد و مورد توجه قرآن کریم قرار گرفته است. خداوند متعال در مرحله اول روزه‌داران را وعده‌ بخشش و اجر عظیم می‌دهد": و الصائمین و الصائمات و الحافظین فروجهم و الحافظات و الذاکرین الله کثیراً و الذاکرات اعدالله لهم مغفرة و اجرا عظیما، ومردان روزه‌دار و زنان روزه‌دار ، مردان پاک‌دامن و زنان پاک‌دامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد خدا می‌کنند، خداوند برای همه‌ آنان مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است".( سوره احزاب، آیه 35). برخی مفسران گفته‌اند که آیات فوق پس از سؤال اسماء بنت عمیس همسر جعفر بن ابی طالب(ع) نازل شده است. او هنگامی که با همسرش از حبشه برگشت، به دیدن همسران پیامبر (ص) آمد و از آنان پرسید: آیا چیزی از قرآن درباره‌ زنان نازل شده است؟ آنها گفتند:‌نه ، اسماء خدمت پیامبر (ص) رسید و عرض کرد: جنس زن گرفتار خسران و زیان است و پیامبر (ص) فرمود: چرا؟ گفت :‌ چون در اسلام و قرآن فضیلتی درباره‌ آنها همانند مردان نیامده است و اینجا بود که آیات فوق نازل شد( آزرم، 1392).

در مرحله دوم روزه را بر مسلمانان واجب می‌کند:‌"یا ایها‌الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون ایاما معدودات فمن کان منکم مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین فمن تطوع خیرا فهو خیر له و ان تصوموا خیرلکم ان کنتم تعلمون شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه و من کان مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر یرید الله بکم الیسر و لایرید بکم العسر وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ، ای افرادی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شد تا پرهیزکار شوید. چند روز معدودی را باید روزه بدارید و هر کس از شما بیمار و یا مسافر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را روزه بدارد و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت‌فرساست، همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان لازم است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید. (روزه در چند روز معدود ماه رمضان است( ، ماهی که قرآن برای راهنمایی مردم و نشانه‌های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد ( در سفر نباشد) روزه بدارد و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن ‌روزه بگیرد . خداوند راحتی شما را می‌خواهد نه زحمت شما را وباید که آن شمار را کامل سازید و خدا را بدان سبب که راهنماییتان کرده است به بزرگی یاد کنید و سپاس گویید" ( سوره بقره، آیات 183-185)

قرآن کریم در این آیات به چند نکته اساسی توجه می کند:‌

1-روزه بر اقوام قبل از ما (مسلمانان) نیز واجب بوده است و یک دستور بدون سابقه‌ای نیست.
2- هدف قانونگذار از روزه، تقوا (حفظ جسم و روح از ضرر) است.
3- مدت و زمان روزه (ماه رمضان ) مشخص شده است.
4- کسانی که عذری دارند (مثل بیماران ـ مسافران ....) باید قضای روزه را بعداً بجا آورند.
5- کسانی که طاقت روزه ندارند، روزه بر آنان واجب نیست و به جای آن مقداری از مال خویش را در راه خدا بدهند.
6ـ روزه برای انسانها بهتر است، اگر به اسرار آن آگاهی یابند. «خیر» بودن روزه مطلب مهمی است که قرآن کریم بدان اشاره می‌کند و بسیاری از اسرار و حکمت‌های روزه در همین نکته نهفته است.
7ـ‌خداوند قصد به زحمت‌انداختن انسانها را ندارد، بلکه می‌خواهد که انسان راحت باشد . پس در اسرار این احکام راحتی انسان نهفته است.

در مرحله سوم، روزه به عنوان کفاره‌ برخی گناهان و اعمال قرار گرفته و واجب می‌شود مثل وجوب ده روز روزه برای کسی که در ایام حج قربانی نیابد و در دیه قتل خطایی، کفاره‌ قسم وکفاره ظهار دو ماه روزه قرار داده شده است . شاید قرار دادن این روزه‌ها برای سختی و زحمت آن باشد و شاید هم برای توجه بیشتر انسان به روزه و نوعی توفیق یافتن برای این عمل عبادی و بهداشتی باشد( آزرم، 1392).

روزه در روایات

در احادیث پیامبر(ص)‌و اهل بیت (ع) بر آثار روزه به‌ ویژه آثار معنوی آن تأکید شده است

پیامبر فرمودند که خدای تعالی فرموده است:" روزه برای من است و من پاداش آن را می دهم"(العاملی، وسائل الشیعه، ج 7 ،ص 294، ح 15 و 16 ; 27 و 30)

رسول خدا (ص) فرمودند:" خوشا به حال کسانی که برای خدا گرسنه و تشنه شده اند اینان در روز قیامت سیر می شوند."( همان، ج 7 ،ص 299، ح 2.)

"کسی که روزه او را از غذاهای مورد علاقه اش باز دارد برخداست که به او از غذاهای بهشتی بخورانند و از شرابهای بهشتی به او بنوشاند."(مجلسی، 1403، بحار الانوار، ج 93 ،ص 331)

" صوموا تصحوا ، روزه بگیرید تا بدنتان صحیح و سالم باشد"( به نقل از فاضل، 1383، طب نبی(ص)

"هرچیزی زکاتی دارد و زکات بدن روزه گرفتن است".( طبرسی، 1382، مکارم الأخلاق)

"وقتی روزه هستید .صبحگاه مسواک کنید وهنگام شب نیز مسواک نمایید که هیچ روز ه داری لب هایش در شب خشک نباشد مگر این که در قیامت جلویش را روشن سازد."(همان).

" روزه سپر آتش (جهنم) است»( کلینی رازی، 1413، اصول کافی، ج 4 ،ص 162)

"روزه گرفتن در گرما، جهاد است."(مجلسی، 1403،بحار الانوار، ج 96، ص 257)

امیرالمومنان علی(ع) فرمودند:"روزه نفس از لذتهای دنیوی سودمندترین روزه هاست."( انصارى وآمدی،1386، غررالحکم ودررالکلم، ج 1، ص 416 ،ح 64)

"روزه پرهیز از حرامها است همچنانکه شخص از خوردنی و نوشیدنی پرهیز می کند"(مجلسی،1403، بحارالانوار، ج 93 ،ص 249)

" خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید."(سیدرضی،1374، ترجمه و شرح نهج البلاغه، خطبه ها،نامه ها وسخنان کوتاه امیرالومنین (ع)، ح252)

امام صادق(ع):فرمودند:" مستحب است روزه دار اگر توانایی دارد(ضعف ندارد)نماز را جلو اندازد وقبل از افطار کردن نماز بخواند"( مجلسی،1403، بحار الانوار)

"شخص روزه دار چنانچه در ابتدای روزه .خود را با عطری خوشبو کند .هیچ گاه عقل خود را از دست نمی دهد."( شیخ صدوق، 1364، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال)

امام صادق(ع)از قول پیامبر(ص)فرمودند:"خورنده شکرگزار افضل تر است ازروزه دار خاموش"( برقی، 1371، المحاسن)

امام صادق (ع) به نقل از حضرت علی (ع) فرمودند:"سه چیز بلغم را می برد وبر قوه حافظه می افزاید:روزه گرفتن،مسواک زدن، قرائت قرآن.".( طبرسی، 1382، مکارم الأخلاق .( وقتی که انسان روزه دار است .کلیه ها کار تصفیه رابه راحتی انجام می دهند ورطوبت اضافه را از بدن دفع می کنند وزمانی که رطوبت در بدن باقی نماند بلغم هم دفع می شود ومغز که رطوبت آن کشیده شد بهتر فعالیت می کند ومغز از سنگینی وکسالت وتنبلی بیرون می آید( آزرم،1392).

امام صادق (ع) فرمودند:" خداوند عزو جل که فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است"(العاملی،وسائل الشیعه، ج 7 ،ص 298، ح 3)

"هر کس که در روز بسیار گرم برای خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را می گمارد تا دست به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامی که افطار کند."(کلینی الرازی، 1375، اصول کافی، ج 4 ،ص 64 ،ح 8)

"خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنی و فقیر) مساوی گردند."(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2 ،ص 43، ح 1)

حضرت موسی بن جعفر(ع)فرموند:"خواب قیلوله کنید(خواب بین ظهروعصر)،چون خداوند شخص روزه دار را در حال خواب غذا می خوراند وسیرابش می کند".( شیخ صدوق، 1364، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال) . وقتی که انسان می خوابد .درحال خواب تمام اعضای بدن سست می شود .یعنی اعصاب بدن از جمله عصب معده سست می شود وضعف وگرسنگی وتشنگی را احساس نمی کند وبه همین علت است که انسان می تواند راحت روزه بگیرد( آزرم،1392).

امام رضا (ع) فرمودند:" مردم به انجام روزه امر شده اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند"(العاملی،وسائل الشیعه، ج 4 ،ص 4 ،ح 5 )

اسرار و فواید علمی روزه

1-تقویت اراده و قوای روحی انسان: لزوم روزه‌داری برای انسان یک هدیه الهی است که از طرف انبیاء(ص) به بشر ابلاغ شده است. آثار مفید روحی و بهداشتی روزه و اسرار آن کاملاً روشن است و این یک مطلب علمی است که در ادیان الهی وجود دارد. در اعصار گذشته مردم اسرار علمی روزه را نمی‌دانستند و آن را اجباراً انجام می‌دادند ، اما بشر امروز به فواید پزشکی روزه پی برده است، بنابراین حکم روزه‌داری یکی از معجزات علمی ادیان الهی است، البته این احتمال هم هست که گفته شود اصل پرهیز از غذا در بیماریها، از دیرزمان مورد توجه پزشکان بوده است و روزه‌نوعی تأیید این دستور پزشکی است، اما می‌توان به این احتمال پاسخ داد که روزه در ادیان الهی، مخصوص انسان‌های سالم است، اما پرهیز پزشکی ویژه انسان‌های بیمار است. هم چنین روزه موجب تقویت اراده و قوای روحی انسان می‌شود. در این رابطه برخی از پزشکان می‌نویسند: "روزه می‌تواند تأثیرات نیکویی بر روح انسان داشته باشد که به صورت رقت احساس و عواطف، خیرخواهی، دوری از جدل و درگیری و دشمنی با دیگران ظاهر می‌شود. روزه‌دار احساس می‌کند روحی متعالی و فکری بلند دارد و او را قادر می‌سازد تا با نفس خود به مجاهده برخاسته و از اعمالی که منجر به ارتکاب گناه می‌شود مثل نگاه حرام و فکر کردن درباره رذایل و معاصی که منجر به افزایش ترشحات هورمون‌های جنسی می‌گردد، خودداری نماید"، لذا روزه روش موفقی برای اجتناب از ارتکاب گناه بوده و هست( آزرم، 1392).

2- تأثیر روزه بر بیماری‌ها و پیشگیری از آنها : امروزه تأثیر مثبت روزه بر بسیاری از بیماری‌ها به اثبات رسیده است. مهمترین این بیماری‌ها عبارتند از :امراض دستگاه گوارش از قبیل التهاب حاد معده،چاقی، تصلب شرایین، بالا رفتن فشار خون و خناق سینه،آسم. اختلالات روانی و اخلاقی. برخی از پزشکان می‌نویسند:" روزه برنامه‌ای است برای نظام بخشیدن به ابعاد مختلف زندگی به صورت ادواری که در آن، انسان‌های مؤمن خود را ملزم می‌دانند سالی یک ماه به آن عمل کنند و این کار تأثیر عمیقی بر روح و جسم آنها به جای می‌گذارد. روزه یک روش درمانی برای بسیاری از حالات مرضی است و شاید دستگاه گوارش بیش از سایر اندام‌های دیگر از آن بهره‌مند شود. بهتر است به اختصار درباره غریزه هضم انسان صحبت کنیم: دستگاه گوارش را دهان،‌غدد بزاقی ،‌معده و غدد مترشحه آن،‌کبد و لوزالمعده و ترشحات هضمی و صفراوی آنها و امعاء و ترشحات آنها تشکیل می‌دهد . تمام این اعضا مشترکا فعالیت می‌کنند تا غذا هضم شده و آماده جذب گردد . غذای جذب شده توسط خون به کبد حمل می‌گردد تا در آنجا تصفیه شده و به طور دقیق و به حسب نیاز بدن توزیع و مازاد آن ذخیره گردد . عمل هضم در اینجا پایان نمی‌پذیرد ،‌بلکه مواد غذایی به وسیله‌ شریان‌ها به تمام اندام‌ها و سلول‌های بدن حمل می‌گردد تا هر یک غذای مورد نیاز خود را از قبیل اسید‌های آمینه، چربی و سایر مواد از آن بردارند و به مصرف ترمیم،‌تکاثر و رشد برسانند. ضمناً مواد اضافی و زاید موجود در سلولها نیز همزمان تحویل خون می‌گردد تا آنها را از طریق کلیه‌ها، ریه‌ها و روده بزرگ دفع نماید. در کلیه این مراحل، قلب، دستگاه گردش خون،‌مغز و اعصاب نیز مشارکت دارند. بنابراین عمل غذا خوردن با بلعیدن لقمه پایان نمی‌پذیرد، بلکه این اولین مرحله کار است . با بلعیدن لقمه ،‌تمام دستگاههای بدن وارد فعالیت‌ می‌شوند تا عمل هضم و جذب به نحو مطلوب انجام پذیرد
( همان). لذا دستگاه گوارش را می‌توان پرکارترین دستگاه بدن نامید و همانطور که استراحت برای اعضای مختلف بدن لازم و ضروری است، ‌برای دستگاه گوارش نیز امری حیاتی و واجب است و چه بهتر این استراحت از طریق پیروی از یک برنامه ثابت غذایی و در طول یک ماه باشد تا به فواید و دست‌آوردهای غیر قابل انکار و بسیاری نایل شویم از جمله:

الف) خلاصی بدن از چربی‌های متراکمی که در صورت افزایش تبدیل به بیماری چاقی می‌شود: گرسنگی بهترین روش درمان بیماری چاقی و آب کردن چربیهای اضافی بدن است. از طرفی انسان را از عوارض زیان‌آور داروهایی که اشتها را کم می‌کنند ، مصون می‌دارد. گرسنگی باعث می‌شود که پس از پایان‌ روزه، بدن از خود واکنش نشان دهد.این واکنش به صورت میل به غذا و نشاط و فعالیت و تحرک است. در حالی که قبلاً خوردن غذا به صورت یک عادت خسته کننده درآمده بود. در همین رابطه یک پزشک اتریشی به نام بارسیلوس می‌گوید: « ممکن است فایده گرسنگی در معالجه، برتر از کاربرد دارو باشد.» پزشک دیگری به نام دکتر هلبا بیماران خود را چند روز از غذا خوردن منع می‌کرد و سپس برای آنها غذاهای سبک تجویز می‌نمود. علت کارآیی روزه در معالجه را می‌توان به دلیل روی آوردن بدن به مصرف مواد غذایی ذخیره شده در خود دانست . در صورت کاهش ورود مواد غذایی از خارج به بدن،‌رژیم غذایی شدیدی در بدن حکم‌فرما خواهد شد. سپس بدن برای زنده‌ماندن خودخوری را آغاز خواهد کرد و این کار را به ترتیب با مصرف ذخایر قندی ،‌چربی‌ها، بافت‌های پروتئینی از کار افتاده و ... شروع خواهد کرد. ملاحظه می‌کنیم که درمان با روزه بر از بین بردن بافت‌های مریض و از کار افتاده تکیه دارد که بعد از روزه مجدداً ترمیم خواهد شد. شاید به همین دلیل باشد که عده‌ای و از جمله دکتر باشوتین معتقد است که روزه می‌تواند جوانی را به انسان بازگرداند. بنابراین برای اینکه از روزه بهره کامل بگیریم، لازم است آداب آن را به طور صحیح به جا آوریم از جمله تأخیر در خوردن افطار و تعجیل در خوردن سحری و عدم اسراف در خوردن غذا هم از نظر کمیت و هم از لحاظ کیفیت(همان).

ب)دفع فضولات و سموم متراکم در بدن و افزایش ایمنی بدن: زمانی که افراد روزه می گیرند ایمنی بدن با این عمل افزایش می یابد به این گونه که روزه سموم بدن را از بین می برد و در کاهش ذخیره چربی به بدن کمک می کند.هنگامی که افراد در زمان شکستن روزه میوه می خورند، آنها ذخایر ضروری بدن از ویتامین ها و مواد معدنی را افزایش می دهند.ویتامین A و E آنتی اکسیدان های خوبی هستند که به آسانی در میوه ها یافت می شوند، آنها به تقویت ایمنی بدن کمک می کنند( آوسوسی، 1392)..

ج) فرصت دادن به سلول‌ها و غدد بدن برای تجدید قوا و انجام وظایف خود به نحو مطلوب و کامل: . در طول روزه‌داری، دستگاه گوارش استراحت می‌کند، عملکرد فیزیولوژیک طبیعی به ویژه در تولید ترشحات گوارشی ادامه می‌یابد اما میزان آن را کاهش می‌دهد.روزه گرفتن به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک‌ می‌کند، تفکیک مواد غذایی در نرخ‌های ثابت روی می‌دهد.در پی این الگوی تدریجی، آزادسازی انرژی دنبال می‌شود. با این حال روزه داری تولید اسید معده را متوقف نمی‌کند، به همین دلیل به بیماران مبتلا به زخم معده توصیه می‌شود با احتیاط روزه بگیرند، برخی ازپزشکان معتقدند که این افراد نباید روزه بگیرند.(همان)

د)استراحت نسبی کلیه‌ها و دستگاه ادرار.

ه) سم زدایی وکاهش رسوبات چربی در شریان‌ها و پیش‌گیری از تصلب شرایین : اولین پاسخ بدن به روزه گرفتن، شکستن گلوکز است. وقتی ذخایر گلوکزها تمام شد، کتوزها آغاز می‌شوند. این شکستن چربی‌ها به آزاد شدن انرژی منتهی می‌شود. چربی‌های ذخیره شده در کلیه و ماهیچه‌ها برای آزاد شدن انرژی شکسته می‌شوند. غذاهای فرآوری شده حاوی مقدار زیادی از مواد افزودنی هستند. این مواد افزودنی ممکن است در بدن به مواد سمی تبدیل شوند. برخی از آنها تولید محصولات نهایی گلیکاسیون پیشرفته را ترویج می‌کند، .بسیاری از این سموم به شکل چربی ذخیره می‌شوند. در زمان روزه گرفتن به ویژه زمانی که مدت آن طولانی تر شود، این چربی‌‌ها می‌سوزند و سموم آزاد می‌شوند؛ کبد، کلیه و سایر ارگان‌ها در بدن در سم زدایی نقش موثری دارند(همان)

و) روزه پاسخ التهابی را برطرف می‌کند:برخی از مطالعات نشان می‌دهد که روزه داری بیماری های التهابی و آلرژی را بر طرف می‌کند.از نمونه‌های بیماری‌های التهابی می توان به ورم مفاصل، آرتریت روماتوئید و بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس اشاره کرد.برخی از کارشناسان بر این باورند که روزه گرفتن ممکن است بیماریهای التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو( نوعی بیماری التهابی مزمن که در آن مخاط معقد و روده بزرگ دچار التهاب و زخم یا اولسرهای کوچک می‌شود )را نیز بهبود بخشد(همان)

ز) روزه قند خون را کاهش می‌دهد:روزه گلوکز را تجزیه می‌کند به طوری که بدن می‌تواند انرژی کسب کند؛ روزه تولید انسولین که از پانکراس ترشح می‌شود را کاهش می‌دهد. لوکاگون به منظور تسهیل در تجزیه گلوکز تولید می‌شود؛ در نتیجه روزه منجر به کاهش قند خون می‌شود.گلوکاگون هورمونی است که هنگام افت غلظت گلوگز در خون از سلول‌های آلفای جزایر لانگرهانس لوزالمعده ترشح می‌شود، عملکرد گلوکاگون برعکس انسولین موجب افزایش قند خون می‌شود( همان).

ح) روزه فشارخون بالا را تعدیل می‌کند: روزه گرفتن یکی از روش‌های غیر دارویی برای کاهش فشار خون است؛ روزه کمک می کند تا خطر ابتلا به آترواسکلروز( گرفتگی عروق توسط ذرات چربی است ) کاهش یابد. در زمان روزه، گلوکز و بعد از آن، ذخایر چربی برای تولید انرژی استفاده می شود.میزان سوخت و ساز در طول روزه داری کاهش می یابد، هم چنین هورمون ترس مانند «آدرنالین» و «نورآدرنالین» کاهش می یابد .روزه متابولیک ثابت را در حد کم حفظ می کند که آن از مزایای کاهش فشار خون است(همان).

ط) روزه کاهش وزن و رژیم غذایی سالم را ترویج می‌کند: روزه داری باعث کاهش وزن سریع است، ذخایر چربی در بدن را کاهش می دهد. با این حال روزه یک استراتژی خوب برای از دست دادن وزن نیست.کاهش مصرف چربی و قند، افزایش میوه و بقیه اقدامات برای رسیدن به کاهش وزن بهتر است. هم چنین مشاهده شده است که روزه میل به مصرف غذاهای فرآوری شده را کاهش و میل به غذاهای طبیعی، به ویژه آب و میوه را ترویج می‌کند(همان).

ی) روزه گرفتن به ترک اعتیاد کمک می کند: برخی از محققان معتقدند که روزه داری می تواند به معتادان در کاهش اشتیاق خود به نیکوتین، کافئین و سایر سوء مصرف مواد کمک کند.اگر چه رژیم های مورد نیاز دیگر برای حل و فصل اعتیاد وجود دارد اما روزه می تواند در این امر نقش مهمی را ایفا کند(همان).

استفاده از غذاهای گیاهی در همه زمانها به ویژه زمان روزه داری

انسان از هر چه که تغذیه نماید همان می شود، یعنی خوی و خصلت همان را به خود می گیرد، چه بهتر که انسان لطافت گل و گیاه را به خود گیرد و مانند آن لطیف و زیبا و دوست داشتنی شود و ضمیری پاک و لطیف داشته باشد. استفاده از غذاهای حلال و طیب موجب می شود که انسان با پاکی ها سنخیت پیدا کند و حقایق را بفهمد و به قرآن که حقایق محض است اشراف پیدا کند(خدادادی،1390).

آیات زیر بیانگر توجه خداوند در قرآن کریم به غذاهای گیاهی است:

" گفتیم ای آدم خود و همسرت در این باغ سکونت گیرید و ار هر کجای آن که می خواهید بخورید ولی به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید شد"( سوره بقره، آیه35).

"هرکس غذای بد تناول کند به خویشتن ظلم کرده است. در همان سوره در آیه (61) می فرماید: هرکس غذای پست تناول کند به ذلت و بدبختی دچار خواهد شد"( همان، آیه 57)

حضرت ابراهیم (ع) در قرآن می فرماید: "خداوندا شهر مکه را برای من امن گردان و رزق و روزی خانواده ام را از ثمرات (گیاهان) قرار بده" (همان، آیه 126)

خداوند سبحان می فرماید: "از آسمان آبی فرستادیم و انواع گیاهان را رویاندیم و انواع میوه را به عمل آوردیم، قطعاً در این امر نشانه های بارزی است برای مومنین و متفکرین در آیات دیگر"( سوره انعام ، آیه 99).

"خرما و انگور رزق حسنی است که برای افرادی که دارای عقل و شعور هستند نشانه های بزرگی است"( سوره نحل، آیه 67).

خداوند سبحان در این آیه و سوره با بندگان، برای استفاده از غذاهای حلال و طیب اتمام حجت می کند ومی فرماید:" اگر ایمان به خدا دارید از غذاهای حلال و طیب استفاده کنید"( سوره مائده، آیه 88).

خداوند رحمان و رحیم در قرآن کریم این نوع مواد غذائی را برای انسان تعیین کرده اند که به اختصار بیان می شود.مهمترین و بیشترین مواد غذائی انسان را گیاه می شمارد (بسیاری از مواد غذائی).دو آیه در مورد غذاهای دریائی بیان می کند (سوره فاطر، آیه 12 و سوره نحل، آیه 14). گوشت قرمز که در این مورد 6 آیه وجود دارد. (سوره حج، آیات 28، 34 و 36) (سوره یس،آیه 72) (سوره غافر، آیه 79) (سوره مومنون، آیه 21).خداوند تبارک و تعالی بیشترین اهمیت را به غذاهای گیاهی در قرآن کریم اختصاص داده است، از جمله کرامت را به غذاهای گیاهی داده، به عنوان مثال: سوره شعرا ، آیه 7، سوره لقمان،آیه 10، سوره صافات آیه42، سوره دخان آیه 26، اما این نوع غذا ها را خداوند متعال به افراد خاصی عنایت می کند از جمله: ( به نقل از خدادادی،1390)

"غذائی که در بهشت به مومنین می دهند"( سوره انفال، آیه 4)

"غذائی است، به کسانی که در راه خدا تلاش و کوشش می کنند".( سوره انفال، آیه 74)

"این نوع غذا موجب کرامت انسانی می شود" (سوره اسراء، آیه 70) .

" این غذا را به کسانی می دهند که عمل صالحی را انجام می دهند" (سوره حج، آیه 50).

خداوند در قرآن کریم به غذاهای حیوانی کرامتی را عنایت نفرموده اند، اما غذاهای گوشتی (گوشت قرمز)، همان طور که گفته شد 6آیه در این مورد وجود دارد و بهتر است که به همین نسبت در غذای روزانه استفاده شود. بیش از (100) مورد آیه داریم که در باره غذاهای گیاهی است.همچنین خداوند رزق حسن را به گیاهان نسبت داده و از آن ها تعریف و تمجید می کند.بهتر است که در ماه مبارک رمضان به دو وعده اکتفا کنیم، سحر و افطار یعنی از اذان صبح تا اذان مغرب(همان).

غذای سحر:

اغلب افراد تمایلی برای خوردن وعده سحری ندارند. به این افراد توصیه می شود شب ها کمی زودتر بخوابند تا در زمان سحر به موقع بیدار شوند و فرصت کافی برای خوردن سحری داشته باشند. همچنین برای تحریک اشتها بهتر است وعده سحری را با خوردن سالاد یا میوه آغاز نمود(گرفته شده از سایت سیمرغ،1390)..اما کسانی که به این نوع تغذیه عادت ندارند می توانند به غذاهای زیر اکتفا کنند:.حریره بادام با آرد برنج قهوه ای، که با عسل و یا با شیره انگور یا شیره خرما شیرین شده باشد.نان و پنیر گوسفندی به مقدار کم و سبزی خوردن و مغز گردوی سالم و چند عدد خرما و یا یک خوشه انگور رسیده و شیرین و مهمتر این که لقمه را کوچک برداشته و خوب بجوید و از غذا خوردن لذت ببرید.(خدادادی،1390)

توصیه می شود به هیچ وجه روزه بدون سحری نگیرید. این کار به ویژه در فصل تابستان موجب کاهش توان جسمی، عدم تمرکز ذهن، تحریک پذیری و کم آب شدن بدن می گردد. بهتر است سحری وعده ای مشابه ناهار در روزهای عادی در نظر گرفته شود( گرفته شده از سایت سیمرغ،1390). بهتر است سحر کمی زودتر بیدار شوید و یک لیوان آب خنک میل کنید. حدود یک ربع بعد از غذاهای گیاهی خام یا پخته استفاده کنید.مانند: سالاد فصل + 2 قاشق غذاخوری جوانه گندم + لیمو ترش تازه و روغن زیتون و آن را خوب بجوید هر لقمه 40 تا 50 بار، سپس به مقدار کمی غذای پخته گیاهی مانند: انواع پلو و خورشت گیاهی به جای گوشت از قارچ استفاده شود.، 2 قاشق کمتر میل شود، به طوری که نیم ساعت قبل از اذان غذا خوردن تمام شود، یک دقیقه قبل از اذان یک لیوان آب میل شود.غذائی دیگر: مقداری میوه و مغز بادام خام و تعدادی انجیر خشک خوب جویده شود و 1 تا 2 لیوان آب خنک نیز میل شود(خدادادی،1390).

اکثر روزه داران گرامی به خاطر این که گرسنه نشوند ولع خوردن پیدا می کنند، در حالی که بدن انسان به این همه غذا نیاز ندارد! یکی از علت های پر خوری ترس از گرسنگی است، که خداوند در این مورد بیان جالبی دارد که می فرماید:" از غذاهای حلال و طیب تناول کنید ولی در آن زیاده روی (پر خوری) نکنید که مورد خشم و غضب الهی قرار خواهید گرفت و به ورطه هلاکت خواهید افتاد"( سوره طه، آیه 81) . در این ماه باید کمی امساک کرد و با تقویت روح و روان می توان با حداقل غذا سیر شد، ولی متاسفانه در این ماه اکثریت مردم به مرغ و گوشت هجوم برده و معده های خود را انبار می کنند، در حالی که در ماه مبارک رمضان قضیه باید عکس باشد.در وقت سحر می توان با چند عدد خرما یا انجیر و یک عدد میوه روز را سپری کرد و در صورت استفاده از فرآورده های حیوانی به حداقل قناعت کرد. در این ماه بهتر است که از عسل و لیمو ترش تاره و یخ استفاده کرد و از ماست و دوغ دوری کرد.زیرا بهترین غذای مغز عسل بوده و می تواند به تفکر کمک کند ولی ماست فعالیت های مغزی را به حداقل می رساند. بهتر است که بعد از میل کردن سحری به خواب نروید که عوارض بسیار بدی متوجه شما خواهد شد. در این ماه سعی کنید که بیشتر امساک کنید تا پر خوری!.( خدادادی،1386)

متخصصان تغذیه معتقدند که از مصرف غذاهای حاوی چربی و پروتئین زیاد پرهیز کنید. پروتئین ها برای متابولیسم نیاز به آب زیادی دارند بنابراین در مصرف منابع پروتئینی اعتدال را رعایت کنید. انواع چربی های مفید می توانند منبع انرژی خوبی برای روزه داران باشند. چربی ها آخرین گروه مواد غذایی هستند که معده را ترک می کنند و برای همین به احساس سیری کمک می کنند. روغن هایی مانند روغن زیتون، هسته انگور، کنجد، آفتابگردان، و کانولا انتخاب های مناسبی به شمار می روند. تصور نکنید که هر چه وعده سحری سنگین تر و پر کالری تر باشد، تحمل روزه داری برای شما آسان تر می شود.بهتر است از مواد غذایی که هضم آنها طولانی تر است مانند ترکیبی از غلات ) نان ترجیحا سبوس دار، برنج ، سیب زمینی) و حبوبات یا گوشت های کم چرب و یا تخم مرغ استفاده شود. همچنین لبنیات کم چرب، سالاد و میوه ها را نیز در وعده سحری بگنجانید. در سحر از خوردن مواد غذایی شور و پر ادویه، کنسروها، ترشی های حاوی نمک زیاد خودداری کنید. همچنین از سبزیجات خام و پخته و میوه ها استفاده کنید. سبزیجات و میوه ها به دلیل دارا بودن فیبر، در دستگاه گوارش آب جذب کرده و موجب حفظ آب و عدم دفع زود هنگام آن از بدن می شوند، در نتیجه کمتر تشنه می شوید. شربت آب لیمو با کمی عسل، تخم شربت و خاکشیر نیز گزینه های خوبی هستند که احتمال تشنگی در طول روز را کاهش داده و از گرمازدگی جلوگیری می کنند (گرفته شده از سایت سیمرغ،1390)

آب همیشه به عنوان بهترین نوشیدنی در هر زمانی شناخته می شود و در هنگام سحر نیز سعی کنید بیشتر آب استفاده کنید. البته دقت داشته باشید که آبی که می نوشید نباید خیلی خنک یا گرم باشد و آبی با دمای اتاق برای رفع تشنگی بهترین گزینه است. یکی از بهترین جایگزین های آب برای افرادی که در طول روز بسیار تشنه می شوند، عرق کاسنی است. اگر در طول روز تشنه می شوید می توانید هنگام سحر به جای آب از عرق کاسنی استفاده کنید. در کنار نوشیدنی های مناسب برخی از نوشیدنی ها نیز ممنوعه هستند و باید از مصرف کردن آن ها جدا پرهیز کنید. یکی از نوشیدنی های ممنوعه هنگام سحر چای پر رنگ و قهوه است که چون مدر( ادرارآور) هستند، باعث می شوند آب بدن در طول روز کاسته شده و تشنگی به سراغ روزه دار آید(گرفته شده از سایت روزنامه دنیای اقتصاد،1394) .

غذای افطار:

پس از 17 ساعت عبادت و روزه داری، افطار زمانی است که باید قوای از دست رفته بدن را به آن بازگردانید، به همین علت استفاده از نوشیدنی های مقوی و سرشار از ویتامین لازم است. بنابراین همیشه روزه خود را با یک نوشیدنی افطار کنید و بهترین گزینه ها برای باز کردن روزه چای، شیر گرم و آب جوش هستند. مایعات سریعا قوای بدن را به آن باز می گردانند همچنین دستگاه گوارش را آماده برای دریافت مواد غذایی می کنند. به هیچ عنوان از نوشیدنی های سرد و تگرگی استفاده نکنید. تحقیقات پزشکی حاکی از آن است که نوشیدنی های سرد بعد از مدت طولانی که هیچ چیزی نخورده اید می توانند دستگاه گوارش و اندام های داخلی بدن را دچار مشکلات گوناگون کنند.) گرفته شده از سایت روزنامه دنیای اقتصاد،1394) .پس بهترین غذای افطار ، شیرینی جات طبیعی است که خداوند متعال از آن ها به عنوان شفا و رزق حسن نام می برد. زندگی و حیات انسان و تصمیم گیری وی با مغز می باشد که غذای مغز گلوکز خالص است. خداوند متعال در رزق حسن این نوع قند ها را قرار داده است که انسان مومن به زحمت نیفتد و بتواند به راحتی راه حق و حقیقت را بپیماید .در ماه مبارک رمضان بیشترین چیزی که مصرف می شود قند است، زیرا بر اثر سوختن قند است که نیرو و انرژی تولید می شود، پس بهتر است که برای تجدید قوای از دست رفته از این نوع غذاها استفاده کرد(خدادادی،1390).

اگر شما روزه دار گرامی در این ماه از عسل استفاده کنید، شگفتی خواهید دید و بهتر است که آن را به صورت شربت و با یک عدد لیمو ترش تازه و چند تکه یخ مورد استفاده قرار دهید و یک لیوان از آن را به مدت 3 تا 5 دقیقه مصرف نمائید. برای جذب قند عسل، بدن آدمی نیاز به انسولین ندارد.ولی شما روزه دار گرامی برای افطار کردن روزه از بامیه و زولبیا و چای شیرین و پنیر و بیشتر از آش رشته و کشک استفاده می کنید! .روزه را با عسل و یا خرما و یا با انگور رسیده و شیرین افطار کنید، نه با غذاهای مصیبت بار، حسن ماه مبارک این است که از غذاهای مبارک استفاده کنیم (رزق حسن) و به کمترین بسنده کنیم(همان).

برای آنکه در طول روز از تشنگی فرار کنید، می توانید چند قطره لیموترش در آب خود بچکانید. این محلول معجزه ای برای روزهای گرم تابستان و فرار از تشنگی در هنگام روزه داری است. برای زمان میان افطار و سحر از آب میوه های طبیعی استفاده کنید تا هم عطش شما برطرف شود و هم ویتامین های لازم وارد بدن شوند. استفاده از آب هندوانه بهترین گزینه برای روزه دارانی است که احساس تشنگی آن ها بعد از افطار همچنان باقی مانده است. سعی کنید در طول ماه مبارک رمضان نوشابه و تمامی نوشیدنی های گاز دار را فراموش کنید. این نوشیدنی ها نیاز به معده ای فعال برای هضم شدن دارند اما زمانی که معده شما به خاطر روزه داری کم کار شده دیگر توانی برای هضم نوشابه باقی نمی ماند(گرفته شده از سایت روزنامه دنیای اقتصاد،1394)

نتیجه گیری

در ماه مبارک رمضان هدف تعالی انسان به سوی خداست.بیائید امسال با ماه مبارک خدا برخوردی قرآنی داشته باشیم و از غذاهای قرآنی استفاده کنیم.برای این ماه برنامه ریزی کنیم واز تمام نعمتهای خوب خدا استفاده بهینه ای داشته باشیم.در طول ماه 3 بار از غذاهای گوشتی سالم استفاده کنیم، هر 10 روز یک بار.در ماه مبارک 4 بار از غذاهای دریائی استفاده کنیم بصورت بخار پز، یعنی هفته ای یک بار.ماه را به دو قسمت مساوی تقسیم کنیم و بطور متناوب یک روز در میان غذای های خام و پخته میل کنیم.هر روز از میوه جات و سبزیجات متنوع استفاده کنیم، تا نیازمندیهای بدن تامین شود. اکتفا به یک نوع غذا ی ساده که به صورت بخار پز تهیه شده باشد، مانند انواع پلو ها و خورش ها.کم خوردن و زیاد جویدن انسان را از پر خوری نجات
می دهد و او را پیوسته با نشاط وشاداب می کند.

منابع :
قرآن کریم
آزرم، ویدا(1392). نقش روزه در درمان بیمای ها در قرآن. گرفته شده از سایت طب قرآنی www.qoranteb.mihanblog.com
آوسوسی، بیودون(1392). 10 فایده باورنکردنی روزه تشریح شد. مترجم مریم قره داغی. گرفته شده ازسایت خبرگزاری فارس www. Farsnews.com
العاملی، شیخ محمدبن الحسن الحر، وسایل الشیعه، بیروت: موسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث
انصارى ، محمد علی.آمدی، عبدالواحد محمد.(1386). غررالحکم ودررالکلم: کلمات قصار امیرالمومنین (ع) . انتشارات امام عصر (عج).
برقی، احمد بن محمد،. (1371ق) المحاسن، تهران:‌ دار الکتب الاسلامیة
خدادادی، جمشید(1390). برنامه غذایی در ماه مبارک رمضان. گرفته شده از سایت موسسه پژوهش طب قرآنی و مائده طلائی 
www.tebbeghorani.com
خدادادی، جمشید(1386). طب قرآنی: شادابی با غذاهای خوشمزه و سالمwww.khoshmazeha.blogfa.com
درمان تشنگی در ماه مبارک رمضان(1394). گرفته شده از سایت روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 3515
www.donya-e-eqtesad.com
سحری بخوریم یا نه(1390). گرفته شده از سایت سیمرغ www.seemorgh.com
سید رضی، ب. ا. (1374). ترجمه و شرح نهج البلاغه، خطبه ها،نامه ها وسخنان کوتاه امیرالومنین (ع).
(ترجمه سید علینقی فیض الاسلام) . ج 1-6
صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی. (1364). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. انتشارات شریف رضی: قم.
صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی.من لایحضره الفقیه، ج 2 ،ص 43، ح 1)
طبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن ( 1382). مکارم الأخلاق . ترجمه ابراهیم میرباقری . تهران.
فاضل، جواد( 1383). طب النبی. تهران.
کلینی الرازی، ابی جعفر محمد بن یعقوب ابن اسحاق .(1375). اصول کافی. ترجمه جواد مصطفوی . تهران: ولی عصر.
مجلسی، محمد باقر.(1403). بحار الانوار. بیروت: داراحیاء التراث العربى - مؤسسة الوفا.
---------------------------------------------
منبع: خبرگزاری فارس